ازدواج دانشجویی؛ از آشنایی تا فرزندآوری
جمعیت دانشجویی را می‌توان یک ظرفیت بزرگ برای برون‌رفت از بحران جمعیتی کشور دانست.
ازدواج در دوران دانشجویی و انتخاب شریک آینده‌ای که شرایط یکسانی با خود فرد داشته باشد را باید اصلی‌ترین تفاوتی دانست که تشکیل زندگی متاهلی در دوران دانشجویی با ازدواج‌های عادی دارد. موضوعی که باعث شده تا در طول بیش از ۲ دهه اخیر برگزاری جشن‌های ازدواج‌های دانشجویی و بسترسازی برای تسهیل تشکیل زندگی در برهه دانشجویی، به یکی از برنامه‌های ثابت نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاهها تبدیل شود تا جایی که طی سال‌های اخیر که کشور با بحران جمعیتی روبه‌رو بوده، توجه دستگاه‌های مختلف هم بیشتر به این حوزه معطوف شده است.
امروز به مناسبت روز ازدواج به سراغ سیدمحمد هاشمی؛ مدیر خانواده و ازدواج نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاهها رفتیم تا برایمان از برنامه‌های نهاد در راستای ترویج و ترغیب دانشجویان به ازدواج بگوید. به گفته او نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری برای دانشجویان در زمان مجردی برای پیدا کردن مسیر درست آشنایی و همچنین دوران متاهلی در حوزه‌های مختلف اعم از تامین خوابگاه متاهلی و ارائه مشاوره‌های لازم برنامه‌های مختلفی در نظر گرفته است. برنامه‌هایی که از سال گذشته با تشکیل جلسه ستاد ملی ازدواج دانشگاهیان رنگ و بوی جدی‌تری گرفته است.
بعد از تشکیل اولین جلسه ستاد ملی ازدواج دانشگاهیان در دی‌ماه سال گذشته، تا امروز چه اقداماتی از سوی این ستاد انجام شده است؟
بعد از اینکه سند ازدواج دانشگاهیان در شهریورماه ۱۴۰۱ از سوی رئیس‌جمهور ابلاغ شد، در دی‌ماه اولین جلسه این ستاد با حضور اعضا در نهاد ریاست‌جمهوری برگزار شد که برخی از وزرا هم در آن شرکت کردند. در این جلسه، گزارشی از عملکرد ازدواج دانشجویی از سوی حجت‌الاسلام رستمی، رئیس نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاهها ارائه شد و خود سند هم مورد بررسی قرار گرفت و درنهایت هم نزدیک به ۴ یا ۵ مصوبه داشتیم. یکی از مهم‌ترین مصوبات، این بود که اعضای این ستاد، برنامه‌ها و ظرفیت‌هایشان را به دبیرخانه ارسال کنند و جلسه کمیسیون‌های مختلف هم در دبیرخانه شکل بگیرد و اعضا نمایندگان‌شان را معرفی کنند تا از این طریق مصوبات برای تصویب در جلسه آتی ستاد آماده شود. مصوبه دیگر نیز تشکیل ستاد‌های استانی بود. همچنین تفاهمنامه‌هایی بین نهاد نمایندگی رهبری و دستگاه مختلف در راستای اجرایی‌سازی این سند شکل بگیرد.
بیشتربخوانید
در کنار این جلسه، جلسه دیگری هم با نمایندگان دستگاه‌ها داشتیم که در آن ظرفیت‌ها بررسی و مصوباتی هم ابلاغ شد. بعد از آن برخی از دستگاه‌ها ظرفیت‌ها و طرح‌هایشان را ارسال کرده و امروز درحال انعقاد تفاهمنامه هستیم. با این حال با برخی از دستگاه‌ها که از قبل تفاهمنامه داشتیم در حال اجراسازی برنامه‌ها هستیم که از جمله آن می‌توان به وزارت ورزش و جوانان اشاره کرد که ۳ طرح را با همکاری این وزارتخانه دنبال کردیم. یکی از طرح‌ها، بحث زوج مانا است که مربوط به فرزندآوری در ازدواج‌های دانشگاهی می‌شود. طرح دیگر هم برگزاری جشن‌های ازدواج دانشجویی در دانشگاه‌های سطح کشور بود که برنامه‌های خوبی بابت آن داشته‌ایم. یک طرح دیگر هم با توجه به اینکه از قبل با ستاد فرمان امام (ره) تفاهمنامه‌ای داشتیم، درحال اجراسازی است که همان طرح دردانه است.
دفاتر همرسان در ۲۰ دانشگاه کشور راه‌اندازی شده و ۱۵ ازدواج از این طریق به ثبت رسیده است
یکی از طرح‌های نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاهها راه‌اندازی دفاتر همرسان است؛ وضعیت دانشگاهها در این حوزه را چطور ارزیابی می‌کنید؟
در این مدت طرح همرسان را راه‌اندازی کرده‌ایم که خوشبختانه دوره آزمایشی‌اش رو به اتمام است و آسیب‌شناسی شده و درحال به‌روزرسانی آن هستیم تا بتوانیم در مهرماه از نسخه نهایی آن رونمایی کنیم. همچنین راه‌اندازی دفاتر همرسان در سراسر کشور را هم دنبال کرده‌ایم و تا امروز ۲۰ دفتر ایجاد شده تا در حوزه همسان‌گزینی، مشاوره، ارتباط با خانواده بتواند اثرگذار باشد. آموزش مشاوران را هم دنبال کرده‌ایم تا بتوانند در این سامانه اثرگذار باشند که این اتفاق در سراسر کشور هم دنبال شده است. سامانه آموزشی با عنوان «زندگی بر خط ویژه» ایجاد شده تا تمام دانشگاهیان بتوانند از محتوای آموزشی آن بهره ببرند. یکی از ملاک‌هایمان این بوده که بتوانند مرکز مجزا به این کار اختصاص دهند؛ چراکه بنا نبود این دفتر در دل یک تشکیلات اداری شکل بگیرد، با این حال باید استاندارد‌های لازم از حیث فضا و... را هم داشته باشد. معرفی مشاور و کارشناس خبره و آموزش‌دیده به نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری هم از دیگر مولفه‌هایی بود که دانشگاهها باید آن را رعایت می‌کنند؛ چراکه آن‌ها باید بتوانند کار‌های محوله را محقق کنند.
برخی دانشگاهها مانند فردوسی مشهد، شهید بهشتی و شهید رجایی هم انگیزه مضاعفی را در این زمینه دارند و پیشینه ورود به این مساله را هم داشته‌اند که طبیعتا آن‌ها در اولویت قرار گرفته‌اند. ما هیچ گونه محدودیتی در این زمینه نداشته‌ایم و در هر استان امکان دارد چند دفتر داشته باشیم؛ چراکه هر مرکزی که چنین درخواستی کند و بستر آن را هم داشته باشد، مجوزش را صادر خواهیم کرد. درحال‌حاضر درخواست‌های زیادی داریم که ازجمله آن می‌توان به دانشگاه فرهنگیان تهران، اصفهان و اردبیل اشاره کرد که درحال فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم هستند، اما قطعا تا زمان تامین زیرساخت‌ها با توجه به اهمیت مساله امکان صدور مجوز را نخواهیم داشت؛ چراکه می‌خواهیم کار با رعایت استاندارد‌های این حوزه انجام شود. نکته‌ای که باید آن را مطرح کنم، این است که در همین بازه ۳ ماهه بعد از عید، ما توانسته‌ایم ۱۵ ازدواج را از طریق دفاتر همرسان به ثبت برسانیم.
کارشناسان مستقر در دفاتر همرسان از افراد بومی استان‌های مختلف خواهند بود
با توجه به تنوع فرهنگی که در کشورمان وجود دارد، تربیت کارشناسان مستقر در دفاتر همرسان و به‌صورت کلی فعالان این حوزه چگونه دنبال می‌شود؟
پیش از استقرار کارشناسان در دفاتر، آموزش‌های لازم که حوزه‌های مختلف مهارتی، ارتباطی، تشخیصی و بوم‌شناسی و فرهنگ‌شناسی را شامل می‌شود، به آن‌ها ارائه می‌شود. به‌طور مثال فرهنگ در کردستان، زابل، اردبیل و... متفاوت خواهد بود، اما از آنجا که کارشناسان از افراد بومی همان منطقه انتخاب می‌شوند و طبیعتا با فرهنگ آنجا آشنا هستند، بخشی از مشکلات این حوزه حل می‌شود. بااین‌حال تاکیدمان به همین افراد آن است که با توجه به فرهنگ، کار‌ها را دنبال کنند. اصلا نمی‌توان برنامه را آن‌طور که در تهران دنبال می‌شود در اردبیل، زابل و... پیاده‌سازی کرد. البته این آموزش‌ها هم برای مشاوران و هم کارشناسانی است که وظیفه ارتباط‌گیری با خانواده‌ها و بررسی پرونده‌ها را دنبال می‌کنند، وجود دارد.
یکی از طرح‌های نسبتا قدیمی نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری، بحث همسفر تا بهشت است؛ امسال قرار است تغییری در روند اجرای این طرح ایجاد شود؟
امسال تصمیم داریم تغییراتی را در این حوزه انجام دادیم و درحال رایزنی هستیم که بتوانیم هم از حیث محتوایی و هم شکل اجرا و تعداد زوج‌های مشمول تفاوت‌هایی را ایجاد کنیم، اما این مساله نیازمند هزینه و اختصاص بودجه است. خوشبختانه دستگاه‌های مختلفی امروز در بحث پیشبرد برنامه‌های ستاد اعلام آمادگی کرده‌اند و درحال پیگیری یکایک آن‌ها هستیم تا بتوانیم به نتیجه مطلوب برسیم.
برنامه‌های نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در بخش مربوط به پیش از ازدواج دانشجویان چگونه خواهد بود؟
در این حوزه تفاهمنامه‌ای را با وزارت کشور داشته‌ایم تا بتوانیم برخی برنامه‌ها را برای مجرد‌ها اجرایی کنیم که به‌زودی این مهم در حوزه‌های تشویقی و ترویجی دنبال می‌شود.
سامانه «زندگی بر خط» را برای ارائه خدمات مشاوره‌ای به زوجین راه‌اندازی کرده‌ایم
در حوزه ارائه مباحث آموزشی برای ازدواج چه به زوجین و چه متاهلان چه اقداماتی صورت‌گرفته است؟
مهم‌ترین اقدام ما راه‌اندازی سامانه «زندگی بر خط» است که هم خانواده‌ها و هم دانشجویان و زوجین می‌توانند با ورود به آن، آموزش‌های لازم را دریافت کنند. این سامانه برای مشاوران و اساتید هم کاربرد دارد و طبیعتا آموزش‌های مربوط برای آن‌ها متفاوت خواهد بود. همچنین قرار است کارگاه‌های آموزشی را به‌صورت ماهانه برای متاهلان و مجرد‌ها داشته باشیم، بخشی از کارگاه‌ها مربوط به مباحث مهارتی، کارآفرینی، سواد مالی و تربیت فرزند خواهیم داشت.
تا امروز چه اقداماتی در حوزه تامین خوابگاه متاهلی که اصلی‌ترین بستر برای ترویج ازدواج دانشجویی است، صورت گرفته است؟
در همین زمینه بد نیست به این مهم اشاره کنم که در حوزه خوابگاهی هم دانشگاه‌های مختلف قرارداد‌هایی را که عمده آن مربوط به استان تهران است، منعقد کرده‌اند تا بتوانند خوابگاه متاهلی را تامین کنند که ظرفیت‌های مختلفی را شامل می‌شود. البته باید این مساله را درنظر گرفت که یک‌سوم جمعیت دانشجویی کشور تهران متمرکز شده، اما تامین خوابگاه متاهلی یک مسیر بلندی را شامل می‌شود و تحقق آن زمانبر است. در این زمینه توقع داریم که اهالی رسانه به این مساله توجه جدی کرده و مطالبه‌گری داشته باشند تا هم انگیزه و هم پاسخگویی از سوی دستگاه‌های مربوط رخ دهد. نکته دیگر اینکه وزارت مسکن هم تفاهمنامه‌های خوبی را در این زمینه دارد که یکی از آن‌ها تفاهمنامه این وزارتخانه با بانک تجارت است که براساس آن هر دانشگاهی اقدام به ایجاد خوابگاه متاهلی کرد، این بانک به ارائه تسهیلات به آن بپردازد. همچنین برخی تسهیلات هم از سوی خود وزارت مسکن، شهرداری‌ها و... در این زمینه و نیز یک همراهی در تسهیل این زمینه ایجاد شده است. همچنین پیشنهاد‌هایی برای بحث مسکن، خودرو و تامین کالا ارائه شده که اگر دستگاه‌های مختلف در این زمینه همکاری کنند و نیاز‌های اولیه برای ایجاد زندگی مشترک ایجاد شود، طبیعتا اشتیاق هم افزایش پیدا می‌کند.
یکی از مشکلات زوج‌های دانشجویی، بحث انتقال آن‌ها به دانشگاه‌های دیگر است. وضعیت این حوزه چطور است؟
قوانین مربوط به این حوزه از سوی وزارتین در راستای تحقق قانون جوانی جمعیت ابلاغ شده و شرایط تا حدی تسهیل شده است. اما در برخی از موارد هنوز تحقق این مساله با دشواری همراه است. به‌طور مثال در حوزه پزشکی، وقتی قرار است دانشجو دوره طرحش را بگذراند، با سختی‌هایی برای جابه‌جایی همراه است، هر‌چند که وزارت بهداشت پیگیر تسهیل این حوزه است. دانشگاه آزاد هم ورود خوبی به این حوزه داشته است. با این حال مشکل اصلی ما در دانشگاه فرهنگیان است؛ چراکه در این دانشگاه هنوز سازوکاری برای این مساله اندیشیده نشده است. یعنی دو دانشجو با یکدیگر ازدواج می‌کنند؛ امکان جابه‌جایی برای آن‌ها سخت بوده و می‌طلبد تا وزارت آموزش‌و‌پرورش همراهی لازم را داشته باشد و ازدواج یکی از شرایط برای انتقال یکی از طرفین برای مقصد مورد نظر باشد.
موفق‌ترین دفاتر نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در حوزه ازدواج مربوط به کدام دانشگاهها است؟
دفاتر دانشگاه‌های شهید بهشتی، فردوسی مشهد، شهید رجایی و فرهنگیان کرج را باید از جمله آن‌ها دانست. همچنین در استان یزد و زنجان موفقیت‌هایی را داشته‌ایم. با این حال هنوز برای سنجش نهایی دفاتر ما در حوزه همرسان زود است و باید زمانی این کار را کرد که تعداد دفاتر ایجاد‌شده به تعداد قابل توجهی برسد.
نرخ ناباروری در میان زوج‌های دانشجویی ۱۵ تا ۲۰ درصد است
یکی از مهم‌ترین مباحثی که درباره ازدواج‌های دانشجویی مطرح می‌شود، پایداری بیشتر آن نسبت به ازدواج‌های عادی است؛ به تازگی پایشی در این زمینه صورت گرفته است؟
براساس آخرین آماری که داریم که شامل سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۸ می‌شود (این را هم باید بگویم که در سال ۱۳۹۹ به دلیل کرونا، آماری نداشتیم و سال ۱۴۰۰ هم تا نیمه درگیر همین مساله بودیم و ازدواج‌های سال ۱۴۰۱ هم به تازگی بوده و نمی‌توان آمار آن را از حالا لحاظ کرد)، میزان پایداری ازدواج بیش از ۹۴ درصد است. همچنین درباره میزان فرزندآوری از مجموع ۴۳۰ هزار زوجی که در این بازه زمانی آمارشان را به دست آورده‌ایم، حدود ۴۰ هزار زوج هیچ فرزندی نداشته‌اند؛ یعنی حدود ۱۰ درصدشان فرزندی به دنیا نیاورده‌اند که البته این مساله طبیعی هم است چراکه در کشور آمار ناباروری در میان زوج‌ها بین ۱۵ تا ۲۰ درصد می‌شود.
با توجه به تغییر نگاه نسل جوان، نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری برای سال جدید در راستای ترویج و تشویق دانشجویان به ازدواج، چه ایده‌های جدیدی خواهد داشت؟
ایده جدیدمان راه‌اندازی سامانه مشاور آنلاین است، تا هر زوج دانشجو بتواند حداقل تا ۳ سال از یک مشاور بهره بگیرد تا بتواند برای آن‌ها مشاوره حضوری، تلفنی و آنلاین را فراهم کند. همچنین بحث راه‌اندازی خانه کودک در دانشگاهها را پیگیری می‌کنیم تا زوجینی که صاحب فرزند هستند بتوانند از آن بهره‌مند شوند. در حال پیوند زدن کانون‌های ازدواج به یکدیگر هستیم که از طریق خود دانشجویان هم اداره می‌شود و هدف آن مباحث ترویجی و آموزشی است. جشنواره مانازوج را هم در مهر ماه امسال خواهیم داشت. همچنین تلاش داریم تا جشنواره جدیدی را ویژه برخی دانشگاهها مانند فرهنگیان داشته باشیم تا از این طریق بتوانیم معلمان را تحت پوشش قرار دهیم.
ترویج مقوله ازدواج صرفا به یک نهاد خاص محدود نمی‌شود. چالش اصلی این حوزه را در حیطه دانشگاهی چه می‌دانید؟
هزینه‌هایی در کشور در حوزه جمعیت صورت می‌گیرد، اما نقطه زنی نیست. براساس آماری که بنده شنیده‌ام، امروز نزدیک به ۴ میلیون زوج نابارور داریم که مشتاق هستند صاحب فرزند شوند؛ در این شرایط اگر مسئولان و سیاستگذاران کشور روی این هدف سرمایه‌گذاری کنند و اگر فقط به یک‌پنجم این زوج‌ها کمک شود تا صاحب فرزند شوند، نزدیک به ۴۰۰ هزار زاد و ولد در کشور بیشتر می‌شود و طبیعتا بعد از یکی دو سال از وضعیت خطرناک جمعیتی که امروز با آن روبه‌رو هستیم، خارج می‌شویم؛ در حالی که گاهی به دلیل پراکنده‌کاری‌ای که در کشور صورت می‌گیرد به هدف نهایی نمی‌رسیم. ما نیز باید در حوزه دانشگاهی یکی از اولویت‌هایمان این باشد که برای زوج‌های نابارور، به سرعت تشکیل پرونده داده شود و دولت یا خیرین هزینه‌های مربوط به درمان را تامین کنند. وجود ۴ میلیون زوج نابارور در حالی است که ما سالانه یک میلیون ازدواج داریم و طبیعتا در سال اول هم استقبالی برای فرزندآوری از سوی زوج‌ها صورت نمی‌گیرد.
در حال رایزنی برای حل مشکلات ناباروری زوج‌های دانشجو هستیم
برنامه نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری برای رفع این چالش در میان زوج‌های دانشجویی چیست؟
ما از طریق ستاد ملی ازدواج دانشگاهیان به این مقوله ورود خواهیم کرد و یکی از برنامه‌ها این است که با وزارت بهداشت به تفاهم برسیم که خدماتی به این زوج‌ها ارائه شود تا بتوانند با خیال آسوده کار‌های درمانی‌شان را انجام دهند؛ اما طبیعتا پیگیری این مساله برای کشور در اختیار ما نیست و باید دولت در بحث ستاد ملی جمعیت به این مقوله توجه کرده و مجلس هم قوانین مربوط را تدوین کند.
فعالیت‌های این ستاد تا چه میزان براساس مفاد قانون جوانی جمعیت که سال ۱۴۰۰ به تصویب رسیده، دنبال می‌شود؟
طبق این قانون، دو تکلیف داشتیم که با همکاری وزارتین دنبال می‌شود. یکی از تکالیف، آموزش‌های ضمن عقد برای کل کشور بود که با وزارت بهداشت درحال انجام آن هستیم، بحث آموزش مربیان، تولید محتوا و تغییر سرفصل‌ها در این بخش را داشتیم و امروز انتخاب اساتید، تولید محتوای آموزشی و تولید سامانه یکپارچه را دنبال می‌کنیم. بحث تغییر ساختار مراکز مشاوره در دانشگاهها هم تکلیف دیگری بود؛ یعنی ما باید این زمینه را فراهم می‌کردیم تا مراکز همرسان و مباحث مشاوره‌ای خانواده و ازدواج در یک جایی از مراکز مشاوره دانشگاهی جایابی شده و زیر نظر نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری به اجرای سیاست‌های ستاد ملی ازدواج دانشگاهیان بپردازد.
همچنین درحال انعقاد تفاهمنامه‌ای با سازمان اوقاف و بسیج هستیم تا بتوانیم در حوزه اجرایی کردن ظرفیت‌ها اقداماتی را انجام دهیم. بد نیست به این مساله اشاره کنم که در سطح استان‌ها هم، حجت‌الاسلام رستمی جلساتی را با ستاد ائمه جماعت کل کشور داشتند و این سند به آن‌ها ابلاغ شد و در حدود ۷ استان جلسات مربوطه تشکیل شده و مصوباتی داشته و مابقی استان‌ها درحال تشکیل جلسه هستند. البته باید این مساله را مدنظر قرار داشت که شاید در استان‌ها، مسئولان چندان در جریان موضوع نباشند و لازم است تا مسئولان نهاد نمایندگی رهبری در استان‌ها بحث توجیه‌گری را دنبال کنند تا جلسات مربوطه شکل بگیرد.
منبع: روزنامه فرهیختگان
