با کدام دست ترجیح می‌دهید بنویسید، بخورید و دندان‌های خود را مسواک بزنید؟ آیا تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که راست دست یا چپ دست بودن شما می‌تواند در میزان خلاق بودن شما تاثیرگذار باشد؟ دانشمندان بیش از یک قرن است که روی دست انسان مطالعه می‌کنند و تاکنون کشف کرده‌اند که راست دست یا چپ دست بودن می‌تواند چیز‌های زیادی در مورد نحوه عملکرد متفاوت مغز انسان نشان دهد. از آنجایی که خلاقیت معیاری برای نحوه تفکر ما است، هر مدرکی مبنی بر خلاقیت افراد چپ دست باید در جایی از مدار عصبی ما پنهان باشد.

«اریک زیلمر»، استاد عصب روانشناسی در دانشگاه درکسل آمریکا، می‌گوید چپ دست‌ها به طور خاص نسبت به راست دست‌ها تقسیم‌بندی مغز کمتری را نشان می‌دهند. تقسیم‌بندی مغز (Brain lateralization) این است که مغز انسان به دو نیمه تقسیم می‌شود (نیمکره چپ و راست) که هر نیمه مسئول مجموعه‌ای از عملکرد‌ها هستند.

نیمکره سمت چپ به طور کلی با گفتار، نوشتار، حساب، زبان و درک مطلب مرتبط است، در حالی که نیمکره سمت راست خلاقیت، مهارت‌های موسیقی و بیان هنری را کنترل می‌کند.

اگر محققی مکالمه‌ای را با شما آغاز کند و مغز شما را با روش تصویربرداری اف‌ام‌آرآی یا تصویرسازی تشدید مغناطیسی کارکردی اسکن کند، نیمکره چپ (که با زبان مرتبط است) باید بیشتر از نیمه راست آن روشن شود و این چیزی است که محققان برای اکثر راست دست‌ها دریافته‌اند و آن این است: برای کار‌هایی که شامل زبان است، سمت چپ مغز آن‌ها فعال‌تر از نیمه راست است.

اما دانشمندان دریافته‌اند که این مورد برای اکثر چپ‌دست‌ها صادق نیست. اکثر افراد چپ دست در واقع فعالیت بیشتری در نیمکره راست خود برای انجام کار‌های زبانی نشان می‌دهند. زیلمر گفت: از آنجایی که چپ‌دست‌ها کمتر به نیمکره چپ متکی هستند، محققان این موضوع را به‌عنوان نشان دادن تقسیم‌بندی مغز کمتری توصیف می‌کنند و این فقط زبان نیست که مغز‌های چپ دست‌ها و راست دست‌ها را از هم متفاوت می‌کند.

یک مطالعه در سال ۲۰۱۰ بر روی دست و درک صورت نشان داد که چپ دست‌ها از هر دو نیمکره چپ و راست مغز هنگام نگاه کردن به صورت استفاده می‌کنند. اما برای راست دستان در این مطالعه، تشخیص چهره تا حد زیادی در سمت راست مغز متمرکز بود.

زیلمر گفت که این تفاوت‌ها در تقسیم‌بندی مغز ممکن است به چپ‌دست‌ها کمک کند بیشتر خارج از چارچوب فکر کنند و در نتیجه خلاقیت بیشتری داشته باشند.  خلاقیت ممکن است برای افراد چپ دست راحت‌تر باشد.

شاید برخی از متقاعدکننده‌ترین تحقیقات مرتبط با چپ دست یا راست دست بودن و خلاقیت از مطالعات افرادی با سطوح بالای اسکیزوتایپی (ویژگی‌های شخصیتی که شبیه اسکیزوفرنی هستند، اما چندان افراطی نیستند) حاصل شود.

در اوایل دهه ۲۰۰۰، چندین گروه تحقیقاتی پیوند جالبی بین افراد بسیار خلاق مانند موسیقیدانان حرفه‌ای و هنرمندان تجسمی و سطوح بالای اسکیزوتایپی (schizotypy) پیدا کردند. علاوه بر این، افرادی که اسکیزوتایپی مشخص داشتند، تقسیم‌بندی مغزی غیر معمول را نشان دادند که در آن نیمکره راست برای کار‌هایی که معمولاً تحت سلطه نیمکره چپ هستند، فعال‌تر بود. این امر مشابه آنچه در افراد چپ دست و دودسته دیده می‌شود، است.

بنابراین، اگر تقسیم‌بندی مغز غیرمعمول با خلاقیت بالاتر در افراد دارای سطوح بالای اسکیزوتایپی مرتبط باشد، می‌توان به افراد چپ‌دست با تقسیم‌بندی مغز کمتر نیز پیشنهاد کرد که خلاق‌تر باشند. اگرچه، البته، تحقیقات بیشتری برای تأیید مستقیم این پیوند ضروری است.

شایان ذکر است که نیمکره راست در تفکر واگرا (توانایی تفکر خلاقانه به چندین راه حل منحصر به فرد برای یک مشکل خاص) درگیر است. تفکر واگرا (Divergent Thinking) یک فرایند یا روش تفکر است که با استفاده از آن و بررسی تعداد زیادی از راه‌حل‌های ممکن، می‌توان به تولید ایده‌های خلاق پرداخت.

«کاتینا باجاج» محقق روانشناسی بالینی و یکی از بنیانگذاران شرکت Daydreamers، گفت: این امر فرصت‌هایی را برای چپ دست‌ها فراهم می‌کند تا بیشتر از تخیلات خود استفاده کنند، چرا که این امر می‌تواند به این دسته از افراد در پرورش خلاقیت کمک کند.

باجاج افزود: مغز خلاق ما زمانی استفاده می‌شود که درگیر تجربیات جدید و ناآشنا هستیم. از آنجایی که افراد چپ دست دائماً در حال حرکت در دنیایی هستند که از آن‌ها می‌خواهد متفاوت فکر کنند، آن‌ها تمرین بیشتری با استفاده از تخیل خود دارند که دسترسی به آن را در طول زمان آسان‌تر می‌کند؛ بنابراین گفتنی است، چپ دست بودن به طور خودکار شما را خلاق‌تر نمی‌کند، اما همانطور که مغز شما رشد می‌کند و سازگار می‌شود، ممکن است روشی از تفکر خلاقانه‌تر  را در پیش بگیرید.

محققان دقیقاً نمی‌دانند که چرا حدود ۱۰ درصد از جمعیت جهان چپ دست هستند. اما برخی از مطالعات سرنخ‌هایی در مورد چگونگی و زمان تعیین راست دست یا چپ دست بودن ارائه می‌دهند. در یک مطالعه، محققان دریافتند که می‌توانند به طور منطقی ترجیح دست کودک را با مشاهده دستی که دوست دارد در داخل رحم حرکت دهد، پیش‌بینی کنند.

یک مطالعه جدیدتر در سال ۲۰۲۰ نشان داد که راست دست یا چپ دست بودن حداقل تا حدی ارثی است و ممکن است توسط عوامل ژنتیکی تعیین شود.

زیلمر گفت: اما عوامل محیطی را نمی‌توان نادیده گرفت. به عنوان مثال، کودکی که والدینش چپ دست هستند، ممکن است با تقلید از آن‌ها چپ دست شود، صرف نظر از اینکه کدام دست را در رحم ترجیح می‌دهد. به احتمال زیاد این امر به دلیل بیان ژن است و همین امر در مورد خلاقیت نیز صدق می‌کند.

باجاج گفت: برخی تحقیقات نشان می‌دهد که برخی از افراد با درجات پذیرای تجربه بالاتری از دیگران متولد می‌شوند. از دیدگاه من، خلاقیت نیاز به تمرین دارد و هر چه بیشتر آن را پرورش دهیم، گسترش می‌یابد.

نکته اصلی هم این است: اگر می‌خواهید خلاق‌تر باشید، تمرین کنید. اگر می‌خواهید بیشتر از دست چپ خود استفاده کنید، تمرین کنید. با توجه به قدرت اراده کافی، مغز شما در اختیار شماست تا آن را بسازید و دستکاری کنید.

محققان مؤسسه روان‌شناسی زبان «ماکس پلانک» اظهار کرده‌ا‎ند عملکرد یک ژن خاص به نام «NME ۷» و بخش‌های خاصی از آناتومی مغز، نقش بسزایی در راست‌دستی و چپ‌دستی افراد دارد. محققان آلمانی در این مطالعه اظهار کردند علاوه بر نقش ژنتیک، بخش‌های خاصی از آناتومی مغز نیز با چپ دستی و راست دستی افراد مرتبط شناخته می‌شود.

دانشمندان مدت‌هاست تمایل دارند علت چپ دستی برخی افراد را متوجه شوند و دلیل این امر نیز آن است که چپ دستی باعدم تقارن مغز مرتبط است و به همین دلیل هم هر دو نیمکره مغز مهارت‌های خاص یک فرد را کنترل می‌کنند. در راست دست‌ها، نیمکره چپ مغز مسئولیت کنترل دست راست را بر عهده دارد و در چپ دست‌ها نیز عکس این اتفاق رخ می‌دهد.

در اکثر افراد نیمکره چپ مسئولیت تسلط افراد بر زبان را دارد، اما در چپ دست‌ها عکس این موضوع رخ می‌دهد. «کلاید فرانک» از محققان این مطالعه گفت: درک نقش هر نیمکره در زبان و سایر عملکرد‌های شناختی بسیار مهم است. بسیاری از مسائل روان‌پزشکی مختلف در افزایش نرخ چپ‌دستی، اوتیسم، اسکیزوفرنی و ناتوانی ذهنی دخیل هستند، البته باید ذکر کرد که اکثر افراد چپ‌دست این مشکلات را ندارند. اما درک این موضوع که راست‌دستی و چپ‌دستی دقیقا چرا باعدم تقارن مغز مرتبطند و ژن‌ها در این امر چه نقشی ایفا می‌کنند، بسیار مهم است.

برای بررسی پایه عصبی و ژنتیکی چپ دستی و بررسی تفاوت‌های بین چپ‌دست‌ها و راست‌دست‌ها و اندازه‌گیری این‌عدم تقارن، محققان از تصاویر مجموعه داده‌های بزرگ بانک اطلاعات پزشکی بریتانیا استفاده کردند.

محققان پس از بررسی‌ها دریافتند راست دست‌ها به طور متوسط ​​از نظرعدم تقارن مغزی در ۱۰ منطقه خاص مغز با چپ دست‌ها متفاوت بودند. در تمام این ۱۰ منطقه، ماده خاکستری نیمکره راست در چپ دست‌ها نسبتا بزرگ‌تر بود که این امر با افزایش منابع عصبی برای حمایت از نقش آن نیمکره در کنترل دست چپ مرتبط است.

دانشمندان همچنین دریافتند که ژنتیک نیز بر روی راست‌دستی و چپ‌دستی تاثیرگذار است و باعدم تقارن مغز در مناطق مرتبط با زبان مرتبط است. جالب اینجاست که یکی از ژن‌های دخیل در این موضوع NME ۷ است، چرا که این ژن بر موقعیت اندام‌های بدن مانند قلب یا کبد و قرارگیری آن‌ها در سمت راست یا چپ بدن تاثیرگذار است. به گفته فرانک، راست‌دستی و چپ‌دستی و زبان ممکن است تا حدی در طول رشد مغز انسان با یکدیگر مرتبط بوده باشند و تاریخچه تکاملی مشترکی داشته باشند.

منبع: بیزینس اینسایدر