دیدگانم روی تصاویر این پهنه نیمه خشک، پر از درد می‌شود. آن آبی زلال کجا رفت؟

عکس‌ها را سریع رد می‌کنم. هیچ تصویری نیست که حال‌مان را خوب کند! تا اینکه به ویدئو می‌رسم: مستندی که قرار بود تولید شود تا زوایای پنهان مشکلات تالاب را بررسی کند. تا چشم‌ها را بیشتر باز کند.

پیام دوست مستندسازم را باز می‌کنم. نوشته فعلا کار تعطیل است. سه روز رفتیم و با گروه فیلمسازی اطراف تالاب، چند ساعتی مستقر شدیم. اصلا آبی نبود که آبی‌اش را به رخ بکشیم! از برهوتی که بختگان در آن گرفتار شده، آن قدر دلم گرفت که فعلا کار را تعطیل کردم. شاید روزی دیگر، باز هم دست به کار شوم.

با او تماس می‌گیرم و سعی می‌کنم متقاعدش کنم که فیلمش را در شرایط فعلی تالاب بسازد.
‌
می‌گوید: تصاویر جسته گریخته‌ای ضبط کردیم، اما فعلا تدوین نمی‌کنم. بگذار روزی که بختگان را باز هم باشکوه و زیبا می‌بینم، تصویر دیگری هم از آن داشته باشم و نریشنی دلنشین بر روی تصاویر بگویم، اما الان با این حالی که از دیدن بختگانِ خشک به من دست داده، انعکاس این غم چه دردی دوا می‌کند؟

او ادامه می‌دهد: گذشته از اینکه کار برای یک دختر مستندساز اطراف دریاچه قدری دشوارتر است، من سختی‌اش را به جان خریدم، اما وقتی با آن پهنه خشک ماتم گرفته مواجه شدم، فعلا ادامه ندادم.

موقع خداحافظی می‌گوید: راستی خودت چی؟ هر سال چند گزارش از تالاب‌ها داری که حداقل یکی دو تا مربوط به بختگان است. انتشار آنان، دردی از بختگان دوا کرد؟!

امروز که چهار ماه از این گفت و شنود گذشته، وقتی به حال بختگان می‌نگرم و وعده رهاسازی ۱۰۰ میلیون مترمکعب حق‌آبه را یادآوری می‌کنم، از خود می‌پرسم چقدر از این آب تحقق یافت؟ چرا بختگان همچنان حال خوبی ندارد؟ روند مسلوب المنفعه کردن چاه‌های غیرمجاز پیرامون تالاب چگونه است؟ و...

هر چه می‌اندیشم یک سر این کلاف سردرگم به یکی از متولیان امر برمی‌گردد که یا در انجام وعده‌ها کوتاهی کرده یا به طور کامل به آن نپرداخته است.

از سوی دیگر برداشت بی‌رویه آب جهت مصارف کشاورزی و ناکافی بودن میزان بارندگی در زمستان گذشته و در استانی که سال‌ها است با خشکسالی دوئل می‌کند، تالاب بین‌المللی فارس و دومین دریاچه ایران را همچنان تشنه نگه داشته است.

مزایایی که وجود تالاب‌ها در عرصه محیط زیست ایجاد می‌کنند، موضوع حیات تالاب بختگان را بیش از پیش برای ما ضرورت می‌بخشد. مزایای که هر کدام به نوبه خود در حیات انسان‌ها و دیگر جانداران اثرگذار است.

بهبود شرایط اقلیمی، تعادل در ایجاد منابع آب زیرزمینی، بسترسازی جهت زیست انواع گونه‌های جانوری و گیاهی بخشی از این مزایا به شمار می‌رود؛ بنابراین مشکلاتی که تالاب‌ها را در بر می‌گیرد، بر زندگی انسان‌ها و گونه‌های دیگر جانداران اثرات نامطلوب می‌گذارد.

تالاب بختگان از عرصه‌های زیست محیطی است که طی بیش از یک دهه و پس از خشکسالی‌های مداوم با مشکل مواجه شده است و هر چند تخصیص حق‌آبه آن همواره از مطالبات رسانه‌ها بوده است، اما معضلات این تالاب همچنان ادامه دارد.

اوایل زمستان سال گذشته، وعده تخصیص ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب به بختگان، خبر مسرت‌بخشی بود که رسانه‌ها با شوق و امید به آن پرداختند، اما پس از مدتی مشخص شد مقداری  کمتر از میزان مصوب، به سمت دریاچه بختگان رهاسازی شده که همین میزان نیز برای رسیدن به تالاب با موانعی مواجه است!

مصوبات ستاد احیاء تالاب‌ها: قدم‌هایی که هنوز موثر واقع نشده است

چهارم دی ماه ۱۴۰۱، استاندار فارس با درخواست اداره کل حفاظت محیط زیست استان مبنی بر رهاسازی ١٠٠ میلیون متر مکعب حقابه تالاب‌های فارس موافقت کرد.

چهاردهمین جلسه ستاد احیاء و حفاظت از تالاب‌های فارس سه روز پیش از این مصوبه، به ریاست استاندار فارس و دبیری مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس برگزار شد.

محمدهادی ایمانیه، با تاکید بر مصوبه جلسات گذشته مبنی بر مسلوب المنفعه کردن ۱۵ درصدی سالانه چاه‌های غیرمجاز در حوزه شهرستان‌ها و همچنین تخریب ۲۵ درصدی در حوضه آبریز تالاب ها، خواستار نظارت جدی برای جلوگیری از حفر مجدد آنان شد.

وی همچنین خواستار روشن شدن تعهدات لایروبی رودخانه‌ها و مسیل‌ها در یک افق زمانی مشخص، توسط آب منطقه‌ای شد.

استاندار فارس گفت: یکی از اولویت‌ها، احیاء دریاچه بختگان است و درصدد هستیم که اختصاص اعتباری را تحت همین عنوان در سفر دوم رئیس جمهور دنبال کنیم.

چندی بعد، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای در مراسم آغاز رهاسازی حق‌آبه زیست محیطی بختگان از سد درودزن (دی ماه ۱۴۰۱) گفت: هر چند اولویت اول آب شرب نقاط جمعیتی می‌باشد، اما محیط زیست برای ادامه حیاط  نقاط جمعیتی، نیاز به زنده بودن دارد.

بدری ادامه داد: میانگین بارندگی  استان فارس در سال آبی (مهر ۱۴۰۱ تا مهر ۱۴۰۲)  تاکنون ۱۸۰ میلیمتر می‌باشد که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل نزدیک به ۳۰ میلیمتر افزایش نشان می‌دهد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای فارس همچنین گفت میانگین بلند مدت بارندگی مشابه استان (۵۴ ساله) ۱۴۳ میلیمتر می‌باشد.

وی افزود: این اعداد نشانه‌های خوبی بعد از بارندگی‌های اخیر است، اما به دلیل استمرار دوره‌های کم بارانی در سنوات اخیر هنوز آبخوان‌های استان دچار افت تراز آب زیرزمینی و کسری مخزن می‌باشند و از مردم استان فارس انتظار داریم بهینه مصرف کردن آب را در تمام بخش‌ها به خصوص بخش شرب و بخش کشاورزی سرلوحه خودشان قرار دهند.

لزوم تخصیص اعتبار پایدار به احیاء تالاب بین‌المللی بختگان

روز گذشته (۱۰ شهریور) ایمانیه در سفر به شهرستان بختگان اظهار داشت: یکی از مباحث مهمی که از سوی مدیریت ارشد استان دنبال می‌شود، احیاء دریاچه بختگان به عنوان یک فضای ارزشمند از نظر محیط زیست است که احیاء آن از ضرورت‌ها است و لازم است از حالت کنونی خارج شود.

وی افزود: برای این منظور در صدد هستیم که در سفر دوم رئیس جمهور به استان اعتباری تحت عنوان احیای دریاچه بختگان تخصیص داده شود و علاوه بر این یک بودجه پایدار نیز در ردیف‌های اعتبارات سالانه مشخص و هر ساله هزینه شود.

استاندار فارس اظهار کرد: درخواست ما از مردم شهرستان بختگان این است که از حفر چاه غیرمجاز و استحصال آب‌های زیر زمینی که به منابع ارزشمند آبی شهرستان لطمه می‌زند، خودداری کنند.

ایمانیه با بیان اینکه به دنبال رساندن حق‌آبه بختگان از سد درودزن با استفاده از کانال مناسبی هستیم، گفت: آنچه تاکنون به شکل عملیاتی رهاسازی آب برای تالاب بختگان اتفاق افتاده، معادل ورودی آن به دریاچه نبوده و در بین راه به دلیل برداشت‌های غیرقانونی، تبخیر، هدر رفت و نفوذ آب به زمین، آب محدودی وارد بختگان می‌شود؛ بنابراین این مکانیزم انتقال آب پاسخگو نیست و باید راهکار‌های موثرتری پیش بینی شود.

فراز و نشیب بستر بختگان

در حالی که متولیان امر از رهاسازی بیش از ۳۰ میلیون مترمکعب آب (معادل یک سوم حق‌آبه مصوب شده) به سمت بختگان سخن می‌گفتند و می‌گویند، مشاهدات عینی یک فعال محیط زیست، حکایت دیگری دارد:

مدیر انجمن میراث ماندگار بختگان در گفتگو با خبرنگار فارس، راجع به وعده رهاسازی ۱۰۰ میلیون مترمکعب حق آبه تالاب بختگان می‌گوید: زمستان سال گذشته، قرار بود ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب طی سه مرحله رهاسازی و وارد تالاب بختگان شود.

محمدجواد رنجبر ادامه می‌دهد:، اما در جلسه ستاد احیاء تالاب‌های فارس، بر رهاسازی ۳۰ میلیون مترمکعب توافق شد.

وی اظهار می‌دارد: بعد از آن مراسمی با حضور مسئولان، فعالان محیط زیست و ساکنان منطقه، جهت ورود آب به ابتدای تالاب بختگان، برگزار شد، اما در کمال تعجب دیدیم که کف رودخانه در محل میان دوشاخ،   مقدار کمی آب جریان داشت که آن هم به سختی حرکت می‌کرد، یعنی ۳۰ میلیون مترمکعب هم نبود که مسئولان نیز به این موضوع اشاره کردند.

عضو شورای هماهنگی شبکه تشکل‌های محیط زیستی و منابع طبیعی فارس می‌گوید: موانع طبیعی که در بخش‌هایی از مسیر رود کر وجود دارد همچنین نخاله‌های موجود در بخش‌هایی از رودخانه که تا کنون لایروبی نشده است،   حرکت آب را با مشکل مواجه کرده بود و مهم‌تر از آن میزان آب بسیار کمتر از آن چیزی بود که بتواند بر بستر بختگان در چنین وضعیتی، جاری شود.

حق‌آبه اندک، وعده‌های بی‌سرانجام

رنجبر تصریح می‌کند: از سوی دیگر در روز‌های رهاسازی آب برخی از کشاورزان، زمین‌های خود را آماده کشت کرده و در مناطق اطراف رودخانه، مسیر آب را به سمت کانال‌های اصلی و فرعی هدایت کرده بودند که این روند باعث شد در کانال‌های منتهی به زمین‌های کشاورزی آب جاری شود، در حالی که این آب حق تالاب بود و باید وارد تالاب می‌شد.

وی می‌گوید: در نهایت فقط یک تا یک و نیم میلیون مترمکعب آب وارد غرب تالاب بختگان شد که تاثیر خاصی در بهبود اوضاع این تالاب نداشت.

رنجبر با بیان اینکه بختگان به نمکزاری کویری تبدیل شده، اضافه می‌کند: وضعیت بختگان به گونه‌ای است که حتی اگر رهاسازی ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب هم تحقق می‌یافت، در سطح ۷۲۰ کیلومترمربعِ این تالاب بین‌المللیِ ارزشمند، تاثیر چشمگیری نداشت.

به نام بختگان به کام دیگران!

به گفته این فعال محیط زیست، صحبت‌های مسئولین آب منطقه‌ای و برخی از مسئولین، بازی با کلمات و جلساتی خنثی است که خروجی چندانی ندارد، از سوی دیگر کشاورزان که به حفر چاه‌های غیرمجاز پرداخته‌اند، طی مدت‌ها باعث شده که بزرگ‌ترین تالاب بین‌المللی فارس به قهقرا برود، چون دلسوز واقعی ندارد.

وی می‌افزاید: در جلسه اخیر ستاد احیاء تالاب‌ها که در استانداری برگزار شد، در حیطه حفاظت احیاء تالاب بختگان، وظایفی برای دستگاه‌ها تعیین شده است، اما آمار موجود با واقعیت همخوانی ندارد و برخی از گزارش‌ها تأمل برانگیز است.

مدیر تشکل میراث ماندگار بختگان با اشاره به وضعیت چاه‌های غیرمجاز پیرامون تالاب، اظهار می‌دارد: اطلاع دقیقی از تعداد چاه‌های مسلوب المنفعه شده در اطراف تالاب بختگان ندارم، اما آنچه اهمیت دارد این است که زمانی مسدود شدن چاه موثر واقع می‌شود، که تراز آب تالاب افزایش یابد؛   یعنی تراز منفی اصلاح شود.

رنجبر ادامه می‌دهد: با مسدود شدن چاه‌های غیرمجاز باید تاثیر آن را در سطح تراز آب تالاب ببینیم و این موضوع منطبق با منابع علمی باشد، وقتی تراز آب منفی است یعنی تعداد چاه‌های مسدود شده به قدر کافی نبوده یا تاثیر خاصی نداشته است.

وی تصریح می‌کند: مسئولین باید در عمل صداقت داشته باشند، اما آنچه می‌گویند عملیاتی نمی‌شود و با این روند موجود، تالاب بین المللی بختگان به سمت مرگ می‌رود و امید چندانی به احیاء آن نیست.

عضو شورای هماهنگی شبکه تشکل‌های محیط زیستی و منابع طبیعی فارس خاطرنشان می‌کند: در چنین شرایطی ذرات گرد و غبار افزایش می‌یابد و خطراتی که این پدیده برای مردم منطقه دارد دوچندان می‌شود.

رنجبر می‌افزاید: این گرد و غبار‌ها که از بستر خشکیده تالاب بر می‌خیزد، سلامت مردم مناطق اطراف تالاب را تهدید می‌کند چرا که حاوی فلزات سنگینی همچون ارسنیک، سرب، کادمیوم  جیوه و روی می‌باشد؛ ذرات ریزی که اندازه آن‌ها زیر ۲.۵ میکرون است و با کوچک‌ترین خیزش باد حرکت می‌کنند و همراه با تنفس وارد ریه و همنشین سلول‌ها  می‌شوند و افراد را به بیماری‌های مختلفی مبتلا می‌کند.

رنجبر با اشاره موانع موجود در مهاجرت پرنده‌ها به تالاب بختگان نیز می‌گوید: وضعیت تالاب بختگان امسال به گونه‌ای بود که تقریبا میزبان هیچ پرنده مهاجر آبزی یا کنار آبزی نبود.

وی با بیان اینکه فلامینگو‌ها طی دو سال گذشته به تالاب بختگان نیامده‌اند، خاطرنشان می‌کند: وقتی که آب در بستر تالاب نباشد، فلامینگو‌ها امکان زیست، لانه گزینی و جوجه آوری  را نخواهند داشت و طبیعی است که به تالاب بختگان مهاجرت نمی‌کنند، فقط تعدادی درنا و مرغابی به تالاب طشک می‌آیند.

موانعی که یکی و دو تا نیست!

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل محیط زیست فارس در گفتگو با خبرنگار فارس با اشاره به مصوبه ستاد احیای تالاب‌ها می‌گوید: در ابتدا مصوبه بود که ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب به تالاب بختگان وارد شود که در مرحله اول ۳۷ میلیون مترمکعب آب رها شد و دیگر آبی در این تالاب رهاسازی نشد.

نبی‌اله مرادی می‌افزاید:، اما به دلیل اینکه ۵۰ کیلومتر آخر رودخانه، وضعیت آشفته و بی‌سامانی دارد، آب زیادی به دریاچه نرسید.

وی بیان می‌کند: در این مسیر، رسوب‌های اطراف رود انباشته شده و استفاده بی‌رویه از آب برای مصرف کشاورزی نیز مانع دیگری برای رسیدن آب به بختگان است.
 
مرادی با اشاره به اینکه متولی اصلی ساماندهی رود سازمان آب منطقه‌ای است، می‌افزاید: این محدوده نیازمند لایه روبی می‌باشد و سر دهانه‌ها باید درست شود، اما در شرایط فعلی یا آبی رها نمی‌کنند یا اگر آب از سد جاری شود و رهاسازی انجام گیرد، به تالاب نمی‌رسد.

مسلوب المنفعه کردن چاه‌های غیرمجاز؛  ۱۵ درصد در حوضه آبریز و ۲۵ درصد اطراف تالاب

معاون اداره کل محیط زیست فارس با اشاره به آسیب‌هایی که چاه‌های غیرمجاز به بختگان وارد کرده، تصریح می‌کند: یکی از مصوبات جدید ستاد احیاء تالاب‌ها این است که پیرامون تالاب بختگان، چاه جدیدی حفر نشود، همچنین سالانه ۱۵ درصد از چاه‌های موجود در حوضه آبریز و ۲۵ درصد از چاه‌های اطراف تالاب، مسلوب المنفعه شود.

وی ادامه می‌دهد: به طور مشخص آب منطقه‌ای و فرمانداران شهر‌های پیرامون تالاب بختگان متولی این کار هستند و هر ۲ ماه یک بار طی جلساتی، گزارش چاه‌های غیرمجاز را به استاندار ارائه می‌کنند.

برداشت بی‌رویه آب چالش اصلی بختگان

مرادی تاکید می‌کند: چالش اصلی بختگان در حال حاضر برداشت بی‌رویه آب از طریق چاه‌های غیرمجاز و حتی چاه‌های مجازی است که بیش از حد ظرفیت موجود، از آنان برداشت می‌شود.

این مسؤول خاطرنشان می‌کند: هفت آب‌خوان پیرامون بختگان وجود دارد که شیب هیدرولیکی آن‌ها برعکس شده که با این وجود، به جای اینکه آب به سمت دریاچه حرکت کند، به سمت آب‌خوان‌ها می‌رود.

معاون اداره کل محیط زیست فارس اضافه می‌کند: در این شرایط هم دریاچه خشک‌تر می‌شود و هم کیفیت آب در آب‌خوان‌ها افت می‌کند.

شرایط احیاء آب‌خوان‌ها فراهم شود

وی می‌گوید: بنابراین ناترازی آب چالش جدی تالاب است چرا که همچنان مصرف آب در حوضه آبریز، بیش از آبی است که تخصیص یافته و تلاش بر این است که از این برداشت بی‌رویه جلوگیری شود و پیش از تخریب کامل آب‌خوان‌ها، شرایط احیاء آن فراهم گردد.

مرادی به روند مهاجرت پرندگان اشاره نموده و اضافه می‌کند: فلامینگوها، بهار گذشته در بختگان مستقر نشدند و با وجود اینکه یک کلونی تشکیل داده بودند، اما چون آب کافی وجود نداشت، زادآوری چندانی نداشتند.

وی اضافه می‌کند: برای سال آینده نیز باید میزان بارندگی زمستان پیش رو را بررسی کرد و اگر سطح آب تالاب به حد کافی برسد، فلامینگو‌ها به سمت تالاب می‌آیند، اما از هم‌اکنون نمی‌توان پیش‌بینی کرد.

به گزارش فارس، با توجه به شرایط فعلی تالاب بختگان، تنها تخصیص حق‌آبه کافی، رنج این تالاب را برطرف نمی‌کند بلکه موانع دیگری همچون ساماندهی کشت و زرع در پیرامون تالاب، پیشگیری از برداشت بی رویه آب، مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز و لایروبی رسوبات ته‌نشین شده، از جمله اقداماتی است که پیش نیاز تلقی می‌شود تا اگر آبی به سمت تالاب رها شد، بیهوده تلف نشود.

از سوی دیگر وعده‌هایی است که اگر تحقق یابد، شوق زندگی را به بختگان باز می‌گرداند، اما اگر عملیاتی نشود، به امید کاذبی تبدیل می‌گردد که روز‌های ناخوش این تالاب را دنباله‌دار خواهد کرد.

منبع:فارس