فرشبافی یکی از صنایع دستی بومی استان زنجان به شمار می‌رود که سالهاست با فرهنگ این دیار عجین شده و کمتر کسی است که رهگذر کوچه پس کوچه‌های این شهر باشد و صدای کوبیدن شانه‌های چله را نشنیده باشد.

این هنر اصیل زنجانی‌ها هرچند نامهربانی زیادی را به خود دیده، اما همچنان سرزنده به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

فرش زنجان ترکیب رنگی روشن، پخته و چشم‌نوازی دارد که به فضا جان می‌دهد، چله این فرش‌ها پنبه‌ای یا مخلوط پنبه یا پشم است و به طور معمول با رنگ‌های قرمز تیره، قهوه‌ای و آبی روشن با طرح‌های هندسی بافته می‌شود.

فرش بیدگینه، قولتوق، بومی روستایی از جنس پشم و شاه عباسی، خشتی، لچک ترنج، محرمات و گنبدی با جنس ابریشم، هر یک نقش و طرح خاص و کیفیتی منحصر به فرد دارد که نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.

فرش دستباف زنجان به دلیل کیفیت و زیبایی، شهرت جهانی یافته به طوری که جایگاه ویژه‌ای در بازار جهانی و نیز طرفداران بسیاری دارد،  اما این روز‌ها با مشکلاتی عدیده‌ای دست و پنچه نرم می‌کند که از جمله آن می‌توان به فروش فرش استان در مراکز دیگر، به روز نبودن طرح ها، مشکل بیمه‌ای بافندگان قالی و مساله مهمتر صادرات آن اشاره کرد.

تاثیر منفی قیمت مواد اولیه بر روی تولیدات به ویژه فرش ابریشم

رییس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان با بیان اینکه فرش ابریشم زنجان نسبت به فرش پشمی بهتر است، گفت: متاسفانه بازار فرش پشم زنجان در نیمه اول سال راکد بود، اما در مجموع راضی کننده است.

سیدمحسن جعفری با تاکید بر اینکه افزایش قیمت مواد اولیه، دستمزد، تورم و کاهش ارزش پول ملی مشکلات و چالش‌هایی را برای فرش دستباف زنجان ایجاد کرده است، اظهار داشت: پیش از این با مبلغ یک میلیارد تومان، ایجاد ۱۰ دار فرش امکانپذیر بود، اما اکنون با این مبلغ باید به پنج دار فرش اکتفا کرد.

وی با بیان اینکه مشکلات اقتصادی بر موضوعاتی از قبیل اشتغال و کاهش تولید فرش تاثیر می‌گذارد، اظهار داشت: در زمان حاضر افزایش قیمت مواد اولیه به ویژه در فرش ابریشم تاثیر منفی گذاشته و مسائل دیگر را نیز به نوبه خود تحت تاثیر خود قرار داده است.

این مسوول ادامه داد: با وجود این مشکلات تولیدکنندگان زنجانی در حال فعالیت هستند و تعداد کارگاه‌های خانگی فرشبافی نیز طی سال‌های گذشته به ویژه در مناطقی خاص همانند اسلام آباد و شهرک‌های اقماری روند صعوی به خود گرفته است.

وی گفت: البته بروز این مساله به دلیل کاهش جمعیتی و بعد خانوار‌ها بر می‌گردد و پیش از این به دلیل تعداد زیاد اعضای خانواده، دار فرش بزرگی به راه می‌انداختند.

جعفری با بیان اینکه در زمان حاضر بافتن فرش‌ها در ابعاد بزرگ در مقایسه با گذشته کمرنگتر شده است، افزود: تولیدکنندگان مجبورند کارگاه‌های کوچک فرشبافی راه اندازی کنند تا گروه‌های هدف مشغول به کار شوند.

وی با بیان اینکه برخی از مشکلات کنونی فرش زنجان به وارد نشدن بخش دولتی باز می‌گردد، اظهار داشت: تامین تسهیلات ارزان قیمت و اعطای آن در قالب قرض الحسنه به تولیدکنندگان می‌تواند به رفع مشکلات کنونی این صنعت به ویژه تامین مواد اولیه و دستمزد بافندگان کمک زیادی کند و تحقق آن به افزایش تولید و اشتغال بالا منتهی می‌شود.

رییس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان ادامه داد: کاهش تعرفه‌های واردات مواد اولیه نیز از دیگر راهکار‌های رفع مشکلات این بخش است و می‌تواند به کاهش قیمت منجر شود و از طرفی صادرات فرش دستباف هم در افزایش تولیدات تاثیر زیادی دارد و دلگرمی فعالان این بخش را موجب خواهد شد.

زنجان تاجر بومی فرش ندارد

وی با بیان اینکه صادرات فرش زنجان با معضلاتی مواجه است، اضافه کرد: پیمان سپاری ارزی مهمترین و موثرترین عامل کاهش فروش و صادرات فرش دستباف زنجان است هرچند با پیگیری‌هایی که از سوی وزارت صمت و مرکز فرش انجام شد، در نهایت موفق شدند آن را از سه ماه به ۶ ماه افزایش دهند.

این مسوول ادامه داد: البته با کار‌های انجام گرفته فرش دستباف از پیمان سپاری ارزی خارج شده و به این طریق در مقابل تعهد ارزی، واردات انجام می‌شود که در صورت حمایت‌ها در توسعه صادرات اثرگذار خواهد بود.

وی با بیان اینکه طی سال‌های گذشته تاکنون حمایت‌های صادراتی از فرش آنگونه که باید و شاید انجام نمی‌گیرد، اضافه کرد: پیش از این طبق آیین نامه صادراتی به تجار و تولیدکنندگان به ویژه در حوزه فرش دستباف با درصد ناچیزی مبلغی پرداخت می‌شد که متاسفانه دیگر چنین چیزی نیست.

جعفری با بیان اینکه با تخصیص اعتبارات مناسب می‌توان برای برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی در کشور‌های هدف صادراتی اقدام کرد که متاسفانه چنین چیزی برقرار نشده است، افزود: طبق تکالیف دولت در برنامه ششم توسعه، قانون حمایت از فرش و صنایع دستی لحاظ شده بود تا اتاق فرش دستباف ایرانی در کشور‌های هدف صادراتی راه اندازی شود تا تجار ایرانی بتوانند تولیدات خود را ارائه کنند که این هم مسکوت ماند.

وی با بیان اینکه صادرات فرش استان زنجان به صورت غیر رسمی انجام می‌گیرد، اظهار داشت: یکی از چالش‌های عمده صادرات فرش زنجان نبود تجار بومی است درحالیکه پیش از این نیز ۱۵ تاجر فرش دستباف در استان وجود داشت که به طور مستقیم کار صادراتی را انجام می‌دادند، اما اکنون به دلیل کهولت سن از صحنه خارج شدند و دیگر نیروی جوان جایگزین آن‌ها نشده اند.

این مسوول ادامه داد: در زمان حاضر تاجران فرش دستباف زنجان از استان‌های تهران، قم و برخی مواقع اصفهان هستند که کار صادراتی توسط آنان انجام می‌شود و زنجان تاجر ندارد که بتواند این کار را به طور مستقیم به سرانجام برساند.

وی در خصوص میزان تولید فرش استان نیز با توجه به پراکندگی کارگاه‌ها در سطح شهر و خانگی بودن، خاطرنشان کرد: امکان استخراج تولیدات فرش در ماه امکانپذیر نیست، اما طبق برآورد‌ها حدود ۳۳ هزار قالیباف در استان وجود دارد که به صورت تمام وقت و نیمه وقت فعالیت می‌کنند و سالانه ۱۱۰ هزار متر مربع فرش دستباف، ابریشم، پشم و تابلو فرش تولید می‌کنند.

سرمایه گذاری در فرش زنجان ضعیف است

رییس اتحادیه فرش دستباف روستایی استان زنجان نیز با بیان اینکه فرش ارزش افزوده بالایی دارد، ادامه داد: با توجه به ظرفیت بالای فرش استان آنگونه که باید و شاید سرمایه گذاری لازم در آن انجام نمی‌گیرد و این موضوع از جمله مشکلات اساسی این صنعت است.

ناصر باباخانی افزود: از طرفی، چون سرمایه گذار بومی فرش در استان وجود ندارد تولیدات فاخر زنجان به نام استان‌های دیگر ثبت می‌شود.

وی موضوع بیمه‌ای قشر قالیبافان زنجانی را یادآور شد و گفت: در زمان حاضر بیمه قالیبافان مشکلاتی دارد که تخصیص سهمیه بیمه برای این قشر از سوی سازمان تامین اجتماعی می‌تواند مشکلات آن‌ها را به مراتب کاهش دهد.

این مسوول با بیان اینکه انجام پالایش از لیست کنونی می‌تواند جایگزین خوب بیمه‌ای برای واجدین شرایط بیمه فراهم کند، ادامه داد: پیش از این شمار قالیبافان استان ۶۲ هزار نفر بود که با پالایش تامین اجتماعی این تعداد به ۳۳ هزار نفر کاهش یافت، البته استدلال تامین اجتماعی این بود که "بیمه باید مشمول شاغلان واقعی باشد" در حالیکه عده‌ای جا ماندند.

وی با بیان اینکه فرش زنجان از تنوع زیادی برخوردار است و بهترین نوع آن را هنرمندان چیره دست زنجانی تولید می‌کنند، اظهار داشت: فرش ابریشم، قلتوق و بیدگینه زنجان زبانزد است و در جایگاه بالایی قرار گرفته و حرفی برای گفتن دارد، اما آنگونه که باید و شاید حمایتی از آن نمی‌شود.

باباخانی با بیان اینکه برای رونق فرش نیز می‌توان از طریق بانک‌های عامل تسهیلاتی را در اختیار متقاضیان گذاشت، افزود: طی سال‌های گذشته خرید و فروش فرش رونق زیادی داشت، اما در سال‌های اخیر رونق خود را از دست داده است.

وی با بیان اینکه فرش هم نوعی کالا و سرمایه محسوب می‌شود، اضافه کرد:وضعیت فرش زنجان حال و روز خوبی ندارد و تولیدکنندگان و بافندگان نیز می‌توانند تا حدی در این شغل و با مشکلات آن کنار بیایند، اما تداوم این امر چه بسا به رکود این صنعت و حتی فراموشی آن منتهی شود.

رییس اتحادیه فرش دستباف روستایی استان زنجان ادامه داد: تفاهم نامه بین سازمان صمت و آستان قدس رضوی منعقد شده است تا با دیدگاه حمایتی، تسهیلاتی را برای خرید فرش تولیدکنندگان و بافندگان در نظر بگیرند که تاکنون در حد حرف بوده و عملیاتی نشده است.

وی با تاکید بر اینکه برای برگزاری نمایشگاه‌های فرش زنجان باید جایگاه ویژه و خاصی را قائل بود، اضافه کرد: متاسفانه در مواقع برگزاری نمایشگاه در محل نمایشگاه‌های بین المللی کاسپین زنجان چند غرفه فرش با حضور غیر بومی‌ها دایر می‌شود و همین امر وضعیت فرش استان را تحت تاثیر قرار می‌دهد که این موضوع ضربه بزرگی را به این بخش وارد کرده است.

این مسوول در خصوص وضعیت صادراتی فرش زنجان نیز خاطرنشان کرد: ۸۰ درصد فرش زنجان به صورت ریز بافت، ابریشم و تابلو فرش به صورت چمدانی صادر می‌شود و یکسری از فرش‌های درشت بافت پشمی نیز استفاده داخلی دارد.

پویایی فرش زنجان نیازمند طراحی‌های به روز است

عامل توسعه خوشه فرش دستباف استان زنجان با بیان اینکه طی سال‌های ۹۳ تا ۹۷ مطالعات پروژه توسعه فرش استان انجام گرفت، ادامه داد: پس از سال ۹۷، یکی از کار‌های "عامل توسعه خوشه فرش" ایجاد شبکه فراگیر است که طبق تصمیم گیری‌ها این کار به اتحادیه فرش دستباف روستایی محول شد.

فیرزوه حاج علی اکبری با بیان مسائل مربوط به فرش زنجان، اضافه کرد: طی سال‌های گذشته بخش اعظمی از بازار صادراتی فرش را از دست دادیم که به عوامل متعددی از قبیل قدرت اقتصادی مردم و وجود رقبا از قبیل فرش ماشینی به دلیل قیمت پایین آن باز می‌گردد.

وی با بیان اینکه کشور‌های اروپایی، منطقه و حتی آمریکا بزرگترین بازار‌های صادراتی فرش استان را تشکیل می‌دادند، اظهار داشت: به دلیل تحریم‌ها بازار‌های صادراتی را از دست داده ایم و در این میان همواره فرش‌های ایرانی به ویژه استان زنجان با مشکلاتی مواجه بوده است.

حاج علی اکیری یکی از دلایل مهم موفق نشدن صادرات فرش ایران به ویژه استان زنجان را بی توجهی به طراحی‌های نو، اعلام کرد و افزود: در زمان حاضر در بازار جهانی فرش رقبایی از کشور‌های افغانستان، ترکیه و چین وارد میدان شدند و بر خلاف نگاه سنتی ما، تولیدات به روزتری را ارائه می‌کنند.

وی با بیان اینکه در زمان حاضر بیشتر بر تولید فرش‌هایی با طراحی‌هایی قبلی اصرار داریم، اظهار داشت: تولیدات این حوزه باید منطبق بر بازار‌های جهانی، نیاز مخاطبان و سلایق آن‌ها باشد در غیر این صورت موفقیتی نخواهیم داشت.

عامل توسعه خوشه فرش دستباف استان زنجان با تاکید بر اینکه معدود تولیدکنندگان موفق در حوزه فرش جهانی فعالیت می‌کنند، اما کافی نیستند، افزود: فرش‌های ابریشم زنجان به نام استان‌های دیگر به فروش می‌رسد، حتی به کشور‌های دیگر فروخته می‌شود و در واقع به صورت اسمی موفق نیستیم.

وی با بیان اینکه رقبای فرش ایران با طراحی‌های خاص و به روز و با قیمت پایین مشارکت فعالانه‌ای در بازار دارند، اظهار داشت: با در نظر گرفتن قدمت فرش استان و مالکیت معنوی آن باید سلایق مختلف را در نظر گرفت.

حاج علی اکبری با بیان اینکه بحث بازار شناسی و سلیقه بازار اهمیت زیادی دارد، افزود: از طرفی دیگر بحث بافت فرش باید منطبق بر شناخت بازار انجام گیرد، کارگاه‌های سنتی زیادی وجود دارد و حمایت‌ها امری مهم است.

به گفته وی در چگونگی نوع حمایت‌ها نظارت کافی نبوده به طوری که فردی مدعی فعالیت در فرشبافی، تسهیلات اعطایی را در جای دیگر صرف کرده است.

وی ساز و کار‌های نظارتی و حمایت از واجدین شرایط را امری مهم و ضروری در این بخش عنوان کرد و گفت:موزه فرش زنجان راه اندازی شده و برای پیشبرد بهتر ایجاد اتاق و انجمن طراحی فرش با سلیقه بازار نتایج خوبی خواهد داشت تا دیگر در قید طرح‌های قبلی نباشیم و این کار مستلزم توجه دست اندرکاران امر است.

عامل توسعه خوشه فرش دستباف استان زنجان با بیان اینکه فرش زنجان به خاطر عمر بالا به فرش آهنی شهرت دارد، خاطر نشان کرد: باید به سلایق کنونی توجه و نوآوری داشت و منطبق بر نیاز بازار حرکت کرد و این عامل مهم پویایی صنعت فرش خواهد بود.

منبع: ایرنا