مجموعه تاریخی شیخ صفی‌الدین اردبیلی یکی از ۲۶ اثر ثبت شده ایران در فهرست آثار یونسکو است. این مجموعه در دل شهر اردبیل قرار دارد و در سال ۷۳۵ هجری قمری به دست فرزند شیخ صفی یعنی صدرالدین موسی بنا شده است.

این بنا در طول‌ دهه‌ها تکمیل می‌شود و سلاطین صفوی با توجه به علاقه‌ای که به جدشان، شیخ صفی‌الدین اردبیلی، داشته‌اند توسط بهترین استادان تزئینات و بخش‌های مختلفی به این مجموعه اضافه کرده‌اند. مجموعه حاضر آنچنان زیبا و عظیم بنا شده است که اکنون پس از گذشت قرن‌ها هنوز جزو میراث ارزشمند جهانی به حساب می‌آید و در سال ۲۰۱۰ میلادی به ثبت جهانی رسیده است.

مجموعه جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی بخش‌های مختلفی در دل خود دارد که همه آن‌ها جذابیت تاریخی و معماری خاص خود را دارند، گنبد الله الله به عنوان نماد این مجموعه که مقبره شیخ صفی در این قسمت قرار دارد، آرامگاه شاه اسماعیل اول، عمارت چینی‌خانه یا موزه چینی‌خانه، حرم‌خانه، جنت‌سرا، چله‌خانه، تالار دارلحفاظ، دارالحدیث، حیات باغ و شهیدگاه قسمت‌های مختلف مجموعه هستند که در کنار آن بخش‌هایی مثل موزه باستان‌شناسی، مدرسه پورسینا و نگارخانه خطایی نیز به مجموعه اضافه شده‌اند.

موزه چینی‌خانه

تالار یا عمارت چینی‌خانه یکی از فضاها و بناهای مجموعه تاریخی و جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی است که مجموعه‌ای نفیس از ظروف چینی اهدایی امپراطور کشور چین به شاه عباس صفوی در این تالار به نمایش گذاشته شده و این قسمت از مجموعه از مقاصد اصلی گردشگران و بازدیدکنندگان داخلی و خارجی به شمار می‌رود. عمارت چینی‌خانه به لحاظ معماری، طاق مقرنس و چینی‌های آبی و سفید معروف این مجموعه در سطح جهانی مشهور است، مقرنس‌های تو خالی این تالار که توسط شیخ بهایی و به شکل هنرمندانه‌ای طراحی شده است به منظور نگهداری چینی‌های اهدایی به این مجموعه ایجاد شده‌اند.

مدیر موزه‌های استان اردبیل در ارتباط با تالار یا عمارت چینی خانه گفت: بنای موزه چینی‌خانه قدیمی‌تر و مربوط به زمان خود شیخ صفی‌الدین اردبیلی است و در واقع بخشی از زاویه او بوده است اما پوشش داخلی موزه شامل مقرنس‌های توخالی که رویه آنها با طلا و مواد گیاهی تزئین شده، مربوط به دوره شاه عباس صفوی است و به منظور نگهداری ظروف چینی از سوی شیخ بهایی طراحی شده و او بر ساخت آن نظارت داشته است.

ملکه گلمغانی‌زاده می گوید: دو تا سه ردیف پایینی فضاهای توخالی تالار برای نگهداری و نمایش ظروف چینی بوده و ردیف‌های بالاتر برای تکمیل فضا و قرینه سازی درست شده است و ظروف و کتاب‌های کتابخانه بقعه شیخ صفی در قفسه‌های پایینی که از جنس چوب‌های گردو یا صندل به شکل نفیس طراحی و ساخته شده، نگهداری می‌شده است و طرح‌ها و تصاویری از روزگاران گذشته این موزه در برخی سفرنامه‌ها موجود است.

چینی‌های آبی و سفید

چینی‌های آبی و سفید مجموعه جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی از شهرتی جهانی برخوردار هستند و امروزه علاقه‌مندان در موزه‌های مختلفی در ایران و حتی در چند کشور جهان، از جمله در موزه آرمیتاژ کشور روسیه (که در اثر غارت روس‌ها به این کشور انتقال پیدا کردند) می‌توانند نمونه‌هایی از این چینی‌ها را تماشا کنند.

گلمغانی‌زاده راجع به چینی‌های موجود در تالار می‌گوید: ظروف چینی هدایای امپراطوران چین به دربار شاه عباس صفوی است و به پاس خدماتی که از پادشاهان صفوی در راستای امنیت و رفاه جاده ابریشم دریافت می‌کرده‌اند به ایران هدیه شده و اکنون تعداد این ظروف چینی بیش از ۱۰۰ قلم است.

او گفت: شمار ظروف چینی مجموعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی بیش از یک هزار مورد بوده است و متاسفانه بخش عمده آنها بعد از حمله روس به ایران به غارت رفته و در حال حاضر حدود ۸۰۰ قلم از چینی‌های این مجموعه در موزه آرمیتاژ روسیه قرار دارد.

بازگشت تعدادی از اشیا به مجموعه با تاسیس موزه چینی‌خانه

تعدادی از چینی‌های مجموعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی علاوه بر روسیه، در داخل کشور نیز در چند موزه قرار دارند، نمایش این آثار می‌تواند اهمیت مجموعه تاریخی شیخ صفی‌الدین اردبیلی و آثار آن را به بازدیدکنندگان موزه‌های دیگر نیز یادآور شده و به جذب گردشگر برای این مجموعه کمک کند.

مدیر موزه‌های استان اردبیل در این مورد می‌گوید: بعدها تعدادی از همین ظروف را به تهران برده و در دارالفنون نگهداری کرده‌اند و زمانی که موزه ایران باستان در تهران به عنوان نخستین موزه کشور افتتاح شده، اقلام و اشیای موجود در مجموعه تاریخی و جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی به لحاظ ارزش و اهمیت تاریخی به تالاری در آن موزه و با عنوان تالار اردبیل منتقل شده است.

گلمغانی‌زاده گفت: در سال ۱۳۷۰ که به همت اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اردبیل موزه چینی‌خانه مجموعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی راه‌اندازی شد، تعداد بیش از ۱۰۰ قلم از ظروف چینی به این موزه انتقال یافت و در محل اصلی خود به نمایش گذاشته شد.

این ظروف چینی مربوط به دوره شاه عباس صفوی است و روی همه آنها مهر وقفی او با عبارت «بنده شاه ولایت عباس وقف بر آستان شاه صفی نمود» درج شده است.

علاوه بر چینی‌ها، اقلام دیگری نیز در موزه چینی خانه به نمایش گذاشته شده‌اند، خرقه شیخ صفی‌الدین اسحاق اردبیلی یکی از این موارد است که از سوی شیخ زاهد گیلانی، مراد، استاد و پدرزن شیخ صفی، زمانی که شیخ صفی به عنوان جانشین او انتخاب شده به شیخ داده شده است و شیخ، این خرقه را به عنوان مرشد یا قطب خانقاه در آیین‌ها و مناسبت‌ها می‌پوشیده است.

مدیر موزه‌های استان اردبیل در این مورد می‌گوید: خرقه یا لباس درویشان، بزرگ‌تر از اندازه طبیعی تهیه می‌شده و از پارچه کرباس بوده و پشم شتر در میان آن قرار گرفته است و خرقه را در مراسم خاص بر روی دوش می‌انداخته‌اند و بزرگ بودن اندازه خرقه، معرف بزرگی اندام شیخ نبوده است.

موزه چینی‌خانه امروزه یکی از مهم‌ترین موزه‌های استان اردبیل و حتی ایران است که از بخش‌های جذاب و پربازدید مجموعه جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی محسوب می‌شود و در سال‌های اخیر نیز بارها به عنوان یکی از موزه‌های برتر کشور انتخاب و معرفی شده است.