پژوهشگر گروه فرهنگ و هنر اسلامی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی گفت: گنبد طلا درخشنده‌ترین و مشهورترین جلوه حرم مطهر امام رضا علیه السلام است که از دوردست پیداست و همواره محل توجه زائران و بازدیدکنندگان بوده است، درواقع نمای آن از بیرون با ورقه‌های مسی آب طلا کاری پوشیده و از داخل با قطارهای مقرنس گچی آینه‌کاری آراسته شده است.

بهزاد نعمتی ادامه داد: نمای طلای این گنبد را شاه تهماسب اول صفوی ساخت و دو تن از جانشینان وی، شاه عباس اول و شاه سلیمان آن را تعمیر و کتیبه‌هایی به آن اضافه شد. علاوه بر آن در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۵۹ هجری شمسی این نما تعمیر و مرمت شد.

گنبد طلای حضرت رضا(ع) نماد شکوه وعظمت بارگاه رضوی

پژوهشگر گروه فرهنگ و هنر اسلامی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی گفت: این گنبد نماد شکوه وعظمت بارگاه رضوی محسوب می‌شده و چون تصور اغلب عموم مردم این بوده که نمای گنبد از خشت‌های طلا پوشیده شده است در نظرها شکوهی دو چندان داشته است.

نعمتی افزود: طلا کاری و تعمیر ونگهداری این گنبد از کارهای مهمی است که همواره از سوی دست اندرکاران هر دوره، به آن توجه خاصی شده و دو مورد آن نیز در کتیبه‌های بیرون گنبد منعکس شده است در حال حاضر بقعه مطهر حضرت به عنوان هسته اصلی حرم مطهر یک گنبدخانه رفیع و بنایی چهار طاقی که بر فراز آن یک گنبد دو پوسته گسسته با ساقه بلند قراردارد.

این پژوهشگر در ادامه با بیان اینکه شاه تهماسب اول دومین پادشاه صفوی برای اولین بار گنبد مطهر رضوی را طلا کرد، گفت: پیش از آن نمای گنبد مطهر با کاشی سبز رنگی پوشیده بود.

اولین تعمیر و اولین کتیبه

نعمتی گفت: عباس اول مشهورترین و مقتدرترین سلطان صفوی رسما در قزوین بر تخت سلطنت نشست باز پس گیری مشهد که به دست ازبکان به رهبری عبیدالله خان هرات افتاده بود از دغدغه های شاه عباس اول بود از همین رو نذر کرده بود اگر مشهد را بازپس گیرد پیاده به پابوس حضرت بشتابد، سه سال پس از بازپس گرفتن مشهد و با مساعد شدن اوضاع او این وعده را عملی کرد و پس از ورود به مشهد دستور بازسازی و تعمیرات مهم در مشهد و حرم مطهر را صادر کرد.

او یکی از کارهای تعمیراتی حرم را بازسازی نمای گنبد مطهر امام هشتم شیعیان جهان دانست و افزود:تاریخ این تعمیرات و برخی افراد مهم دخیل در آن در کتیبه دور گنبد ذکر شده است.

دومین تعمیر و دومین کتیبه

نعمتی گفت: ۶ دهه پس از تعمیرات دوره عباس در سال ۱۰۸۴ قمری، زلزله مهیبی مشهد را لرزاند و خسارات زیادی به شهر و حرم مطهر وارد کرد از جمله گنبد مطهر شکست برداشت اما دو سال بعد خرابی گنبد که اهمیت بیشتری داشت رفع شد، کتیبه‌های چهارگانه پایین ساقه گنبد نیز از جمله این تعمیرات است.

این پژوهشگر کشورمان افزود: شاه سلیمان صفوی تصمیم گرفت به شیوه جدش کار تعمیرات زمان خودش را در کتیبه جدید بر نمای گنبد مطهر ثبت کند به این ترتیب در زیر کتیبه دور گنبد ۴ کتیبه در ۴ قاب ترنج بازوبندی بزرگ اضافه شد این کتیبه ها را که به شیوه کتیبه قبلی بر ورقه های مسی روکش شده با طلا قطاعی و نصب کردند محمد رضا امامی اصفهانی خوشنویس بزرگ آن دوره به خط ثلث جلی نگاشت .

توپ‌بندی حرم و سومین تعمیر

نعمتی با بیان اینکه در سال ۱۳۳۰ قمری قزاق‌های روسی وارد شمال ایران و شهر مشهد شدند و در پی درگیری با دسته‌های مختلف مردم که در حرم مطهر جمعی تشکیل داده بودند آن جا را بمباران کردند، گفت: این حمله باعث خسارت‌های فراوانی به مجموعه حرم مطهر بویژه گنبد، رواق های اطراف آن و مسجد گوهرشاد شد.

وی ادامه داد: روس‌ها روی بام حرم رفته و با شکستن پنجره‌های گنبد طلا از بالا به مردم تیراندازی کردند از همین رو بسیاری از خشت‌های طلاکاری شده خراب شد که مرتضی قلی خان طباطبایی نایب التولیه وقت به حمایت مالی حسین میرزا نیرالدوله والی خراسان و قائم مقام تولیه سرسلسله سادات رضوی و مردم کار تعمیر را انجام دادند.

چهارمین و آخرین تعمیر

این پژوهشگر گفت: در اوایل دهه ۵۰ شمسی تصمیم گرفته شد نمای ایوان طلای صحن انقلاب(صحن عتیق) گنبد و گلدسته طلای کنار آن به کلی نوسازی شد سندی مربوط به خرداد سال ۱۳۵۵ شمسی در این باره از مکاتبه میان دربار پهلوی دوم و نایب‌التولیه وقت آستان قدس رضوی،عبدالعظیم ولیان حکایت دارد.