تُل نورآبادمَمَسنی در شمال باختر (شمال غربی) استان فارس در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی به سر می‌برد و روزگار اندوه باری دارد.

مالک تپه بر روی تل باستانی ارزشمند و یادگار ملی با ۹ هزار سال قدمت اقدام به کشت گندم کرده و آسیب‌های برگشت ناپذیری به آن وارد آورده است.

همچنین موتورسواران بومی منطقه پیاپی از روی این یادمان ملی گذر می‌کنند و بر روی این تپه و در چندین جای آن، جاده پدید آمده است.

سیاوش آریا فعال و پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی در فارس اظهار کرد: تُل نورآبادمَمَسنی در شمال باختر (شمال غربی) استان فارس در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی به سر می‌برد. گذر هر روزه موتور سواران از روی تپه، یکی از چالش‌های بزرگ پیش روی این یادمان ملی است.

او ادامه داد: مالک این تپه باستانی بر روی آن کشت انجام داده و آن را به زمین کشاورزی تبدیل کرده و با این کار به لایه‌های باستان شناسانه آن آسیب رسانده است. انبوه خار و خاشاک در دامنۀ این تپه ارزشمند و گرداگرد آن، چهره زشت و ناخوشایندی را به نمایش گذاشته است.

آریا بیان کرد: گسترش زمین‌های کشاورزی تا پایین این تپه باستانی و ساخت و ساز‌ها و گسترش افسارگسیخته شهرنشینی در پیرامون تُل نورآباد درگذشته، به بخش‌هایی از آن آسیب رسانده و انگیزه نابودی یکی از ارزشمندترین تپه‌های دشت مرکزی نورآباد و استان شده است.

او با بیان اینکه پدیداری گودال‌های بزرگ بر روی این تپۀ ۹ هزار ساله از دیگر دشواری‌های این یادمان ملی است، تصرح کرد: همچنین تعیین نکردن حریم و عرصه تپه ارزشمند و باستانی نورآباد از سوی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی موجب تجاوزها و دست اندازی‌های فراوان به این یادگار باستانی و تاریخی شده است.

پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی در فارس افزود: بی گمان یکی از چالش‌های مهم و پیش روی بیشتر تُل‌ها و تپه‌ها در ایران و همچنین تل نورآباد، موضوع مالکیت آن‌ها است. زیرا بیشتر این یادمان‌ها مالک خصوصی داشته و میراث فرهنگی هم به مانند همیشه توانایی خرید آن‌ها را ندارد و این یادگار‌ها را به حال خود رها کرده است.

این فعال میراث فرهنگی ادامه داد: در سال ۱۳۹۵خورشیدی از این محوطه ارزشمند باستانی بازدید کرده و گزارشی هم نگاشته و دشواری‌های موجود را به آگاهی مسئولان میراث فرهنگی استان رسانده بود. با این همه، در بازدید نوروز امسال وضعیت تل نورآباد بسیار بدتر شده و بر روی آن نیز گندم کاشته شده است.

او گفت: تل نورآباد در اواخر دهه ۵۰ خورشیدی به انگیزۀ موقعیت مکانی زیبنده از سوی سپاه پاسداران به عنوان جایگاه درخُوری برای ساخت قرارگاه درنظر گرفته شد و بخش‌های شمالی، باختری (غربی) و خاوری (شرقی) آن به شدت ویران و جاده‌ای تا بالای تپه کشیده شد.

پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی در فارس با بیان اینکه ورودی تپه نیز، یکنواخت و از پهنای آن بسیار کاسته شد، افزود: عکس قدیمی تپه، نمایان گر از میان رفتن چندین متر از بلندای آن است.

او اضافه کرد: به هر روی با نگرش به ثبت ملی این تپه، میراث فرهنگی، سپاه را از ساخت قرارگاه منصرف کرد. ارزش این تپه به انگیزۀ تداوم استقراری آن است که از هزارۀ هفتم تا یکم پیش از میلاد را در بر می‌گیرد.

این فعال میراث فرهنگی اظهار کرد: در تُل نورآباد، سفال از قدیمی‌ترین دوره‌های فرهنگی پارس (فارس) تا دوره تاریخی به همراه سازه‌های خِشتی از دوره تاریخی به دست آمده است.

او با بیان اینکه تُل نورآباد با پهنای ۹ هکتار در شمال شهر نورآباد ممسنی جای گرفته است، تصریح کرد: گِرداگرد تُل را زمین‌های کشاورزی در برگرفته است. این تپه از لحاظ گنجایش (حجم) از بزرگ‌ترین تپه‌های استان پارس به شمار می‌آید و بیش از ۲۳ متر از پهنۀ زمین‌های پیرامون خود بلندا (ارتفاع) دارد.

پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی در فارس ادامه داد: دیواره شمالی تپه دارای شیب تندی است و یک بریدگی نهرمانند در بدنه آن به چشم می‌خورد. دامنه جنوبی تپه به گونه دنباله‌ای به درون زمین‌های کشاورزی امتداد می‌یابد.

او گفت: به انگیزه نزدیکی تپه به شهر نورآباد و در خطر جای گرفتن آن، باید توجه بیشتری به آن کرد. تپه کوتاه دیگری در شمال باختری (شمال غربی) تپه در درون زمین‌های کشاورزی دیده می‌شود که دنبالۀ همین تپه به شمار می‌آید.

آریا افزود: آثار استقراری در این محوطه از هزاره هفتم تا هزاره یکم پیش از میلاد (از ۹ هزار سال پیش تا ۳ هزار سال پیش) تداوم دارد. با وجود نابودی گسترده بخش سطح این محوطه و یکنواخت کردن آن (تسطیح)، در برش لایه نگاری بخش بلند (مرتفع) تپه، ۵ مرحله استقرار از دوره هخامنشی و فرا هخامنشی در آن شناسایی شده است.

او اضافه کرد: آوَند‌های (ظروف) سفالی لاله‌ای شکل، آوند‌ها با لبه تخت و آوند‌های شانه دار به رنگ سرخ مایل به نارنجی از مراحل استقراری ۵ ب و ۴ ب، به دست آمده است. این آوند‌ها با سفال‌های دورۀ هخامنشی از پاسارگاد و پارسه (تخت جمشید) قابل سنجش هستند.

پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی در فارس بیان کرد: در آوند‌های سفالی کشف شده از مراحل استقراری ۳ ب، تداوم سنت‌های سفال گری دورۀ هخامنشی منطقه پارس همانند آوند‌های شانه دار ساده و کوزه‌های گردن دار نقش دار (منقوش) به طرح‌های هندسی موازی و ستونی (عمودی) وجود دارد که این نمونه آوند‌ها از محوطۀ پاسارگاد و «مَلیان» برای دوره پس از هخامنشی شناخته شده است.

او اظهار کرد: از مراحل اِستقراری ۲ ب و ۱ ب، گونه‌ای آوند‌های لعاب دار فیروزه‌ای رنگ به دست آمده است که این گونه آوَند با آوند‌های کشف شده از دوره اشکانی در خوزستان همانندی دارد. اما با وجود نابودی گسترده آثار سطحی محوطۀ تُل نورآباد، وجود ۳ متر آثار دورۀ هخامنشی و فراهخامنشی با پهنای کمابیش ۲ هکتار دارای اهمیت است.

این فعال میراث فرهنگی ادامه داد: بررسی‌های مغناطیسی سنجی در بخش بلند این محوطه، نشان می‌دهد که سازه‌های مِهرازی (معماری) بزرگی در این محوطه وجود دارد و به همین انگیزه محوطه نورآباد در دورۀ هخامنشی و فرا هخامنشی نقش سازنده‌ای در ساختار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی منطقه شمال باختر (شمال غربی) پارس (فارس) داشته است.

تپه‌های باستانی از این روی ارزشمند هستند که با بررسی و کاوش‌های باستان شناختی، می‌توان به شرایط زیست و تاریخ اجتماعی و گاه سیاسی آن منطقه پی برد. همچنین با کاوش‌های علمی امروزی که به گونه گروهی (تیمی) بوده، می‌توان به گاه نگاری دقیق آن‌ها دست یافته و دوران گوناگون تاریخ پر فراز و نشیب کشور را بررسی کرد.

از سویی، در کاوش‌ها روشن خواهد شد که آیا زندگی و استقرار در این منطقه دنباله داشته و پایدار بوده است، یا این که تنها وابسته به دوره‌ای ویژه بوده و یا پراکندگی دوره‌های استقرار را در آن می‌توان دید. این تپه‌ها از دید مطالعه فرهنگی و داده‌های باستان شناختی، بسیار دارای اهمیت بوده و نگهداری و پاسداری از آن‌ها امری ضروری به شمار می‌آید. با این همه، بسیاری از تپه‌ها و تُل‌های باستانی کشور، روزگار ناخوشایندی را سپری می‌کنند.

تُل نورآباد با شماره ۱۲۷۳ در ۲۸ تیرماه ۱۳۵۵ خورشیدی به ثبت ملی رسیده است و هرگونه آسیب رسانی به آن بر اساس قانون اساسی جرم به شمار می‌آید.