مراسم «محرم در آینه آیین‌ها» به مناسبت ایام سوگواری حسینی با حضور سهیل محمودی، دکتر ایمانی خوشخو، دکتر هوشنگ جاوید، داود فتحعلی بیگی و سایر اساتید دانشگاه و هنرمندان عرصه هنر‌های آیینی صبح امروز، چهارم مرداد ماه در دانشگاه علم و فرهنگ برگزار شد.

در ابتدای مراسم پس از قرائت قرآن کریم، کلیپی عاشورایی پخش و سپس با خیز مقدم سهیل محمودی به حضار کلیپ دیگر عاشورایی با عنوان «مکن‌ای صبح طلوع» به رهبری لوریس چکناواریان پخش شد.

سهیل محمودی افزود: خاستگاه و جایگاه این برنامه علمی و گفتگو درباره آیین زندگی است، این آیین از جدی‌ترین و همگانی‌ترین آیین‌های اسلام است. ما یک آیین سور نوروز داریم که برخاسته از مردم است و یک آیین سوگ هم داریم که همینطور در محرم است.

محرم و گردشگری آیینی

سپس ایمانی خوشخو رئیس پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی جهاد دانشگاهی در صحبت‌هایی گفت: من در بحث محرم و گردشگری آیینی صحبت می‌کنم، شاید در نگاه اول تازه باشد، اما ما در نگرش‌های مختلف به گردشگری فرهنگ را هم داریم، در این زاویه گردشگری مقوله فرهنگی بر پایه تعاملات اجتماعی است. امروزه اگرچه گردشگری درآمدزاست، اما هدف اولیه نیست، بلکه توسعه فرهنگی و بازکردن نمای کشور‌های در آیینه فرهنگ است.

وی در ادامه افزود: در خود گردشگری هم تفکیک‌هایی هست میراث، هنری و آیینی سه شاخه آن هستند. ابررویداد اربعین برای ما الان خیلی مهم است، ما هم آن را بررسی کردیم و ثابت شد که مهمترین رویداد مذهبی دنیاست.

رئیس پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی جهاد دانشگاهی اظهار داشت: گردشگری آیینی هم وابستگی زمانی و هم مکانی دارد، مثل اربعین که هر دو را دارد. ایین‌ها در جا‌های مختلف اجرا می‌شود از بازار گرفته تا مساجد، حسینیه‌ها، تیمچه‌ها حتی در خانه‌ها و ... برخی از قبل می‌گفتند که در ایام محرم گردشگری تعطیل است، من همیشه مخالف این حرف بودم، چون خارجی‍ها همیشه از آن استقبال می‍کنند، پس به عنوان جاذبه محرم نباید گردشگری تعطیل شود. مثل مراسم تعزیه در شوش و مشعل گردانی، قالیشویی در کاشان و چنین تلفیقی در هیچ کجا نمی‌توان ددید.

وی در پایان گفت: یکی از عللی که باعث می‌شود چراغ امام حسین (ع) خاموش نشود، وجود امام عصر (عج) است و همین شیعه و نهضتش را زنده نگه می‌دارد.

بعد بیست و یک سال صدای ۲۵ منقبت‌خوان از سوی حوزه هنری منتشر می‌شود

در ادامه دکتر هوشنگ جاوید درباره صنوف آیین‌های مذهبی توضیحاتی داد و گفت: در عرصه مناقب‌خوانی بعد بیست و یک سال صدای بیست و پنج منقبت خوان هفته آینده قرار است از سوی حوزه هنری رونمایی شود و بسیاری از این منقبت خوان‌ها از دنیا رفتند.

وی در ادامه افزود: مسئله الان ما موضوعات تعزیه داری اجتماعی در ایران است که اصلا بدان توجه نکردیم، اصلا نمی‌دانیم چیست، درحالی که سوگواری‌های اجتماعی، سوگواری مذهبی را تقویت کرده، در عین حال که خودش در طول زمان ضعیف شده است. ما حتی در کردستان شیون‌گاه داشتیم الان هم هست، اما ضعیف شده است.

وی به اصناف تعزیه داری اشاره کرد و گفت: زمان‌های سوگواری ما خیلی مهم است که برخی سنتی هستند مثل درو کردن تعزیه عاشورا که دقیق زمانی برگزار می‌شود که بخواهند گندم درو کنند تا محصولشان زیاد شود مانند این مثال فراوان است.

جاوید اظهار داشت: درباره موسیقی اصالت‌ها، ریتم، تلفیق، تیپ و ... را داشتیم که اصلا رعایت نکردیم و همه چیز الان رها شده و در واقع از جوان‌ها ایراد هم می‌گیریم که چرا درست رعایت نمی‌کنند، درحالی که اصلا راه درستش را یاد نگرفتند حتی خواندن نوحه خوانی در کشور ما جایگاه خاص از قدیم داشته که بدان بی توجهی کردیم.

این استاد حوزه هنر‌های آیینی گفت: تاریخ فقط برای مطالعه نیست، بلکه برای این است که همین چیز‌ها را نشان دهیم، تمام کنسرت‌ها الان بلندگو جلو میگذارند تا برگردان صدا را گروه بشنود و ما قدیم این‌ها را داشتیم، پس وقتی خواننده آیینی دستش را کنار گوشش می‌گذارد و می‌خواند یعنی چهارهزار و پانصد سال تاریخ که باید آن را بدنیا نشان دهیم.

جاوید توضیح داد: این تاریخ شیون ماست، در جواب آن‌هایی که می‌گویند در ایران شیون و غم نبوده، باید گفت اصلا مگر چنین چیزی می‌شود؟ ما پیکرک‌هایی داریم که نشان می‌دهد برای شیون کردن بوده، حتی آیین کرب زنی داریم برای دوهزار و هفتصد سال پیش که بعد در آیین اسلامی تلفیق شده است.

عاشورای

جاوید یادآور شد: نخستین زنی که بعد واقعه کربلا مرثیه خاص اجرا می‌کند ام‌البنین (س) مادر حضرت عباس (ع) است. در طول سال‌های بعد واقعه هم بین اعراب مرثیه به راه می‌افتاد، ولی مرثیه‌سرایی ایرانیان قرن اول و دوم هجری وجود داشت، که این‌ها ناشناخته مانده است، چون به زبان عربی است،‌ای کاش کسی پیدا شود و این موارد را ترجمه کند. سوگ از کیومرث و فریدون در ایران شروع می‌شود و نخستین سوگواری گروهی به مرثیه سیاوش و سپس به رستم می‌رسد، مرثیه نامه‌نویسی از عهد ساسانی به بعد شروع می‌شود و بعد به دوره اسلامی می‌رسیم. تحول مرثیه در ایران از قرن هفتم شروع می‌شود کسایی مروزی اولین نوحه معروف را دارد که مربوط به کربلاست.

در ادامه سهیل محمودی نیز طی صحبت‌هایی گفت: تهران از سال‌های آغارین قرن نوزدهم دو وجهه عزاداری را دارد، یکی در خانواد‌های رجال قاجار است مخصوصا بانوان خاندان‌های خاص و دوم تکیه دولتی‌ها که متاسفانه این‌ها از بین رفته‌اند، که تنها یک کوچه الان بنامش مانده است، هرچند آن دوره شش هفت هزار نفر را در خود جا می‌داد.

وی در ادامه یادآور شد: نسل عزاداری‌ها در هیئت‌ها شکل می‌گیرد، هییت در جمع کردن مردم مهمتر از مساجد بود. این هئیت‌ها مبنای عزاداری در تهران می‌شوند، حتی چهارپایه خوانی در بازار و هئتت‌ها داشتیم.

در ادامه علی صابر دقایقی به خواندن مرثیه دشتی پرداخت.

«داود فتحعلی‌بیگی» پیشکسوت عرصه تعزیه و نمایش‌های آیینی و سنتی تجلیل شد

بخش پایانی این مراسم نیز به تجلیل از استاد «داود فتحعلی‌بیگی» پیشکسوت عرصه تعزیه و نمایش‌های آیینی و سنتی ایرانی اختصاص داشت که این بخش با حضور دکتر رحمت امینی، تابش، هوشنگ جاوید، دکتر ایمانی خوشخو برگزار شد.

سپس فتحعلی بیگی پشت تریبون قرار گرفت و گفت: به خود امام حسین (ع) قسم هرکار کردم برای خودش بود و توقعی هم از هیچکس برای کاری ندارم، تعزیه زیاد اجرا کردم، در یکی از این تعزیه‌ها نقش حر را داشتم، و آن را نگه داشتم برای خودم بلکه شفیعم باشد.