یکی از مراکز شیعی فعال در اروپا، مرکز فرهنگی اسلامی امام علی (ع) در شهر لوگانو (در ایالت تیچینو) سوئیس است که به‌دست مرحوم حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید مقتدا حسینی تأسیس شد. این مرکز مستقل دینی و مردمی هیچ‌گونه وابستگی به دولت یا نهاد خاصی ندارد و اداره آن با تکیه بر شرع مقدس اسلام و قوانین آن کشور صورت می‌گیرد. 

مرکز امام علی (ع) عضو سازمان IRAS COTIS است؛ این سازمان جوامع مذهبی و سازمان‌های جامعه مدنی را در چارچوب گفت‌وگوی مذهبی در سوئیس گرد هم آورده است. همچنین این مرکز عضو کنفدراسیون سازمان‌های اسلامی سوئیس است و در داخل ایالت نیز عضو اصلی کانون سمن‌های ایالتی است. مرکز امام علی (ع) در جایگاه مرکز عام‌المنفعه شناخته و ثبت شده است و از میان حدود ۹۰ مرکز دینی و فرهنگی، به عنوان پایگاه گفتگو در سطح فدرال انتخاب شده و یگانه مرکز تشیع عضو این پایگاه است. مدیر فعلی این مرکز سیدعلی حسینی، پژوهشگر دینی دانشگاه «دلاسویزارلا ایتالیانا» است که از مترجمان شناخته شده آثار اسلامی به زبان ایتالیایی نیز به شمار می‌رود. از آخرین آثار منتشر شده او می‌توان به ترجمه ایتالیایی کتاب «انسان از دیدگاه اسلام» نوشته حجت الاسلام احمد واعظی اشاره کرد. با سیدعلی حسینی درباره نمایشگاه بین المللی کتاب تهران و نقش آن در مسئله دیپلماسی فرهنگی گفت‌وگویی داشته‌ایم.

حسینی درباره بازخورد‌های رسانه‌ای برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در سوئیس گفت: سال‌های گذشته در زمان برگزاری نمایشگاه به‌صورت محدود در برخی نشریات و سایت‌ها اخباری درج می‌شد و این رسانه‌ها نمایشگاه کتاب تهران را به عنوان بزرگترین رویداد فرهنگی سال در ایران معرفی کردند. به عنوان مثال چنین می‌نویسند که مردم با شرکت در این نمایشگاه نسخه‌های جدید را کشف می‌کنند و کتاب می‌خرند و با وجود برخی مقررات، با تنوع بسیار زیادی روبه‌رو می‌شوند. معمولا در این گزارش‌ها به زعم خود تلاش می‌کنند تا به این سوالات پاسخ دهند که چه کتاب‌هایی در نمایشگاه عرضه می‌شود؟ ادبیات ایران چگونه شکوفا می‌شود؟ و... 

وی افزود: معمولا با تغییر دولت‌ها در ایران این رسانه‌ها رویکرد گزارش‌های خود را تغییر می‌دهند و در هر دوره نظرات گزارشگران متفاوت است و حرف‌های دوگانه هم زیاد زده می‌شود. در گزارشی نوشته بودند که در ایران انتشار کتب مقدس ممنوع نیست و در کنار آن از سانسور در ایران صحبت می‌کنند. 

مدیر مرکز امام علی (ع) لوگانو به کرسی‌های اسلام‌شناسی در سوئیس و همچنین وضعیت بازارنشر این کشور از نظر انتشار منابع شیعی، اشاره کرد و ادامه داد: سوئیس ٢٠ دانشگاه معتبر دارد؛ اما تعداد محدودی کرسی اسلام‌شناسی و موسسه تحقیقاتی در خصوص اسلام در سوئیس تعریف شده است. دانشگاه برن چندین سال است که دارای یک کرسی اسلام‌شناسی است؛ اما این کرسی مطالعاتی با کرسی مطالعات یهودیت قابل مقایسه نیست. در واقع کرسی مطالعات اسلامی برن بخشی از دانشکده ادبیات است و در چارچوب گفت‌وگوی بین مذاهب قرار ندارد. از سوی دیگر آموزش در کلاس‌های درسی مطالعات اسلامی بر عهده استادان غیر مسلمان است. به طور کل در دانشگا‌های سوئیس اسلام به‌عنوان یکی از علوم اجتماعی تدریس می‌شود.

وی ادامه داد: در خصوص منابع شیعی در بازار کتاب سوئیس باید بگویم وضعیت پژوهش تشیع در فضای علمی، کلا در جامعه غرب ضعیف است؛ شاید باید گفت حیاتی ندارد. اقلیت شیعه در داخل جامعه سوئیس دنبال هویت شیعی هستند؛ آن چیزی که برای شیعیان خارج از کشور ارائه می‌شود واقعا نیاز به کار کارشناسی دارد. باید پیراسته شود، همچنین روی عقلانیت و مدارا تاکید شود و آن هم با زبانی که برای همه مفهوم باشد. البته این به آن معنا نیست که ما از ارزش‌های خودمان کوتاه بیاییم. باید بتوانیم آن چهره عقلانی مدرن را به‌صورت معقول توضیح بدهیم. باید جهات عقلانی مسئله را بدانیم تا بتوانیم بر مبانی عقلانیت دفاع کنیم؛ این قسمتی از مسئله تشیع در غرب است. در غرب مثلا در آلمان، فرانسه، ایتالیا، اتریش و... جمعیت شیعه متشکل از جامعه ایرانی، افغانی، لبنانی، پاکستانی و... است. فرض کنیم بطور مثال این جمعیت پنج میلیون نفر هستند. این‌ها همه می‌خواهند با هم و در کنار هم زندگی کنند. باید نیازسنجی شود که این جامعه به چه چیزی احتیاج دارد و چگونه ارزش‌های خودش را در جامعه معرفی می‌کند؟ این میان مسائل مختلفی به‌وجود می‌آید، مثلا ممکن است برای رسیدن به یک نظر مشترک مجبور باشیم دو سال چانه زنی کنیم. ما دو ضرورت برای بررسی داریم: هویت بین‌المللی شیعه و هویت شیعه به‌عنوان اقلیت. این دو ضرورت و اهمیت‌های آن را باید به‌صورت جداگانه رسیدگی کنیم. رایزنی‌های فرهنگی و برخی مراکز دیگر، کار‌هایی برای معرفی فرهنگ تشیع انجام داده‌اند؛ به عنوان مثال از طریق این مراکز کتاب‌هایی ترجمه و منتشر شده است؛ اما نخست اینکه تعداد این منابع بسیار کم است و دیگر این اینکه برخی کتاب‌ها را انتخاب کردند برای ترجمه که مشخص نیست با این کتاب‌ها با چند نفر می‌شود ارتباط برقرار کرد؟

حسینی همچنین بر ضرورت شناخت پیشینی از جوامع برای امر ترجمه منابع اسلامی تاکید کرد و گفت: مثلا برخی از آثاری را که رایزنی فرهنگی ایران در کشوری در همسایگی سوئیس ترجمه کرده در قفسه‌های کتابخانه‌های دانشکده‌های مرتبط با اسلام در آن کشور هم نیست. به خیلی از کتابخانه‌های دانشکده‌ها سرکشی کردم کتب شیعه کم هست. 

مدیر مرکز امام علی (ع) لوگانو در ادامه مجددا بر کمبود منابع شیعی در اروپا تاکید کرد و گفت: ما اکنون برای بچه‌های شیعه مثلا اگر برای ۱۲ سال دوره آموزشی کتاب بخواهیم، هیچ منبعی وجود ندارد. برخی کتاب‌های آموزش و پرورش را ترجمه کردند، ولی این کتاب‌ها مناسب با فرهنگی که این بچه‌ها دارند در آن رشد می‌کنند، نیست. همینطور در موسسات تحقیقاتی در واتیکان کمتر منابع شیعی وجود دارد. در رم و واتیکان موسساتی هستند که به تصمیم‌گیران واتیکان خوراک فکری می‌دهند؛ ما در این‌طور مراکز ضعیف عمل کردیم، علت هم همان عدم آشنایی با محیط است یا کار دست افراد خوب و قابل اطمینان، ولی ناآشنا و غیر متخصص است. در نهایت باید بگویم که سوئیسی‌ها بیشتر منابع اهل سنت در دسترشان هست و نه تنها در سوئیس بلکه در اکثر اروپا همین وضعیت را داریم و در آینده شاهد یک اسلام اروپائی با نگرش اهل سنت در اروپا خواهیم بود.

وی همچنین درباره جایگاه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در روند دیپلماسی فرهنگی کشور نیز اشاره کرد: نمایشگاه کتاب تهران یکی از رویداد‌های مهم فرهنگی کشور و همچنین نقطه رجوع صنعت نشر خاورمیانه است. نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب رویدادی غیرقابل غفلت هم برای خوانندگان پرشور و هم برای متخصصان است، جایی که ناشران جدیدترین اخبار خود را ارائه می‌دهند، سمپوزیوم‌ها و رویداد‌های ادبی برگزار می‌شود و درباره مجوز‌ها مذاکره می‌شود. مؤسسات انتشاراتی سوئیسی هم می‌توانند انتشارات خود را در این نمایشگاه‌ها ارائه کنند که از این رو بستر‌های مهمی برای دیده شدن فرهنگ ایران در خارج از کشور و ترویج کتاب و مبادلات فرهنگی ایرانی است.

حسینی گفت: همچنین باید از مجموعه کاملی از ابتکارات اضافی برای ترویج کتاب ایرانی حمایت کرد؛ از جمله شرکت در نمایشگاه‌های کتاب در دیگر شهر‌ها و کشورها، شرکت در جشنواره‌های ملی و بین‌المللی و پروژه‌های همکاری بین بازیگران ایرانی - سوئیسی و بین‌المللی. 

مدیر مرکز اسلامی امام علی لوگانو کتاب را عنصری مهم در امر گفتگو میان فرهنگ‌ها خواند و ادامه داد: کتاب‌ها بهترین پیام‌آوران تساهل هستنند. دیگر کاری که می‌توان انجام داد، حضور در کتابخانه‌های بین فرهنگی است. کتابخانه‌هایی که گزینش گسترده‌ای از نشریات را به همه زبان‌های موجود در منطقه در دسترس قرار می‌دهند. امروزه بیش از بیست مورد در سراسر مناطق زبانی سوئیس تاسیس شده. آخرین مورد در لوگانو افتتاح شد. بسیاری از فعالیت‌ها حول خواندن می‌چرخند که «افق‌ها را گسترده‌تر می‌کند» و به نفع «غنی‌سازی متقابل» است. از یک سو به خارجی‌ها اجازه می‌دهد کتاب‌هایی را به زبان خود بیابند و برای فرهنگ خود ارزش قائل شوند، از سوی دیگر به سوئیسی‌ها این فرصت را می‌دهد تا با زبان‌ها و فرهنگ‌های دیگر آشنا شوند و جهان‌های ناشناخته را کشف کنند.