سال ۹۴ بود که طی عملیات کاوش باستان‌شناسی در محل ایستگاه امام حسین(ع)، پایه‌های کاخ جهان‌نما کشف شد و برخلاف نظر بسیاری از متخصصان، ابتدا با کاه‌گل و سنگ‌ریزه پوشیده‌ شد و سپس در معرض بازدید قرار گرفت. حالا چند روزی می‌شود که محوطه کاخ صفوی جهان نما با روییدن انبوهی از گیاهان خودرو، به زمین سبز تبدیل‌شده است.

نحوه نمایش و حفاظتی که سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان درباره پایه‌های کاخ جهان‌نما بکار برد به‌گونه‌ای بود که همان زمان، سرپرست عملیات کاوش باستان‌شناسی در این محوطه نیز بیان کرد که «شیوه نمایش کاخ جهان‌نما حتی برای خود ما نیز بسیار مبهم و گنگ است» به هرحال شواهد این کاخ صفوی در پوششی از کاه‌گل و سنگ‌ریزه پنهان شد، به‌طوری‌که بسیاری از بازدیدکنندگان بدون خواندن تابلوی معرفی این بنا نمی‌دانند که این مکعب‌های خوش‌تراش و کاه‌گلی که اطرافشان با سنگ‌ریزه پرشده چیست؟! و در زیر ریگ‌های موجود چه چیزی وجود داشته است؟!

بعد از بارندگی‌های دی و بهمن‌ سال گذشته، بخش‌های عمده‌ای از این پوشش کاه‌گلی تخریب شد و توسط برخی عابرانِ ناآگاه نیز در بخش‌هایی از این محوطه، مواد دور ریختنی جاخوش کرد، تا اینکه در نخستین‌ماه از سال جدید انبوهی از گیاهان مزاحم در محوطه صفوی کاخ جهان‌نما رویید؛ گویی ابتدای پیاده‌راه چهارباغ عباسی با یک پارک سرسبزِ درون ویترین آغاز می‌شود!

به گفته کارشناسان حفاظت و مرمت، روییدن گیاه در محوطه کاخ جهان‌نما ممکن است به دلیل بذرهای موجود در کاه‌گل و گرده‌افشانی آن‌ها باشد که درپی بارش باران رشدکرده، ازاین‌رو لازم است برای محافظت از پایه‌های این کاخ و ممانعت از رشد ریشه‌های گیاهان اقدام شود. با این حال اگرچه مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان نیز از پیگیری برای پاکسازی و مرمت این محوطه سخن می‌گوید، اما در عین حال به استفاده مجدد از کاه‌گل و همچنین احتمال استفاده از سموم برای جلوگیری از رشد مجدد گیاهان اشاره دارد! موضوعی که درصورت اجرایی شدن، ممکن است به بقایای کاخ آسیب برساند.

بقایای کاخ جهان نما هنگام کشف؛ بدون پوشش کاهگلی و سنگ ریزه

بقایای کاخ جهان نما پس از پوشش کاهگل و سنگ ریزه

استفاده از سم برای جلوگیری از رشد گیاهان مزاحم
محمدعلی ایزدخواستی، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان در این باره گفت: تهیه طرح مرمت این بنا و شناسایی و بررسی آسیب‌های آن توسط یک گروه متخصص در دستور کار و لازم است گام های مربوط به طرح، از هماهنگی‌ها تا اخذ مصوبات قانونی، انتخاب پیمانکار و شرح عملیات، طی شود.

او با اشاره به اینکه پیش از مرمت باید محوطه این بنا از وجود گیاهان خودرو زدوده شود، افزود: برای پاک‌سازی محوطه، از حذف زوائد گرفته تا حذف گیاهان خودرو با شهرداری منطقه هماهنگ خواهدشد.

مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان ادامه داد: درواقع سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری، هر فعالیت تخصصی را به حوزه مربوطه واگذار خواهد کرد، مثلاً اگر قرار است که عملیات مرمت در یک پهنه صورت بگیرد و در کنار آن فضای سبز هم وجودداشته باشد قاعدتاً از سازمان پارک‌ها و فضای سبز می‌خواهیم که ورود پیدا کند و بعد بقیه مرمت انجام می‌شود. در مورد پایه‌های کاخ جهان نما نیز بعد از اینکه بستر آماده شد مرمت با حضور پیمانکار و کارشناسان سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری صورت می‌گیرد.

ایزدخواستی گفت: حذف گیاهان محوطه کاخ جهان‌نما در حیطه وظیفه سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری نیست، ولی ما در این مورد هماهنگی‌های لازم را با سازمان پارک‌ها انجام می‌دهیم و سپس شهرداری منطقه اقدام به حذف گیاهان خواهد کرد. در روز پاکسازی اولیه نیز کارشناس سازمان نوسازی و بهسازی حضور خواهدداشت و با اداره‌کل میراث فرهنگی نیز هماهنگی می‌کنیم که درصورت تمایل، کارشناس خود را به محل بفرستند تا احیاناً حین پاک‌سازی به پایه‌ها آسیبی وارد نشود.

به گفته او، کلیت این عملیات‌ها یعنی با احتساب هماهنگی‌ها و اخذ مجوزهای قانونی، پاک‌سازی توسط شهرداری منطقه، حضور کارشناسان سازمان پارک‌ها و مرمت، حدود ۲ ماه زمان خواهد برد.

مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان در خصوص تخمین زمان برای پاک‌سازی محوطه کاخ جهان‌نما از گیاهان زائد، اشاره کرد: من نمی‌توانم بگویم یک روز دیگر، ۲ روز دیگر یا ۱۰ روز دیگر این گیاهان حذف می‌شود، حوزه مربوطه باید انجام دهد و وقتی انجام دادند و در اختیار سازمان نوسازی و بهسازی قرار دادند، ما حدود ۲۰ روز برای عملیات مرمت زمان نیاز داریم و بعد از پاک‌سازی، پیمانکار با حضور کارشناسان سازمان نوسازی و بهسازی، اقدام به مرمت می‌کند.

ایزدخواستی با بیان اینکه در صورت لزوم از سموم برای ممانعت از رویش مجدد گیاهان استفاده می‌شود که این مسئله در تخصص سازمان پارک‌ها است، درباره آسیب به بنا به دلیل تزریق مواد شیمیایی، گفت: سازمان پارک‌ها دستور اقدام را دراختیار سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری قرار می‌دهد و ما آن را بررسی می‌کنیم و هرجایی نیاز باشد به کارشناسان اداره‌کل میراث فرهنگی هم نشان می‌دهیم.

او در مورد این موضوع که ممکن است بذرهایی درون کاه‌گل وجود داشته باشد که با بارش باران منجر به رشد این گیاهان مزاحم شده باشد، توضیح داد: در قسمت‌هایی که نیاز است درحدی که آسیب به بستر تاریخی نزند کاهگل قبلی لایه‌برداری می‌شود و سپس کاهگل جدید قرار می‌گیرد.

ممکن است کاه‌گل‌ها منجر به رشد گیاهان شده باشد
شهریار ناسخیان، عضو هیئت‌علمی دانشکده حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان در خصوص آسیب‌هایی که به دلیل رویش گیاهان بر بناهای تاریخی وارد می‌شود و با بیان اینکه هر محوطه تاریخی باید در برابر هرگونه رویش گیاه محافظت شود، توضیح داد: همه بناهای تاریخی باید در برابر علف‌های هرز و موجودات موزی که با رویش گیاهان در خاک پدیدار خواهند شد، محافظت شوند.

او با اشاره به رویش گیاه در محوطه کاخ جهان‌نما، به این نکته تأکید کرد که لازم است حفاظت مقیم، برای نگهداشت پایه‌های این کاخ و ممانعت از رشد ریشه‌های گیاهان در این محدوده اقدام کند.

استادیار دانشگاه هنر اصفهان با اشاره به تأثیر کاربرد کاه‌گل بر رویش گیاهان در محوطه کاخ جهان‌نما، گفت: ممکن است که کاه‌گل موجود در روی پایه‌ها به دلیل داشتن بذر، با گرده‌افشانی و بارش باران منجر به رشد این گیاهان مزاحم شده باشد. البته کاه‌گل به‌عنوان پوششی برای محافظت از اصل بنا استفاده‌شده است و باید بارها مورد مرمت قرار ‌گیرد، اما گاهی درون کاه‌گل بذرهایی وجود دارد که با کمی باران سبز می‌شود. نوع کاه‌گل، اندود روی کاه‌گل و مواد تزریق‌شده داخل آن باید ویژگی خاصی داشته باشد تا از رویش گیاه جلوگیری شود.

ناسخیان اضافه کرد: یکی از راهکارها برای زدودن گیاهان روییده شده در محوطه کاخ جهان‌نما این است که می‌توان نوع گیاه را پایش کرده و بر اساس میزان نفوذ ریشه‌ها، مداخله آن بر روی بنا و گستردگی پوشش گیاه، نوعی از مواد را برای جلوگیری از رویش، انتخاب و تزریق کرد تا رشد گیاه متوقف‌شده و بذر آن نیز از ریشه خشکانده شود. راهکار دیگر این است که گروه کاوش به‌صورت دستی به‌نحوی‌که آسیبی برای بنا نداشته باشد، گیاهان را از ریشه منهدم کنند. ریشه گیاهان نباید روی اصل بنا، آجر و خشت آن ریشه بدوانند و باید از این اتفاق جلوگیری شود.

او رویش گیاهان را قابل‌حل دانست و گفت: رویش گیاه موضوعی است که معمولاً در محوطه‌های تاریخی اتفاق می‌افتد، اما گروه‌های مرمت آثار وظیفه‌دارند که از بناها در برابر هجمه گیاهان جلوگیری کنند. در خصوص آنچه در محوطه کاخ جهان‌نما نیز رخ‌داده می‌توان با توجه به نوع گیاهی که در محوطه کاخ جهان‌نما رشد کرده است، به‌صورت دستی اقدام به حذف پوشش گیاهی کرد و زمین این محوطه تاریخی را از رشد و نمو آن‌ها زدود، اما تزریق مواد شیمیایی ممکن است به بنا آسیب برساند.
منبع: ایسنا