چهل منبر نمادی از چهل منزل و وادی است که خاندان امام حسین (علیه السلام) طی کرد و یا آنکه چهل روز رسیدن خاندان امام حسین (علیه السلام) به سرزمین کربلا در بیستمین روز ماه صفر است. شمع نیز نمادی از روشنایی و غربتی است که در شام غریبان روشن می‌شود.

در باب فلسفه این مراسم ویژه مذهبی در روز تاسوعا و عاشورا این طور گفته اند که در واقعه عاشورا؛ حضرت زینب (س) با افشاگری‌های خود در کوفه و شام، یزید و یزیدیان را رسوا کرد. آن حضرت در آن شهر‌ها مردم را جمع می‌کرد و بر بالای منبری قرار می‌گرفت تا صدایش به همه مردم برسد و اتفاقات روز عاشورا را بازگو می‌کرد. «مراسم چهل و یک منبر نیز به یاد آن حضرت و شرکت در منبر‌های سخنرانی و عزاداری امام حسین (ع) برگزار می‌شود».

در روایت‌های به جامانده این طور نوشته اند که چهل منبر یکی از آیین‌های عزاداری عاشورا در ایران است که دربروجرد، خرم آباد، گرگان، اصفهان، لاهیجان و چند شهر دیگر برگزار می‌شود.

در قدیم این طور روایت شده که زنان از ابتدا تا انتهای برپایی آیین، با نیت‌های درونی خود مهر سکوت بر لب می‌زنند و تنها با زمزمه و ذکر کلمه «الله» یا فرستادن صلوات بر محمد (ص) و خاندان پاکش مسیر حرکت خود را ادامه می‌دهند و مردان با پای برهنه و سر‌های گِل مالیده به هیات‌های عزاداری، حسینیه‌ها و تکایای قدیمی اصفهان سر زده با ذکر‌های مختلف و مراسم نوحه خوانی به یاد امام حسین (ع) در مسیر حرکت می‌کنند.

از خصوصیات بازر این رسم و آیین کهن به همراه داشتن شمع است. به نحوی که هر فردی به محض رسیدن به یک خیمه عزاداری و مسجد، سقاخانه شمعی را به نیت برآورده شدن حاجات خود روشن می‌کند.
از سوابق اولین سال اجرای این آیین در اصفهان تاریخ دقیقی در دسترس نیست، اما روایت‌ها حکایت از سابقه بیش از ۴۰۰ سال از این رسم کهن در اصفهان دارد. برگزاری مراسم چهل و یک منبر در ظهر تاسوعا در اصفهان و نیز شهرضا پس از برگزاری نماز ظهر و عصر شروع می‌شود و زنان و مردان شمع به دست مقصد از پیش تعیین شده را پیاده طی می‌کنند. در این مسیر چهل و یک منبر طی شده و حوائج خویش را با روشن کردن شمع مدنظر می‌آورند و با دادن شکلاتی که به نیاز معروف است، از دیگران نیز طلب دعا برای رسیدن به خواسته و حاجت می‌کنند. تعدادی از افراد نیز نیاز‌ها را برای طلب شفا درخواست می‌کنند.

منبر اول راس رضا (میدان طوقچی) و منبر چهلم منزل زرگرباشی است

محل شروع این مراسم آیینی را در اصفهان برخی از رأس رضا واقع در طوقچی (میدان قدس فعلی) و برخی از مسجد جامع اصفهان و محل سقاخانه آن و برخی مسجد الفتاح در خیابان مولوی را عنوان می‌کنند. افرادی که قصد شرکت در این مراسم دارند پس از برگزاری نماز ظهر و عصر با کاروانی راهی می‌شوند. در این گروه فردی رهبری را عهده‌دار شده و به نوعی مسئولیت هدایت افراد به مسیر‌ها و منابر است.

ناگفته نماند برخی دیگر خواستگاه شروع این پیاده روی را نیز از مقبره آیت الله مجلسی و آخرین منزل را خانۀ زرگرباشی واقع در طالقانی عنوان کردند.

مسیر عبور این مراسم عمدتا خانه‌ها و مساجدی است که برخی از آن اماکن، روزی محل برگزاری عزاداری شهدای دشت کربلا بوده و اکنون خاطره از آنان بیشتر باقی نمانده است.

برخی دیگر نیز همچنان پذیرای عزاداران همانند مسجد درب امام، مسجد شهشهان، رأس رضا، مسجد نو، مسجد حکیم و منزل بنکدار می‌باشد. مسجدالفتاح، حسینیه کاظمیه، عزاخانه حضرت سیدالشهدا، حرم راس‌الرضا، تکیه حاج میرزا داوود، مسجد قدوس، آرامگاه علامه مجلسی، امامزاده اسماعیل، حسینیه عمادزاده و بیت‌الحسین، بعضی از اماکن مقدسی است که حاجتمندان در آن‌ها شمع روشن می‌کنند.

در این میان آنچه که جالب و قابل اهمیت است منازلی است که برای حضور این افراد و به قول معروف چهل و یک منبریان آمادۀ پذیرایی با شله زرد، حلیم، آش، چای و شربت هستند و حضور آنان را در منزل خویش نعمت و برکت قلمداد می‌کنند.

برخی از افراد شرکت کننده در این مراسم آئینی، علت حضور در این رسم را برآورده شدن حاجات خود و اعتقادشان با حضور در این مناطق عنوان کردند. به‌خصوص که بانوان و دختران جوان استقبال بیشتری نسبت به این آیین نشان داده و در این مراسم به صورت گروهی شرکت می‌کنند.

یکی از مسئولان گروه در مورد این مراسم چنین بیان کرد، افرادی که خواسته یا حاجتی دارند چهل و یک شمع به همراه خود می‌آوردند و یک به یک در مسیر پیاده روی مسجد به مسجد یا منبر به منبر روشن و در بین راه به نیت برآورده شدت حاجات خود به مردم شکلات توزیع می‌کنند.

شمع آخر به نیت برآورده شدن حاجت گروکشی می‌شود

در آخرین منبر، شرکت کنندگان شمعی روشن و آخرین شمع و شکلات- چهل و یکمین را گرو کشی می‌کنند تا زمانی که به حاجت و خواستۀ مدنظر خود در سال آینده برسند و نذرشان را ادا کنند. همین گروکشی و انگیزه رسیدن به طلب و خواسته موجب دِینی برای افراد می‌شودتا سال بعد در این مراسم حضور یابد و نذر خود را ادا کند.

در این سنت که مشارکت همه افراد اعم از زن و مرد و پیر و جوان آزاد است، همه افراد مشارکت کننده به صورت دسته جمعی همانند یک کاروان به چهل و یک مسجد یا حسینیه و منزل و خیمه عزاداری سر می‌زنند. از خصوصیات بازر دیگر این مراسم عبور این کاروان پیاده از مسیر مساجد، تکایا و منازل قدیمی شهر اصفهان همانند یک تور گردشگری محلی است که در برخی از محله‌ها با تماشای سایر افراد از این کاروان همراه است.

گفته می‌شود، برخی از خانه‌های قدیمی همچون خانه آقا شجاع که هر ساله میزبانی این مراسم را بر عهده دارد نقطه‌ای را برای ادای این فریضه مردمی مشخص کرده‌اند که جلوی خطرات احتمالی آتش سوزی گرفته شود. در حال حاضر به واسطه برخی از اتفاقات همچون سوزاندن درب‌های قدیمی برخی مساجد همچون مسجد جامع اصفهان برخی افراد با توجه به توان مالی سعی کرده به جای شمع، برخی لامپ به مسئولین منابر تحویل می‌دهند و یا برخی نذر خود را به صورت نقدی ادا می‌کنند.

در استان اصفهان بیش از ۱۶ مراسم ویژه آیینی در شهرستان‌های مختلف در دهه محرم برگزار می‌شود.
منبع: ایرنا