استودان یا استخواندان به جای گورسپاری استخوان مردگان در روزگار باستانی ایران گفته می‌شود که برای پاسداشت چهار آخشیج سپند (آب، باد، خاک و آتش) از صخره‌ها و دامان کوه‌ها و سنگ‌های بزرگ بهره می‌بردند و درون آن‌ها را گودال کوچکی کنده و استخوان مردگان را به درون آن‌ها می‌ریختند.

با این همه، این آرامگاه‌های باستانی و یادمان‌های بسیار ارزشمند در کشور ما به درستی نگهداری و حفاظت نمی‌شوند و بیشتر آن‌ها به حال خود رها شده و دستخوش نابودی قرار گرفته اند.

سیاوش آریا فعال و پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی در فارس اظهار کرد: افراد ناشناس، نابخرد و فرومایه به تازگی بر پایین استودان‌های ارزشمند نامدار به «تنگ زندان» در شهر مرودشت با رنگ شعارنویسی کرده و یادگار ساسانیان را خدشه دار کرده و چهره زشت و زننده‌ای را به نمایش گذاشته اند که دل هر دوستدار تاریخ و فرهنگ ایرانی را به درد می‌آورد.

او تصریح کرد: با این همه، موضوع را با فرستادن نگاره‌ها به مدیریت پایگاه جهانی پارسه آگاهی داده و خواستار پاکسازی و رسیدگی به آن شدم.

این فعال میراث فرهنگی بیان کرد: به اعتقاد کارشناسان، این یادمان ملی از این روی ارزشمند است که دو دورۀ تاریخی را در کنار خود جای داده که علاوه بر میراث ملی و یادگار نیاکانی ما، برای شناخت این دوره‌ها و تاثیرپذیری آنان از پیشینیان و یکدیگر و مطالعات باستان شناسی و پژوهش‌های تاریخی در پیوند با روش و شیوۀ در گور کردن (تدفین) دارای ارزش فراوانی است.

آریا اظهار کرد: همچنین یکی از این یادگار‌ها که آرامگاهی پساهخامنشی است وابسته به خاندان بومیِ کمتر شناخته شده‌ای است که نزد باستان شناسان و پژوهشگران از ارزش بسیار بالایی برخوردار است.

پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی در فارس ادامه داد: شناخت و آگاهی‌های ما از این خاندان که با نام «پَرَتَرَکَه» آنان را می‌شناسیم آنچنان اندک و ناچیز است که پاسداشت و نگهداشت یادمان‌های این گروه که تنها در استان پارس مرکزیت داشته اند بسیار بایسته است و جا دارد که مدیران و مسئولان فرهنگی به این گونه چیز‌ها توجه بیشتری داشته باشند.

به گفتۀ باستان شناسان این دست یادمان‌ها که روش درگورکردن را نشان می‌دهند بسیار مهم و ارزشمند هستند. زیرا هم پژوهش‌های بسیارکمی بر روی آنان انجام شده و هم شناخت اندکی از آن دردسترس حتی باستان شناسان است و همین ارزش آن را دو چندان می‌کند.

او بیان کرد: از ویژگی‌های این اُستودان ها، وجود تزیینات تراشیده شده، نیم ستون و سنگ نگارۀ آن است. در دل کوه، ۵ اُستودان کَنده کاری شده که ۴ تای آن‌ها متعلق به دوره ساسانی و یکی مربوط به خاندان بومی پارس و پسا هخامنشی (پس از دوره هخامنشیان) است.

استودان‌های نامدار به تنگ زندان پیشتر به وسیلۀ «لویی واندِنبِرگ»، شناسایی و مطالعه شده و بدون تعیین حریم است. این مجموعه با نام «استودان تنگ زندان» مربوط به دوره ساسانی با شماره ۱۳۳۳۸ در ۲۲ مردادماه ۱۳۸۴ خورشیدی در فهرست یادمان‌های ملی به ثبت رسیده است.