اگرچه کتابخانه‌های سنتی همچون گذشته جایگاه خاص خود را در بین دوستداران کتاب و کتابخوانی دارند، اما بر تعداد کاربران کتابخانه‌های دیجیتال نیز با توجه به مزیت‌های آن‌ها روز به روز افزوده می‌شود. در این میان، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی نیز این موضوع مهم را مورد توجه ویژه خود قرار داده و با شعار «هر خانه، یک کتابخانه رضوی»، کتابخانه دیجیتال این آستان مقدس را در بهمن ماه ۱۳۹۴ در پرتوی بارگاه ملکوتی امام هشتم (ع) به طور رسمی افتتاح کرد. این کتابخانه در مدت فعالیتش توانسته خدمات ارزشمندی به عموم دانشجویان، پژوهشگران و کتابدوستان ارائه دهد و هر ساله بر سطح کمی و کیفی خدماتش بیفزاید. در ادامه با خدمات این کتابخانه بیشتر آشنا می‌شویم.


مدیر کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی در این خصوص بیان می‌کند: حوزه فعالیت این کتابخانه تمام موضوعات دانش بشری را در بر می‌گیرد، البته تأکید بیشتری بر روی موضوعات آستان قدس رضوی، اهل بیت (ع)، اسلام و ایران دارد.
علی ضرابی ادامه می‌دهد: تاکنون افزون بر ۳ میلیون و ۳۵۰ هزار منبع شامل نسخه‌های خطی، چاپ سنگی، نشریات ادواری و... در کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی وارد شده است. تعداد اشیاء دیجیتال این کتابخانه نیز به بیش از ۱۹۰ میلیون اثر می‌رسد.
این مقام مسئول اضافه می‌کند: بیشترین آمار منابع دیجیتال سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی مربوط به اسناد است که تاکنون بیش از چهار میلیون سند در سازمان اسکن شده است. نسخه دیجیتال این اسناد از طریق سامانه خدمات تحویل مدرک کتابخانه دیجیتال این آستان مقدس در دسترس محققان قرار می‌گیرد.
او می‌گوید: همچنین حدود ۳۰ پایگاه مختلف در کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی وجود دارد که پایگاه‌های نسخه‌های خطی، چاپ سنگی، اسناد، عکس‌ها، کتاب‌های چاپی و پایان‌نامه‌ها، برخی از این پایگاه‌ها به شمار می‌آیند.
ضرابی می‌افزاید: تاکنون ۴۶ پایگاه موضوعی نیز در کتابخانه دیجیتال ایجاد شده است که پایگاه‌های مربوط به چهارده معصوم (ع) و پایگاه‌های قرآن، نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه، انقلاب اسلامی و امام خمینی (ره)، از جمله این پایگاه‌ها محسوب می‌شوند.

همچنین این مقام مسئول با تأکید بر این‌که خدمات کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی به دو صورت حضوری و غیرحضوری به علاقه‌مندان ارائه می‌شود، می‌گوید: خدمات حضوری کتابخانه دیجیتال از سال ۱۳۹۰، از طریق کتابخانه جامع الکترونیکی و ایستگاه‌های مطالعه دیجیتال آستان قدس رضوی در کشور در دسترس پژوهشگران قرار گرفته است.
او اضافه می‌کند: خدمات غیرحضوری آن نیز از طریق وب‌سایت کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی به نشانی: «https://digital.aqr.ir»، در دسترس عموم محققان قرار دارد.
به گفته ضرابی، خدمات غیرحضوری این کتابخانه شامل خدمات «تحویل مدرک» و «امانت دیجیتال» می‌شود. خدمات تحویل مدرک، منابع قدیمی سازمان همچون نسخه‌های خطی، چاپ سنگی، کتاب‌های چاپی قبل از سال ۱۳۲۰، اسناد و عکس‌ها را در برمی‌گیرد. خدمات امانت دیجیتال نیز مربوط به کتاب‌های چاپی است که پژوهشگران از طریق آن فقط امکان مطالعه بر خط (آنلاین) کتاب در مدت زمان محدود را دارند.
او تصریح می‌کند: کاربران برای جستجوی ساده و پیشرفته در منابع کتابخانه‌ها، مرور منابع، استفاده از گالری‌های موجود و همچنین مطالعه برخط منابع در کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی نیازی به عضویت ندارند، اما برای استفاده از خدمات تحویل مدرک و امانت دیجیتال، نیاز به عضویت دارند چنان‌که تا پایان مردادماه، ۴۶ هزار نفر در این کتابخانه نام‌نویسی کرده‌اند.


در ادامه ضرابی در تشریح هر چه بیشتر خدمت امانت دیجیتال این کتابخانه می‌گوید: این خدمت با شیوع بیماری کرونا و تعطیلی کتابخانه‌ها آغاز شد و توانسته تاکنون پژوهشگران بسیاری را جذب کند.
او می‌افزاید: گفت‌وگوی برخط و ارتباط با کتابدار، از دیگر خدمات کتابخانه دیجیتال این آستان مقدس است که به منظور پاسخگویی به نیاز‌های پژوهشگران و رفع مشکلات استفاده از سایت کتابخانه، در این کتابخانه دیجیتال وجود دارد. سؤالات کاربران نیز توسط متخصصان موضوعی پاسخ داده می‌شود.
مدیر کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی از امکان ارسال منابع دیجیتال توسط پژوهشگران به این کتابخانه در قالب اهداء، به عنوان یکی دیگر از امکانات این کتابخانه نام می‌برد که شرایط انجام آن از طریق سامانه «اهداء منبع دیجیتال» در سایت کتابخانه دیجیتال این آستان مقدس برای علاقه‌مندان فراهم است.
او بیان می‌کند: تورق و مطالعه برخط منابع دیجیتال نیز از جمله خدمات با دسترسی آزاد این کتابخانه است که شامل بعضی از نسخه‌های خطی، چاپ سنگی، چاپی قدیمی و... می‌شود.


همچنین از ضرابی درباره وجه تمایز کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی در مقایسه با سایر کتابخانه‌های دیجیتال کشور می‌پرسم و او پاسخ می‌دهد: تعداد منابع دیجیتال موجود در این آستان مقدس در مقایسه با کتابخانه‌های بزرگ کشور بیشتر است. همچنین برخی از خدمات موجود در این کتابخانه دیجیتال همچون امانت دیجیتال، منحصربه‌فرد است و در سایر کتابخانه‌ها وجود ندارد.
مدیر کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر کاربران بیش از ۱۴۰ کشور جهان از خدمات کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی استفاده می‌کنند که در پنج ماهه نخست امسال، اهل علم و پژوهش از کشور‌های آمریکا، آلمان، بریتانیا، فرانسه، هلند، استرالیا، روسیه، عراق و اتیوپی، بیشترین میزان استفاده از خدمات کتابخانه دیجیتال را داشتند.
او می‌افزاید: همچنین از ابتدای سال جاری تا پایان مردادماه، ۱۴۳۵ درخواست تحویل مدرک در سامانه کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی توسط پژوهشگران ثبت شده است.