اینجا آیین‌های عزاداری ماه محرم در شهرستان گچساران مشهور به بام نفت ایران متشکل از هیات‌های عزاداری با زبان‌ها و گویش‌های لری، ترکی، عربی، بندری، اصفهانی و بهبهانی جلوه‌ای از ارادت اقوام مختلف ایرانی به حضرت اباعبدالله حسین (ع) است.

این شهرستان به دلیل موقعیت نفت خیز خود حدود یک قرن پیش تاکنون محل سکونت اقوام مختلف ایرانی برای اشتغال در صنعت نفت است که همین مساله سوگواری‌های محرم در گچساران را به جورچینی از عزاداری‌های اقوام مختلف ایرانی تبدیل کرده است.

گهواره حضرت علی اصغر (ع) همراه با شروه خوانی، سینه زنی سنتی به شکل دایره‌ای یا به صورت خطی، زنجیرزنی، دمام زنی و گل مالی از آیین‌های مرسوم محرم در این شهرستان ۱۲۶ هزار نفری است.

سینه زنی به سبک بوشهری

از آنجا که بومی‌هایی که با گویش لری صحبت می‌کنند عمده‌ترین جمعیت گچساران را شامل می‌شود بیشترین تعداد هیات‌های عزاداری محرم این شهرستان را این قوم سرفراز تشکیل می‌دهند که به سبک بوشهری‌ها و دایره‌ای سینه زنی می‌کنند.

در این شیوه مردان کمر همدیگر را می ‏گیرند و دور علم و نوحه خوان می‏ چرخند و با مداح هم نوایی می‌کنند، زنان حاضر در محافل سینه زنی‌های سنتی نیز در فاصله چند متری مردان نشسته اند، با شنیدن نوحه‌ها به یاد شهیدان دشت نینوا گریه و زاری می‌کنند.

دهه نخست محرم یکی از پرشورترین سوگواری‌های محرم در روستای دیل به عنوان پرجمعیت‌ترین روستای گچساران متجلی شده جایی که مانند بسیاری از نقاط گچساران سینه زنی به شکل دایره‌ای و به سبک مردمان بوشهر انجام می‌گیرد.

روستای سه هزار نفری دیل به علت وجود هفت امامزاده بی بی کریمه، امامزاده علی (ع)، امامزاده بی بی رشیده (س)، امامزاده بی بی کیهانه، امامزاده میرحمزه، قدمگاه امام رضا (ع) و امامزاده ابراهیم (ع) معروف به آقای شهدا با فعالیت چهار هیات عزاداری حال و هوای حزن انگیزی در ماه محرم دارد.

روستای دیل که در شمال غربی شهر دوگنبدان قرار دارد به گواه بنا‌های تاریخی گنبدان گبر و قلعه شاه بهمن سرزمینی به جامانده از دوره ساسانیان است که شلوغ‌ترین عزاداری‌های حسینی مناطق روستایی کهگیلویه و بویراحمد از سوی مردمان این روستا برپا می‌شود.

دمام زنی جلوه ارادت آبادانی‌های مقیم گچساران

آیین دمام زنی که تداعی کننده صحنه کارزار سیدالشهدا (ع) و یارانش در عاشورای سال ۶۱ است و در فضایی سرشار از حزن و اندوه انجام می‌گیرد جلوه‌ای از ارادت آبادانی‌های مقیم شهرستان گچساران است.

مراسم دمام زنی در گچساران که ازسال‌ها پیش از پیروزی انقلاب اسلامی از سوی آبادانی‌های مقیم این شهرستان اجرا می‌شده و بعد‌ها در میان ساکنان بومی هم مرسوم شده است ۲۰ تا ۶۰دقیقه به طول می‌انجامد و در برخی موارد مثل شب و ظهر عاشورا این آیین در چند ساعت در مسافت‌های طولانی و همراه با دسته‌های عزاداری در خیابان‌های اصلی شهر تا گلزار شهدای شهر دوگنبدان انجام می‌شود.

تعداد دمام زنان در این شهرستان از هفت نفر شروع و تا ۲ برابر یا بیشتر هم می‌رسد، در آیین دمام زنی چند نفر با دست بر نوعی طبل می‌کوبند و تعدادی با نواختن سنج و شیپور، دمام زنان را همراهی می‌کنند.

برخی هیات‌ها در گچساران تنها دمام زنی می‌کنند و برخی در ابتدای سوگواری دقایقی به دمام زنی می‌پردازند و سپس سینه زنی یا زنجیرزنی می‌کنند.

در گذشته‌های دور برای خبردار کردن عاشقان اباعبدالله الحسین (ع) به شروع آیین‌های محرم دمام زنی می‌کردند، سنج و دمام و بوق (شیپور) هر سه از ساز‌های تشکیل دهنده این همنوازی است که به گفته بسیاری از کارشناسان این عرصه، طبل، صدای سم اسبان؛ سنج، صدای به هم خوردن شمشیر‌ها و بوق، صدای شیپور جنگ را برای مخاطب تداعی می‌کند.

گِل‌مالی تجلی عشق خرم آبادی‌های ساکن گچساران

آیین گِل‌مالی که ماه محرم در استان‌های غربی ایران نظیر لرستان، کرمانشاه و ایلام انجام می‌شود نیز از دیگر آیین‌هایی است که سال هاست از سوی خرم آبادی‌های ساکن گچساران اجرا می‌شود.

گِل‌مالی در زبان محلی با عنوان «خره گیری» تلفظ می‌شود که خره به‌معنای «گل» است، لُرها زمانی که عزیزی را از دست می‌دهند، گل و خاک به سر و صورت خود می‌زنند؛ با این تعبیر که با این عزا به خاک نشستیم.

عاشقان اباعبدالله حسین (ع) در گچساران اعتقاد دارند که عزاداری سیدالشهدا (ع) حزن و اندوه بزرگی است که به همین خاطر گل و خاک به سر و صورت خود می‌زنند.

اصفهانی‌ها و بهبهانی‌ها صاحب قدیمی‌ترین هیات‌های عزاداری در گچساران

اصفهانی و بهبهانی‌های مقیم گچساران در کنار حسینیه بیت العباس و مسجد صاحب الزمان شهر دوگنبدان که سابقه عزاداری‌های آنان به دهه ۵۰ برمی گردد از دیگر هیات‌های معروف شهرستان گچساران است.

ارادتمندان اباعبدالله حسین (ع) در این هیات‌ها که البته حالا پس از چند سال لر‌ها و ترک‌ها گچساران آنان را همراهی می‌کنند در این روز‌ها و شب‌های گرم تابستانی در شرایط اقلیمی بسیار دشواری زنجیرزنی می‌کنند.

ترک‌های ساکن گچساران هم صاحب یکی از شلوغ‌ترین هیات‌های عزاداری سید وسالارشهیدان در میدان امام خمینی (ره) هستند که با سرایش نوحه‌هایی به این زبان بسیارسوزناک است.

آیین گهواره حضرت علی اصغر (ع) تجلی ارادت زنان لر

آیین گهواره حضرت علی اصغر (ع) یکی از حزن انگیزترین آیین‌های محرم در گچساران است که معمولا از سوی زنان لر به شکل خانگی برگزار می‌شود در این آیین که از سوی لرزبان‌های این شهرستان انجام می‌شود.

در این آیین گهواره‌ای (به گویش محلی تهته) برای حضرت علی‌اصغر (ع) طفل ۶ ماهه شهید دشت کربلا درست می‌کنند و به آن زنگوله و چشم زخم، آویزان می‌کنند و روی آن را پارچه سبز می‌کشند و بانوان با نوای نوحه شهادت کوچک‌ترین شهید دشت کربلا اشک عزا و ماتم می‌ریزند.

زنان در شب‌های محرم به‌صورت دایره‌ای دور این گهواره می‌نشینند و برای حضرت علی‌اصغر (ع) و شهیدان کم سن و سال عاشورا نوحه (شروه) خوانده و سوگواری می‌کنند و بعد از آن نیز با وصل کردن سنجاق یا گره زدن پارچه بر گهواره از طلب حاجت می‌کنند.

بانوان در روز عاشورا به شکل کاروانی یا تکی گهواره حضرت علی اصغر (ع) را بر روی سر خود می‌گذارند و آن را با کاروان دلسوختگان حسینی تا گلزار شهدای شهر دوگنبدان حمل می‌کنند.

ماه محرم هر سال ۲۰۰ هیات عزاداری در مناطق مختلف شهرستان گچساران در جنوب غربی کهگیلویه و بویراحمد بر مصیبت‌های وارد شده به سید و سالار شهید سوگواری می‌کنند.