بار‌ها قلم به دست گرفتیم تا پیامد‌های بی آبی را به رشته تحریر درآوریم، از تاخت و تاز ویرانگر خشکسالی سخن گفتیم و مشکلات ناشی از کم بارشی را بازگو کردیم، بار‌ها از سیل مهاجرت و تخلیه صد‌ها آبادی به دلیل نبود آب گفته و نوشته شد.

مرگ تدریجی صد‌ها قنات، چشمه و منابع آب زیرزمینی روایت شد، بار‌ها از روستا‌های مرزی گفتیم که ماندگاری یک خانوار در این مناطق هم به امنیت پایدار شرق کشور کمک می‌کند، روستاییانی که قهر طبیعت، دارایی‌شان را به یغما برده و راه کسب درآمدشان را سد کرده است.

باز هم می‌خواهیم بنویسیم و این بار حکایت روستاییان مرزنشین شهرستان سربیشه را روایت کنیم که اوقات زیادی را برای رسیدن تانکر آبرسانی به انتظار می‌نشینند و گاهی بر سر برداشت یک ظرف آب بیشتر، دلخوری پیش می‌آید.

رنج کم آبی در ۱۷ روستای شهرستان مرزی سربیشه که روزگاری قنات روستا آخرین بارقه امید ساکنانش بود و امروز نگاه‌شان به آبرسانی است.

به تازگی موضوع بیماری پوستی در یکی از روستا‌های مرزی سربیشه بار دیگر خبرساز شد و مسوولان محلی نیز در این باره اطلاع‌رسانی کردند.

اما برای بررسی معضل کم آبی در نوار مرزی سربیشه بار دیگر راهی بخش مرزی دُرح شدیم تا روایت‌مان رنگ و بوی واقعیت به خود بگیرد.

با عبور از شهر‌های مود، سربیشه و شهر مرزی دُرح، جاده ارتباطی از لا به لای کوه‌ها و دشت‌ها ما را به سمت مرز هدایت می‌کند، مسیری که استاندارد نبودن جاده، دشت‌های مملو از بوته و سکوت بیابان را به همراه دارد.

روستا‌های نوار مرز از جمله استخر دراز، اُزبک و گلوه باغ را یکی پس از دیگری پشت سر می‌گذاریم و جاده فرسوده ما را به پیش می‌برد. در قسمت‌های زیادی از این مسیر کم تردد، آنتن‌دهی تلفن همراه نداریم و در ذهنم تداعی می‌شود اگر سانحه رانندگی روی دهد، نحوه اطلاع به‌موقع به نیرو‌های پلیس و امدادی چگونه خواهد بود؟

روستا از دور نمایان است و همزمان با بانگ اذان ظهر به لانو می‌رسیم؛ خانه‌هایی قدیمی که بعضی از آن‌ها در اثر سیل چند سال گذشته کم رونق شده و اعتبارشان را با چهارچوب‌هایی جدید ساز سودا کرده‌اند، به دلیل کوهستانی بودن روستا و با وجود فصل بهار، باد و طوفان همراه گرد و خاک بر پیکره روستا تازیانه می‌زند.

با استقبال مردم در جمع آنان قرار می‌گیرم؛ لبخند گرم مرزنشینان چاشنی وجودمان می‌شود، هر یک از اهالی چیزی می‌گوید، اما آب بیشترین خواسته‌ای است که از ابتدای ورودمان از زبان اکثر آنان تکرار می‌شود.

مادری گیسو سپید در میدان روستا در حالی که چادرش را کمر پیچ کرده و قامت خمیده‌اش را به دیواری گلی تکیه داده با صدای بلند از کنار دیوار فریاد می‌زند تا ما را متوجه خودش کند و می‌گوید: آب از گاز برای ما واجب‌تر بود، حیات و ممات ما در این کوی و بزن به آب وابسته است.

با پیرمردی هم‌صحبت می‌شویم و به رسم ادب احوالپرسی می‌کنیم، اما در سلام پیشتازی می‌کند و می‌گوید: آب تنها خواسته ما در این مرز است.

او که چشمانش در لابه لای چین و چروک صورتش مخفی شده و سپیدی محاسنش به خوبی از رنج‌های چند ساله حکایت دارد به چند قدمی آن سوی‌تر پشت دیوار مسجد روستا اشاره می‌کند و می‌گوید: حرفی برای گفتن ندارم، خودتان بیایید، قنات و وضع آب‌مان را ببینید، قضاوت کنید، بنویسید و به تصویر بکشید.

گویا در زمانی اندک و به سرعت انتشار اطلاعات در فضای مجازی، حضور ما در روستا اطلاع‌رسانی شده و کم کم به اجتماع کوچک اهالی افزوده می‌شود؛ همهمه امان نمی‌دهد، یکی از نبود آنتن‌دهی و اینترنت در روستا شکایت می‌کند، دیگری از مشکلات تحصیلی و دغدغه‌اش در تأمین جهیزیه می‌گوید، یکی از قطع عوائد سوخت مرزنشینی و دیگری از نبود کار و سرگردانی مرزنشینان در بازار کار ماهیرود گلایه دارد.

پیرمرد هم به آهن‌آلات زنگ زده محوطه خالی کنار مسجد اشاره می‌کند و می‌گوید: این آهن‌آلات را چندین سال است برای ساخت حسینیه خریده‌ایم، اما اهالی توان ساخت آن را ندارند.

در سر قنات روستا با تعدادی از زنان روستا هم‌کلام می‌شویم، دبی آب قنات بسیار کم است و اهالی با ایجاد مانع در دهانه قنات، از مقدار کم آب جمع شده در پشت مانع برای شست و شوی لباس و ظروف استفاده می‌کنند.

منتظر تانکر‌های آبرسان

زن میانسالی مخاطب گفت و گوی ما شد و درباره مشکلات کم آبی روستا می‌گوید: بهداشت شهرستان و بخش مکرر از ما خواسته که از این آب برای آشامیدن استفاده نکنیم و فقط برای شست و شو مناسب است.

قربانی ادامه می‌دهد: خشکسالی‌ها آب قنات را کم کرده و باعث شده درآمد اهالی که بیشتر از طریق کشاورزی تأمین می‌شود، کاهش داشته باشد؛ آب این روستا به وسیله تانکر تأمین می‌شود و تأخیر در ارسال آب مشکلات اهالی را بیشتر می‌کند گاهی باید ساعت‌ها در انتظار تانکر‌های آبرسان باشیم و حجم آب ارسالی نیاز اهالی را رفع نمی‌کند.

او می‌گوید: آب لوله کشی روستا که از چاه عمیق تأمین می‌شد و در زمستان جیره‌بندی بود در هر ۲۴ ساعت فقط یک ساعت برای استفاده اهالی باز می‌شود و الان به دلیل خشکسالی شدید آبی ندارد و همان یک ساعت را هم وصل نمی‌کنند.

بیشتر بخوانید

•  تنش آبی در ماه‌های پیش رو مدیریت شود
•  کمبود اعتبار متهم اصلی کم آبی در روستاها
•  روستا‌های بالای ۲۰ خانوار از آب شرب بهره‌مند شوند/ اهمیت اولویت بندی نیاز‌های آبی

رئیس شورای اسلامی بخش مرزی دُرح شهرستان سربیشه که از اهالی همین روستاست نیز در میدان روستا به جمع ما اضافه می‌شود و می‌گوید: عملیات اجرایی مجتمع آبرسانی خوشاب سربیشه از ۱۵ سال قبل آغاز شد و همچنان مرزنشینان منتظر افتتاح این طرح هستند.

قربانی ادامه می‌دهد: سال ۱۳۹۷ در مرحله نخست این طرح آبرسانی روستا‌های مشوکی و خوشاب از نعمت آب برخوردار شدند، اما طرح چند سال به دلیل کمبود اعتبار متوقف شد و ۱۳۹۹ فرمانده نیروی زمینی سپاه برای افتتاح سد بزرگ شهید سلیمانی به منطقه آمد که عملیات اجرایی مرحله دوم این طرح توسط قرارگاه عملیاتی شهید ناصری استان آغاز شد.

به گفته وی قرار بود این طرح در سال ۱۴۰۱ به بهره‌برداری برسد که تاکنون اجرایی نشده است.

کم آبی در ۱۷ روستای مرزی

رئیس شورای اسلامی بخش مرزی دُرح با اشاره به بحران کم آبی در ۱۷ روستای مرزی در مجاورت کشور افغانستان می‌گوید: بر اثر خشکسالی آب قنات روستای لانو و سایر روستا‌های منطقه خشک شده یا به شدت کاهش یافته است و اندکی آبی که از دهانه قنوات بیرون می‌آید هم فاقد بهداشت است.

او با بیان اینکه آب شرب ۱۷ روستای مرز با تانکر‌های آبرسانی تأمین می‌شود و حجم آبرسانی نیاز روستاییان را رفع نمی‌کند تصریح می‌کند: هر ۴۸ یا ۷۲ ساعت برای هر خانوار از اهالی لانو پنج گالن آب حمل می‌شود که با توجه به کم آبی شدید در روستا‌ها کافی نیست.

قربانی می‌گوید: چند سالی است که اعلام شده آلودگی آب قنات لانو و برخی روستا‌های اطراف زیاد است و مردم نباید از آن استفاده کنند.

رئیس شورای اسلامی بخش مرزی دُرح ادامه می‌دهد: آب ۱۷ روستای نوار مرز به وسیله یک تانکر تأمین می‌شود و درخواست ما این است تا زمان آبرسانی پایدار، حجم آبرسانی سیار به منطقه افزایش یابد هرچند قبلا درخواست داشته‌ایم و مسئولان متولی گفته‌اند تنها می‌توانیم آب شرب مردم را پوشش دهیم.

او می‌گوید: اگر وضعیت بی آبی به همین شکل ادامه پیدا کند شاید در کمتر از چند سال آینده، نوار مرز خالی از سکنه شود همچنان که در سالیان قبل خیلی از جوانان منطقه مجبور به مهاجرت شدند و با مهاجرت از روستا به شهر، دولت مجبور به هزینه کردن اعتبارات زیادی برای برقراری امنیت در نقاط مرزی خواهد شد.

به گفته قربانی تنها بحث و جدل مردم در این منطقه با یکدیگر بر سر آب است و گاهی برای برداشتن یک ظرف آب دعوا‌هایی اتفاق می‌افتد که باید پادرمیانی شود.

علت تأخیر در تکمیل مجتمع خوشاب چیست؟

دوستی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی می‌گوید: عملیات اجرایی مجتمع آبرسانی خوشاب سربیشه برای آبرسانی پایدار به ۱۹ روستای مرزی با جمعیت ۹۴۷ خانوار در سال ۱۳۹۴ آغاز شد و مرحله نخست آن در جهت آبرسانی روستا‌های مشوکی و خوشاب مرداد ۱۳۹۸ به بهره‌برداری رسید.

او ادامه می‌دهد: کل این طرح شامل ۷۲ کیلومتر خط انتقال، ۹ باب ایستگاه پمپاژ، سه هزار و ۹۰ مترمکعب مخزن است که به دلیل محدودیت اعتباری برای اجرا به سه مرحله تقسیم شده و عملیات اجرایی مرحله دوم مجتمع برای آبرسانی به سه روستای درخت توت، کلاته مصیب و پوزه زرد در دست اجراست که این مرحله ۸۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و اعتبارش هشت میلیارد تومان است.

به گفته دوستی آبرسانی به ۱۳ روستای نوار مرز در مرحله سوم این طرح پیش‌بینی شده که هم اکنون ۱۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و اعتبار این مرحله نیز ۶۰ میلیارد تومان است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی درباره تأخیر در روند اجرای طرح می‌گوید: پس از یکپارچه‌سازی شرکت آب و فاضلاب در سال ۱۳۹۹، تکمیل مجتمع آبرسانی خوشاب با همکاری کمیته امداد و تخصیص پنج میلیارد تومان و مشارکت قرارگاه عملیاتی شهید ناصری در دستور کار قرار گرفت که در چند سال گذشته به دلیل کمبود اعتبار روند اجرای طرح سرعت مناسبی نداشته و از طرفی به دلیل قیمت پایین قرارداد با توجه به تورم، قرارگاه شهید ناصری به عنوان پیمانکار قرار مذکور خاتمه داد.

او ادامه می دهد: به همین خاطر تکمیل مرحله دوم و سوم این مجتمع آبرسانی در قالب قرارداد دیگری بین شرکت آب و فاضلاب استان و قرارگاه امام حسن مجتبی (ع) در قالب طرح جهاد آبرسانی منعقد شد و همه مراحل طرح شامل خرید، اجرا، نصب و راه‌اندازی با تامین مالی از سوی شرکت آب و فاضلاب در این قرارداد منعقد شده و پیمانکار طرح هم مجدد قرارگاه شهید ناصری استان است.

دوستی می‌گوید: هم اکنون کل این طرح بیش از ۲۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و پیش‌بینی می‌شود آبرسانی به روستای لانو تا پایان سال جاری و در صورت تأمین به موقع اعتبار، طرح سوم از روستای لانو تا هدیه سفلی تا شهریور ۱۴۰۳ وارد مدار بهره‌برداری قرار گیرد.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی در پاسخ به افزایش حجم آبرسانی سیار به روستا‌های مرزی سربیشه می‌گوید: آبرسانی سیار براساس سرانه ابلاغی وزارتخانه تأمین می‌شود که البته در اکثر روستا‌های استان حجم آبرسانی سیار بیش از سرانه است البته مردم در روستا‌ها گاهی توقع دارند شرکت آب و فاضلاب، آب دام و کشاورزی را نیز تأمین کند که با حجم پایین اعتبارات ما نمی‌توانیم، اما در اکثر روستا‌ها حجم آبرسانی سیار بیش از سرانه تعیین شده است.

تکمیل مجتمع خوشاب در اولویت است

سردار تناکی فرمانده قرارگاه عملیاتی شهید ناصری هم درباره تکمیل مجتمع آبرسانی خوشاب سربیشه می‌گوید: عملیات اجرایی مجتمع خوشاب از یک دهه گذشته در دستور کار قرار گرفته و برای اجرا در سه مرحله تعریف شده که مرحله نخست تکمیل و به بهره‌برداری رسیده است.

او ادامه می‌دهد: هدفگذاری کردیم که مرحله دوم مجتمع را تا شهریور امسال تکمیل کنیم و به دلیل کمبود و تخصیص دیرتر اعتبارات، مرحله دوم برای آبرسانی تا روستای لانو را تا ۲۲ بهمن ماه باز هم در صورت تخصیص کامل اعتبارات به بهره‌برداری برسانیم تا دیگر شرمنده مردم منطقه نشویم.

سردار  تناکی تصریح می‌کند: از نظر اجرا و کار‌های عملیاتی در مجتمع خوشاب مشکلی نداریم و تأمین اعتبار و تجهیزات کار ما را سخت و زمان‌بر می‌کند، اگر تخصیص اعتبارات و تجهیزات کامل و به‌موقع انجام شود آمادگی داریم عملیات اجرایی این مجتمع را زودتر از موعد مقرر در تفاهم‌نامه تکمیل کنیم.

فرمانده قرارگاه عملیاتی شهید ناصری خراسان جنوبی می‌گوید: هدفگذاری شده که مجتمع آبرسانی خوشاب تا پایان سال ۱۴۰۳ به طور کامل به بهره‌برداری برسد و اگر اعتبارات و تجهیزات مورد نیاز مجتمع به موقع تخصیص یابد ما به عنوان پیمانکار طرح هیچ مشکلی در زمینه اجرا نداریم و حتی حاضریم جهادی کار کنیم تا زودتر به اتمام برسد.

او با اشاره به اینکه روستا‌های مرزی سربیشه به عنوان حافظان نظام و مرز از نظر کم آبی در مشقت هستند ادامه می‌دهد: وظیفه همه متولیان است که با تکمیل مجتمع آبرسانی، تأمین آب به عنوان دغدغه اصلی اهالی منطقه را رفع کنند.

استان خراسان جنوبی به طول ۳۳۱ کیلومتر در چهار شهرستان سربیشه، نهبندان، درمیان و زیرکوه با کشور افغانستان مرز مشترک دارد و حدود ۴۰ درصد جمعیت ۸۰۰ هزار نفری این استان در روستا‌ها سکونت دارند.

منبع: ایرنا