شاید آن کاشفان تنباکو فکرش را نمی‌کردند روزی این گیاه به اژد‌های خونخواری تبدیل شود که سلامت انسان‌ها را هدف قرار می‌دهد؛ می‌گویند پرتغالی‌ها تنباکو را از خلیج فارس وارد ایران کردند و هنر ایرانی نحوه استعمال آن را تغییر داد و قلیان را برسر زبان‌ها انداخت و استفاده از آن روز به روز در بین مردم رواج بیشتری یافت تا جایی که امروز جوانان آن را همدم و تفریح خود می‌دانند.

واقعیت تلخ این است که امروز کشیدن قلیان در بین بسیاری از نوجوانان وجوانان بوشهری به یک عادت اجتماعی تلخ تبدیل شده و قُبح آن به دلیل همه‌گیر شدن از بین رفته است و دردآورتر اینکه بسیاری از خانواده‌های بوشهری قلیان را بعنوان عامل جمع شدن دور هم می‌دانند و با این رفتار بر روی‌آوردن فرزندان خود به دخانیات مهر تائید می‌زنند.

حکایت تلخ آمار‌ها از رتبه نخست بوشهر در مصرف قلیان

به گفته معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر براساس مطالعات صورت گرفته طی سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ در گروه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال مصرف دخانیات در بین بانوان ۹۰ درصد و در بین مردان ۳۴ درصد افزایش یافته است.

قاسم برجویی فرد ادامه می‌دهد: استان بوشهر در مصرف دخانیات در سال ۱۳۹۵ رتبه ۲۸ کشور را داشت، اما در سال ۱۴۰۰ این رتبه به هشت رسیده به این معنا که مصرف دخانیات به شدت در استان افزایش یافته است.

او می‌افزاید: هرچند رتبه استان بوشهر در مصرف سیگار از ۲ به ۲۸ رسیده، اما در مقابل مصرف قلیان از رتبه دوم به رتبه اول تغییر کرده است.

برجویی فرد می‌گوید: بیشترین مصرف قلیان در سنین ۱۸ تا ۳۴ سال است اگر به این نکته توجه کنیم که مصرف هر بار قلیان معادل مصرف ۷۰ عدد سیگار است عمق فاجعه از نظر تاثیرات جانبی روی نسل مولد مشخص می‌شود این در حالی است که مصرف دخانیات در زنان و مردان و منطقه شهری و روستایی اختلاف فاحشی نداشته است.

به صف شدن قلیان‌های کوزه‌ای و شیشه‌ای با نقش و نگار‌های مختلف در کنار ساحل که در انتظار مشتریان خاص خود هستند توجه هر تازه واردی را به خود جلب می‌کند و نشان می‌دهد عمومیت آن در گذران اوقات فراغت جونان بوشهری است.

ابزار تفریحی که نیکوتین موجود در آن ۱۰ برابر بیشتر از هروئین اعتیادآور بوده و به تعبیری می‌توان گفت که قلیان دروازه ورود به اعتیاد است.

یکی از فروشندگان قلیان گفت: همه جور مشتری از مرد و زن جوان و میانسال گرفته تا دختر و پسر جوان و نوجوان دارد.

اصغر می‌گوید: این کار سود چندانی ندارد، اما به واسطه مشتری زیاد گردش مالی خوبی دارد و بهتر از بیکاری و به تعبیری آب باریکه‌ای برای گذران زندگی است؛ از نظر این فروشنده قلیان، سن مشتریان او کاهش یافته و دیگر فرقی بین پسر و دختر نیست و شاید حتی گرایش دختران به کشیدن قلیان بیش از پسران است.

یکی از مشتریان قلیان می‌گوید: ۲۰ سال سن دارم و مدت سه سال است که قلیان میوه‌ای می‌کشم.

عرفان می‌گوید: کشیدن قلیان به تفریح ثابت با هم سن و سال‌هایم تبدیل شده و کمتر زمانی می‌شود در جمع‌های دوستانه‌مان قلیان نباشد و با اینکه می‌دانیم چه ضرر‌هایی دارد، اما بعنوان یک سرگرمی ارزان مورد توجه است قلیان ضرر دارد، بسیار هم دارد در باور خیلی‌ها سیگار مضر است، اما قلیان به دلیل اینکه دود آن از روی آب بلند می‌شود هیچ ضرری ندارد، در حالی که میزان دودی که فرد هنگام استفاده از قلیان دریافت می‌کند معادل دود ۷۰ نخ سیگار است.

آمار‌ها نشان می‌دهد استان بوشهر رده اول مصرف قلیان کشور را به خود اختصاص داده است و زنان هم سهم بسزایی در بالا رفتن آمار دارند، تا جایی که قلیان همراه میوه و چای در پذیرایی از مهمان سرو می‌شود.

چنانچه به گفته برجویی فرد معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر براساس برررسی‌های انجام شده مصرف قلیان در بین زنان شهرستان‌های دیر، دشتی و دشتستان بسیار بالا و زنان بوشهری نیز از نظر مصرف قلیان در رده این شهرستان‌ها قرار می‌گیرد.

قدرت تخریب مصرف قلیان در دراز مدت بیش از سیگار است و گرایش قشر‌های مختلف جامعه به خصوص جوانان به مصرف قلیان کاهش سن ابتلا به بیماری‌های تنفسی را به دنبال داشته است؛ این‌ها بخشی از سخنان رئیس دبیرخانه سلامت و امنیت غذایی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر است.

به گفته دکتر عیسی صفوی پائین آمدن سن کشیدن قلیان باعث می‌شود پایداری ریه کاهش یابد و به جای اینکه ریه هر فرد در سن ۶۰ سال به بالا آسیب‌هایی ببیند، زودتر با مشکل مواجه شود.

او افزایش شمار جایگاه‌های عرضه قلیان که در یک دوره ۱۸ جایگاه و امروز به ۲ تا سه برابر در شهر افزایش یافته را بیانگر مقرون به صرفه بودن این شغل و وجود مصرف کننده و مخاطب زیاد می‌داند.

به گفته صفوی نظام ارزشی به اقتضای زمان تغییر کرده است به این معنی که اگر گرایش به کشیدن دود و قلیان در یک بازه زمانی به اصلاح اُفت داشت و کار پیرمرد‌ها و پیزن‌ها به شمار می‌رفت امروز به واسطه این تغییر نظام ارزشی دیگر بعنوان نماد سالمندی و میانسالی تعریف نمی‌شود. از نظر صفوی نظام ارزشی تابع زمان و شرایط زندگی است و امروز قلیان کشیدن در میان جوانان به یک مُد تبدیل شده و به طور یقین روزی هم از مُد می‌افتد، اما باید مراقب بود و تلاش کرد که هزینه اجتماعی زیادی به دنبال نداشته باشد.

از نظر دبیر انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات استان بوشهر در شناخت هر مساله اجتماعی و فرهنگی با ۲ وجه ذهنی و عینی روبرو هستیم، اما درباره مساله قلیان به طور خاص و مصرف مواد تخدیری به طور عام با هر ۲ وجه در میان مصرف کنندگانش که اغلب جوانان و نوجوانان با هر ۲ بعد مواجه هستیم.

اسماعیل حسام مقدم می‌گوید: در ساحت ذهنی، جوانان و نوجوانان با الگو‌ها و سمبل‌هایی در ذهن‌شان همراه شده اند و قلیان را به وسیله‌ای برای احساس بزرگ پنداری و بلوغ تبدیل کرده‌اند، این ذهنیت را به طور مثال در فیلم‌ها، سریال‌ها و داستان‌های عامیانه می‌توان دنبال کرد.

او ادامه می‌دهد: به عبارت دیگر این از فرهنگ‌پذیری جوانان و نوجوانان استان بوشهر است که متاثر از داستان‌ها و روایت‌هایی که از گذشته موجود بوده، در ذهن‌شان چیزی شکل گرفته که آنان را به طور ناخودآگاه به سمت قلیان سوق می‌دهد.

از نظر حسام مقدم در ساحت عینی ماجرا، در اغلب خانه‌ها و مراکز تجمعی جوانان و نوجوانان دسترسی به قلیان به شدت ساده و در عیان است.

جوانان و نوجوانانی که نهاد‌های اجتماعی مانند مدرسه، مسجد، بازار، دولت، صنعت، تشکل‌های غیردولتی توانایی سرگرم کردن آن‌ها و پر کردن اوقات خالی آنان را ندارند، بی شک به سمت وسایل و ابزار‌های ارزان قیمت فراغتی هدایت می‌شوند.

او می‌افزاید: بی شک در شهر‌هایی که جوانان و نوجوانان در برنامه‌های شغلی و فراغتی نهاد‌های اجتماعی، فرآیند اجتماع پذیری را پشت سر می‌گذارند، به سمت استعمال این موارد نخواهند رفت.

امروز قلیان به دلیل سرگرمی ارزان در سبد فراغت جوانان وارد شده و هر فردی با یک هزینه بسیار پائین بدون توجه به ضرر‌های آن می‌تواند یک سرگرمی ارزان داشته باشد و شاید اگر بتوان آن را به یک تفریح گران تبدیل کرد کسی به سراغ آن نرود.

دخانیات عامل مرگ و میر سالانه هشت میلیون نفر در دنیا

امروز دخانیات (سیگار و قلیان) عامل مرگ و میر سالانه هشت میلیون نفر در دنیا است و مصرف آن ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی، تنفسی، انواع سرطان‌ها به خصوص سرطان ریه را افزایش می‌دهد به طوری‌که سالانه ۶۰ هزار نفر از هموطنان‌مان براثر مصرف دخانیات جان خود را از دست می‌دهند.

دخانیات چهار هزار ماده سمی و ۴۰۰ ماده سرطان‌زا دارد و از طرفی سالانه ۶۰ هزار میلیارد تومان برای درمان بیماری‌های مرتبط با دخانیات بر بخش سلامت کشور تحمیل می‌شود و سالانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در دنیا بدون مصرف دخانیات و به صورت غیر مستقیم فقط به دلیل مجاورت با افرادی که این مواد را مصرف می‌کنند، جان خود را از دست می‌دهند.

ضرر اقتصادی سالانه بیش از ۱۱۰ هزار میلیارد تومان به بخش‌های تولیدی و توسعه کشور به دلیل مرگ زودهنگام افراد مصرف‌کننده و در مواجهه با دود دست‌دوم، از دیگر هزینه‌های مصرف دخانیات است.

به گفته معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر در روز‌های کرونایی به صورت هماهنگ مراکز عرضه کننده قلیان در استان طی یک طرح هماهنگ با شهرداری و تعزیرات مدیریت شد، اما با فروکش کردن کرونا دیگر آن برنامه منسجم برای جلوگیری از مصرف قلیان نه تنها در استان بلکه در کل کشور طراحی نشد.

برجویی فرد می‌گوید: بعنوان یک ناظر بهداشتی اگر جایی بعنوان عرضه کننده قلیان استاندارد‌ها را رعایت نکند می‌توانیم تذکر بدهیم و پلمب کنیم، اما اگر کسی بدون پروانه کسب به خصوص در ساعت‌های پایانی شب چند قلیان در پارک بگذارد و نسبت به فروش آن اقدام کند امکان برخورد نداریم.

برخورد با عرضه کنندگان قلیان در کنار ساحل که چهره نابهنجاری را به وجود آورده نیاز به یک کار مشترک و دستورالعمل کشوری دارد چرا که افزایش مصرف قلیان بیان کننده نبود یک رویه واحد و مقررات مشخص از سوی وزارتخانه‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و کشور است تا در قالب چهارچوبی مشخص جلو این آسیب اجتماعی را گرفت.

آنچه از این نوشتار برمی‌آید؛ امروز گرایش جوانان و نوجوانان به مصرف قلیان چشم‌گیر شده و با توجه به آسیب‌های ناشی از این رفتار باید همین امروز برای تغییر این ساختار اجتماعی کاری کرد و فردا دیر است.

ایرنا