آلمان با ستاره‌هایش، در خاک خودش ۴ بر یک مغلوب ژاپن شد. آن هم در شرایطی که شاید اگر ترشتگن درون دروازه ژرمن‌ها نبود؛ سامورایی‌ها به‌راحتی دروازه حریف را با حداقل ۷ یا ۸ گل به‌توپ می‌بستند. اما بخت با آلمان‌ها بود که بیشتر تحقیر نشدند. بازی جوری بود که انگار در حال تماشای «فوتبالیست‌ها» هستیم، یک ژاپن پرشور، بدون فوق‌ستاره، هماهنگ و پرتلاش، برابر آلمانی مغرور و پرستاره. شاید قصه موفقیت‌های فوتبالی ژاپن هم از «فوتبالیست‌ها» شروع شده باشد.

زمانی‌که کاپیتان سوباسا گل می‌زد و رویای حضور در جام‌جهانی و موفقیت در فوتبال جهان را به ذهن کودکان ژاپنی منتقل می‌کرد. سوباسا نمادی از اراده، تسلیم‌ناپذیری و شوق رسیدن به موفقیت برای کودکانی بود که در دهه ۸۰ میلادی با فوتبال غریبه بودند و کم‌کم این رشته ورزشی را با تماشای این پویانمایی معروف شناختند، به‌آن علاقه‌مند شدند و سراغش رفتند تا تیم ملی ژاپن که اولین قهرمانی‌اش در جام‌ملت‌های آسیا را در سال ۱۹۹۲ و بعد از ناداوری در حق تیم ما به‌دست آورده و اولین جام‌جهانی‌اش را هم در ۹۸ فرانسه تجربه کرده بود حالا جزو بهترین‌های دنیا باشد.

ژاپنی که حالا با ۴ قهرمانی در جام‌ملت‌ها، ۷ دوره حضور در جام‌جهانی و ۴ مرتبه صعود از گروهش در این رقابت‌ها، از همه نظر پرافتخارترین تیم آسیاست. تازه‌واردی که رکورد‌ها را خیلی سریع درو می‌کند. جی‌لیگ یا لیگ حرفه‌ای این کشور سال ۱۹۹۳ شروع به‌کار کرد و حالا تیم‌های باشگاهی این کشور ۸ قهرمانی در لیگ قهرمانان آسیا دارند. در همین جام‌جهانی قطر هم ژاپنی‌ها در گروه مرگ با آلمان و اسپانیا هم‌گروه بودند و به‌راحتی با پیروزی مقابل این دو حریف قدر از گروه‌شان صعود کردند.

ما جمعه‌ها فوتبالیست‌ها را تماشا می‌کردیم و توی دل‌مان به‌رویا‌های کاپیتان سوباسا و رفقایش می‌خندیدیم. مگر می‌شد ژاپنی که در آسیا هم جزو قدرت‌های درجه یک نبود روزی در فوتبال جهان موفقیتی کسب کند؟ اما آن‌ها حالا جوری در اوج هستند که حتی در خیالات سوباسا هم نمی‌گنجید. اما دستاورد کار فرهنگی، برنامه‌ریزی، توجه به زیرساخت و ... را نباید دست کم گرفت. در عوض ما هم در لیگ‌مان مسابقه بیانیه‌نویسی و حاشیه داریم، لیگ ما بهشت بازیکنان درجه چندم است تا بدون بازی کردن شکایت کنند و پول خوبی به‌جیب بزنند.

اما همین ژاپن سه دهه قبل، با جذب بازیکنان باتجربه، به لیگ‌شان هیجان و کیفیت داد و سطح بازیکنان داخلی را هم ارتقا داد. از دهه ۹۰ میلادی که ژاپنی‌ها ۴ قهرمانی در جام‌ملت‌ها و ۴ بار صعود از گروه‌شان در جام‌جهانی و البته یک میزبانی مشترک جام را تجربه کردند ما فقط دلخوش به درخشش انفرادی ستاره‌های‌مان در لیگ‌های خارجی بودیم؛ بدون موفقیت تیمی. اما چه شد که فوتبال ژاپن طی ۳ دهه چنین دستاورد‌هایی به‌دست آورد و فوتبال آسیا را طوری جا گذاشت که حالا در سطح بین‌المللی می‌درخشد؟ در این پرونده نقش برنامه‌های تلویزیونی در ایجاد انگیزه برای کودکان ژاپنی را بررسی کرده‌ایم، از تکمیل این رویا با زیرساخت‌های ورزش گفتیم و سراغ مارکار آقاجانیان مربی سابق تیم ملی رفتیم که مدت‌ها فوتبال ژاپن را زیرنظر داشته است. با ما همراه باشید.

همه‌چیزدرباره کاپیتان سوباسا، فوتبالیست‌ها و قفل آبی

ژاپنی‌ها با ساخت انیمه‌هایی، چون «فوتبالیست‌ها» و در سال‌های اخیر «قفل آبی»، به مرور عشق به فوتبال و در ادامه رویای قهرمانی در جام جهانی را در ذهن کودکان‌شان کاشتند 

اوایل دهه ۷۰ بود. عصر جمعه که می‌شد بچه‌ها ردیف می‌شدند جلوی تلویزیون تا «فوتبالیست‌ها» را تماشا‌کنند و ببینند تکلیف شوتی که «سوباسا اوزارا» یا «کاکرو یوگا» زد چه می‌شود. هرچند بعضی وقت‌ها چند قسمت طول می‌کشید که تکلیف شوت و گل‌شدن یا نشدن آن مشخص‌شود، اما این کارتون، چیزی نبود که بچه‌ها از آن خسته‌شوند. ولی سروکله کارتون فوتبالیست‌ها از کجا پیدا شد، چطور توانست دنیا را قبضه و به نوعی رویای ژاپن را در فوتبال تعبیر‌کند؟ ما در این قسمت از آن می‌نویسیم.

«کاپیتان سوباسا» یا همان فوتبالیست‌های خودمان

کارتون «فوتبالیست‌ها» نام یک مجموعه مانگاست که ۳۸ سال پیش «نوریاکی ناگایی» آن را طراحی کرد و طی ۴ سال در مجله «کروکرو» ژاپن منتشر می‌شد. این مانگا، دستمایه تولید یک مجموعه انیمه ۲۶ قسمتی توسط استودیو پیروت شد، اما موفق نبود و بعد از ۲۱ قسمت، پخش آن در ژاپن متوقف‌شد. این کارتون با «فوتبالیست‌ها» یی که ما می‌شناسیم متفاوت است و البته روی آنتن تلویزیون کشورمان هم رفته. خیلی‌ها دلیل ناکامی این انیمه را مجموعه «کاپیتان سوباسا» می‌دانند که در همان روز‌ها پخش می‌شد و با آن شباهت‌هایی داشت. این همان کارتونی است که بیشترمان آن را به نام «فوتبالیست‎ها» می‌شناسیم و سوباسا، پسری که توپ، او را از تصادف با یک اتوبوس نجات‌می‌دهد و از آن به بعد همیشه و همه‌جا پا به توپ هست، نقش اصلی را برعهده‌دارد.

یکی از ۱۰۰ انیمه برتر دنیا

انیمه «کاپیتان سوباسا» مانند خیلی از انیمه‌ها، براساس یک مانگا به همین اسم خلق شده‌است. «یوئیچی تاکاهاشی» خالق این مانگاست که اولین‌بار در سال ۱۹۸۱ منتشر شد. البته اولین مانگای فوتبالیست‌ها با نام Captain Tsubasa بین سال‌های ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۸ در مجله هفتگی شونن جامپ در ژاپن چاپ می‌شد. استقبال عالی مردم ژاپن از این مجموعه باعث شد تا تاکاهاشی در ادامه مانگا‌های دیگری هم به عنوان دنباله آن خلق کند. طولی نکشید که این مجموعه در سراسر جهان پرطرفدار شد و آن را به یکی از محبوب‌ترین انیمه‌های تاریخ تبدیل کرد. بد نیست بدانید فوتبالیست‌ها یا همان کاپیتان سوباسا در میان صد انیمه برتر دنیا هم قرار دارد.

 تحول فوتبال ژاپن با یک انیمه!

بسیاری از فوتبالیست‌های کنونی جهان و «جی لیگ» (لیگ فوتبال ژاپن) چندبار کارتونی که آن را به اسم فوتبالیست‌ها می‌شناسیم دیده و حتی از آن الهام گرفته‌اند. اصلا انقلاب فوتبال ژاپن نه با قرارداد‌های میلیون دلاری و نه زیرساخت‌های عجیب که با همین انیمه شروع‌شد. اوایل دهه ۸۰ میلادی بود که فدراسیون فوتبال ژاپن به کمپانی شوئیسا ساخت کارتونی را پیشنهاد داد که به پیشرفت فوتبال این کشور کمک‌کند. یوئیچی تاکاهاشی هم دست‌به‌کار شد و «کاپیتان سوباسا» را ساخت و موفق شد توجه مردم را که پیش از آن فقط به ورزش‌های رزمی بود به فوتبال جلب‌کند.

در موفقیت و تاثیرگذاری این مجموعه همین بس که با پخش آن جمعیت ۱۲۰ هزارتایی کودکان ژاپنی در مدارس فوتبال دو برابر شد و به ۲۴۰ هزار نفر رسید. فدراسیون هم مانند آن‌چه در این انیمه می‌گذرد، مسابقات بین مدارس را اجراکرد و استعداد‌های درخشان فوتبال را از دل آن بیرون‌کشید. یادمان باشد که انیمه فوتبالیست‌ها فراتر از یک پویانمایی معمولی بود و بخش‌هایی از فرهنگ ژاپن برای تلاش و کار تیمی و استمرار تا رسیدن به هدف را به بچه‌ها منتقل کرد. در ادامه هم شور و اشتیاق کودکان، با زیرساخت خوب ورزشی در مدارس و بعد هم ساختار ورزش ژاپن تکمیل شد و این مسیر تا امروز که ژاپن به تیمی موفق در فوتبال جهان تبدیل شده ادامه داشته است. 

 ژاپن دست بردار نیست

اما ژاپن بی‌خیال استفاده از ظرفیت رسانه برای تربیت فوتبالیست نشده، آن‌ها بعد از موفقیت مجموعه «کاپیتان سوباسا» یا همان «فوتبالیست‌ها»‌ی خودمان، در سال ۲۰۱۸ همان داستان را با کیفیت بهتر و ریتم جذاب‌تری تولید کردند. در سال ۲۰۲۲ هم انیمه «قفل آبی» را ساختند که در داستان و رویاپردازی چند گام جلوتر از محصولات قبلی است و عملاً می‌خواهد قهرمانی در جام جهانی را به‌عنوان یک هدف در ذهن مخاطب بکارد.

در «قفل آبی» با داستان جذابی طرفیم، ماجرای این انیمه از این قرار است که فدراسیون فوتبال ژاپن بعد از بررسی زیاد به این نتیجه می‌رسد که فوتبال این کشور برای قهرمانی در جام جهانی نیاز به یک مهاجم نابغه دارد و برای همین تمام فوتبالیست‌های این کشور را در سازمانی عجیب گرد هم جمع می‌کند تا در آزمون‌هایی سخت شرکت کنند. نفر آخر مهاجم تیم ملی در جام جهانی خواهد بود؛ کسی که قطعه گمشده رویای قهرمانی در جام جهانی است. 

عجیب‌ترین نتایج فوتبال

به جز بازی شنبه شب ژاپن و آلمان که حتی خوش‌بین‌ترین تحلیل گران فوتبالی هم نتیجه ۴ بر یک به سود ژاپن را پیش‌بینی نمی‌کردند، دنیای فوتبال باز هم نتایج دیگری دارد که هضمش آسان نیست. با این تفاوت که خیلی از نتایج عجیب جرقه‌های ناگهانی هستند، اما پیروزی ژاپن برابر آلمان یک اتفاق نبود بلکه محصول سال‌ها برنامه‌ریزی بود. در ادامه بعضی از این نتیجه‌های عجیب را مرور می‎‌کنیم:

ایرلند شمالی ۱ - اسپانیا صفر (۱۹۸۲)

با این که اسپانیا تیمی نبود که از آن انتظار قهرمانی جام جهانی برود، اما کسی هم فکر نمی‌کرد که پشت سد ایرلند شمالی بماند. اما این ایرلند شمالی بود که زمین مسابقه را برنده ترک کرد. پیروزی ایرلندی‌ها زمانی باارزش‌تر می‌شود که بدانیم آن‌ها یک ساعت پایانی مسابقه را ۱۰ نفره بازی کردند.

کامرون ۱ - آرژانتین صفر (۱۹۹۰)

بعد از آن که مارادونا چهار سال قبل آرژانتین را به قهرمانی رسانده بود، آن‌ها به عنوان مدافع قهرمانی وارد مسابقات سال ۱۹۹۰ شدند. اما در اولین مسابقه برابر کامرون همه را حیرت‌زده کردند. کامرون دو بازیکن خود را با اخراج از دست داد، ولی با فیزیک مناسبش برنده بازی شد. هرچند آرژانتین باز هم توانست به فینال برسد، اما با شکست برابر آلمان غربی از قهرمانی باز ماند.

عربستان ۲- آرژانتین ۱ (۲۰۲۲)

اولین مسابقه گروه c مسابقات جام جهانی قطر همه را شوکه کرد. در حالی که تیم ملی آرژانتین با لیونل مسی از شانس‌های اصلی قهرمانی جام جهانی قطر به شمار می‌رفت و نزدیک به سه سال یعنی ۳۶ بازی حتی یک شکست هم نداشت، از عربستان شکست خورد.

یونان ۱- پرتغال صفر (۲۰۰۴)

کمتر مسابقه‌ای را می‌توانید پیدا کنید که دیدار افتتاحیه و اختتامیه‌اش تکرار شود. وقتی جام یورو ۲۰۰۴ شروع شد ملی‌پوشان پرتغال با هدایت فیلیپه اسکولاری به فکر قهرمانی در یورو بودند. شکست ۲-۱ پرتغال در برابر یونان با نتایج خوب این تیم در بازی‌های بعدی فراموش شد. در دیدار فینال بازی کاملا یک‌طرفه بود و میزبان پرستاره یعنی پرتغال بی‌صبرانه برای زدن گل حمله می‌کرد، اما یونانی‌ها از روی کرنر به گل رسیدند و تا لحظه آخر دفاع کردند و جام را به آتن بردند.

سنگال ۱- فرانسه صفر (۲۰۰۲)

این نتیجه یکی از شوکه‌کننده‌ترین نتایج تاریخ جام جهانی است، چون فرانسه با حضور زیدان، یکی از قوی‌ترین تیم‌های آن زمان بود. آبی‌ها جام جهانی ۱۹۹۸ و یورو ۲۰۰۰ را برده بودند و برای دفاع از عنوان قهرمانی آمده بودند. در شرایطی که سنگال تا آن زمان هرگز در جام جهانی بازی نکرده بود. نکته جالب آن که سنگال قبلا مستعمره فرانسه بود و به جز ۲ دروازه‌بان ذخیره، بقیه بازیکنان آن تیم همگی در فرانسه بازی می‌کردند. پاتریک ویرا بازیکن فرانسه در سنگال به دنیا آمده و برونو متسو مربی سنگال، فرانسوی بود. سنگال تا مرحله یک چهارم نهایی بالا رفت و یکی از بهترین گل‌های جام را به دانمارک زد، ولی فرانسه بدون زدن حتی یک گل در گروه خود آخر شد.

کره شمالی ۱- ایتالیا صفر (۱۹۶۶)

یک بازی ناامید‌کننده دیگر برای ایتالیایی ها، این بار در انگلیس و در جام جهانی ۱۹۶۶. کره در دقیقه ۴۲ مسابقه گل پیروزی را زد، ولی ایتالیا هیچ کاری نتوانست انجام دهد. این نتیجه باعث شد کره شمالی به یک چهارم نهایی برود که در این مرحله حذف شد.

ژاپن شاید زودتر از ۲۰۵۰ قهرمان جام جهانی شود

گفتگو با «مارکار آقاجانیان»، آنالیزور و مربی سابق تیم‌ملی که در ۳ دوره اخیر جام‌جهانی دستیار «کی‌روش» بوده و مدتی وظیفه بررسی فوتبال ژاپن را به عهده داشته است

موفقیت‌های چند سال اخیر تیم‌ملی ژاپن در جام‌های جهانی، جام‌ملت‌های آسیا و ...، می‌تواند الگویی برای بسیاری از کشور‌های در حال توسعه در مسیر فوتبال باشد. به سراغ «مارکار آقاجانیان» رفتیم که به گفته خودش در جام ملت‌های آسیا ۲۰۰۷ که سرمربیگری تیم‌ملی بر عهده «امیر قلعه‌نویی» بود، به‌عنوان آنالیزور مسئولیت زیر نظر گرفتن بازی‌های تیم ملی ژاپن و حضور در تمرینات این تیم به او برای بازی احتمالی با آن‌ها در مراحل بعدی سپرده شده بود. علاوه بر این، او در تیم ملی جوانان هم سابقه چندین بار رویارویی با تیم‌های این کشور را دارد. با «آقاجانیان» درباره مهم‌ترین عواملی که باعث پیشرفت چشمگیر فوتبال ژاپن در دهه‌های اخیر شده است، صحبت کردیم که در ادامه خواهید خواند. البته «مارکار» در ابتدای صحبت‌هایش به ما اشاره می‌کند که مصاحبه تلفنی انجام نمی‌دهد، اما چون امیدوار به اصلاح روند و ساختار فوتبال در کشورمان است، این تجربیات و مشاهداتش را با ما در میان می‌گذارد.

فوتبالیست‌ها جنبه انگیزشی داشت

این آنالیزور در ابتدای صحبت‌هایش درباره تاثیر پویانمایی فوتبالیست‌ها بر موفقیت‌های تیم‌ملی ژاپن می‌گوید: «به نظر من، این کارتون بیشتر به‌دلیل آشنا کردن کودکان و نوجوانان با فوتبال و علاقه‌مند کردن آن‌ها به این رشته ورزشی، ساخته شد. یعنی این برنامه، بیشتر جنبه انگیزشی داشت بنابراین نباید نقش آن در موفقیت‌های چشمگیر تیم‌ملی ژاپن در سال‌های اخیر را بزرگ‌نمایی کرد، چون تاثیر زیادی نداشته است. در بحث نتیجه‌گیری و پیروزی‌هایی که این تیم به دست می‌آورد، من خودم شاهد بودم که از سال‌ها پیش، یک پروژه بزرگ را به صورت سیستماتیک شروع کردند.»

نظم و انضباط شان متحیرکننده است

«آقاجانیان» درباره مهم‌ترین عامل موفقیت ژاپنی‌ها در فوتبال می‌گوید: «این عوامل یکی دوتا نیستند و باید درباره هرکدام، مفصل صحبت کرد. اما از نظر من، آینده‌نگری آن‌ها باعث شد تا امروز در چنین شرایطی قرار بگیرند. توجه داشته باشیم که اگر تیم‌ملی ژاپن به راحتی از گروهش در جام‌جهانی صعود می‌کند یا به آلمان ۴ گل می‌زند، با برنامه‌ریزی صحیح و هدف‌گذاری بوده که به این جا رسیده است. الان به همه جهان گفتند که هدف‌گذاری ما برای قهرمانی در جام‌جهانی برای سال ۲۰۵۰ است که شاید زودتر هم به آن دست یابند. نکته دیگر، نظم و انضباط شان است که هر بیننده‌ای را متحیر می‌کند.»

نقاط ضعف و قوت‌شان را بعد از هر جام‌جهانی بررسی می‌کنند

«همه عواملی که به آن اشاره کردم، به‌علاوه ثبات مدیریتی باعث شده تا تیم‌ملی ژاپن موفق شود». او ادامه می‌دهد: «چند سال پیش هم قبل از بازی کشورمان با ژاپن در جام ملت‌های آسیا گفتم که ژاپن یک شبه ژاپن نشد و الان سال‌هاست که فراتر از آسیا بازی می‌کند. الان یک کاری که ژاپنی‌ها انجام می‌دهند و کمتر کسی به آن توجه می‌کند، این است که به محض پایان هر جام‌جهانی، یعنی فردای پایان آخرین بازی‌شان، بعد از بررسی نقاط ضعف و قوت، تیم را برای دوره بعدی می‌بندند؛ بنابراین تقریبا از ۱۵ سال پیش این ماجرا را شروع کردند که بعد از پایان هر دوره، بررسی می‌کنند که مثلا اگر شرایط سنی ۱۰ بازیکن از تیم‌ملی فعلی به درد دوره بعدی جام‌جهانی نمی‌خورد، دیگر برای‌شان مهم نیست که در جام ملت‌ها نتیجه می‌گیرند یا نه و همان روز دست به جوان‌گرایی می‌زنند. این اتفاق در حالی است که در جام ملت‌های آسیا هم نتیجه می‌گیرند».

دنبال ستاره‌سازی نیستند

او درباره این که چرا ژاپن مثل ایران، کره‌جنوبی و ... ستاره سرشناس در جهان ندارد، می‌گوید: «الان ژاپن بالای ۲۵ لژیونر در تیم‌های مطرح اروپایی اعم از اینتر، دورتموند، میلان، هامبورگ، لستر سیتی و ... دارد. با این حال، به‌طور کلی دنبال ستاره‌سازی نیستند و بحث اصلی‌شان، ساختار تیمی است. من یادم است که سال ۲۰۰۸، بازی‌های جوانان بود و هتل تیم ما با ژاپنی‌ها یکی بود. از همان رفت‌و‌آمد، نحوه حضورشان در رستوران و ... مشخص بود که همه کارهایشان روی برنامه است. آن موقع ۲۰۰۷ بود و ما الان ۲۰۲۳ هستیم. ۱۶ سال پیش، من این‌ها را دیدم».

کی‌روش هم تحت تاثیر باور‌های ژاپنی‌ها بود

او که در جام‌های جهانی ۲۰۱۴، ۲۰۱۸ و ۲۰۲۲ به عنوان دستیار کی‌روش حضور داشته، به یک خاطره جالب از سرمربی سابق تیم‌ملی کشورمان درباره ژاپنی‌ها هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «آقای کی‌روش برای من تعریف می‌کرد زمانی که در ژاپن مربیگری کرده، اولین دوره‌ای بوده که تیم‌ملی آن‌ها به جام‌جهانی می‌رفته است. می‌گفت که ۷ بازیکن تیم من را برای بازی‌های ملی بردند و گفتند که بازی‌های لیگ هم باید انجام شود. او به دفتر رئیس باشگاه برای اعتراض می‌رود، اما می‌گویند که هیچ مشکلی نیست، حتی اگر تیم در تمام این بازی‌ها نتیجه نگیرد، مهم نیست، چون اولویت همه ما، تیم‌ملی کشورمان است. کی‌روش می‌گفت که شما باید این باور‌ها و اولویت‌های ژاپنی‌ها را ببینید تا رمز موفقیت‌شان را بفهمید.»

منبع: خراسان