گرچه در روز‌های گذشته هیچ نشانه آشکاری از پیشرفت در مذاکرات وجود نداشت و فقط طرف‌های غربی همچنان از تهران می‌خواستند تا سطح همکاری خود را با آژانس افزایش دهد، حالا، اما امیر عبداللهیان، وزیر خارجه کشورمان خبر جدیدی از تحولات حوزه توافق داده و گفته است که فؤاد حسین، وزیر خارجه عراق، پس از بازگشت از واشنگتن حامل این پیام بود که آمریکا «برای جمع‌بندی توافق» احیای برجام آمادگی دارد.

بیشتربخوانید

• واکنش آمریکا به سخنان وزیر خارجه ایران درباره آمادگی برای مذاکرات احیای برجام

البته امیر عبداللهیان درعین‌حال درباره موضع ایران هم گفته برداشت ما از این پیام این است که دستیابی به توافق ممکن خواهد بود، اگر ریاکارانه برخورد نکنند. البته پیش از این رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس گفته بود: «رکود مزمن دیپلماسی می‌تواند جنگی را به منطقه تحمیل کند که بیش از همه منافع آمریکا و متحدانش را تهدید می‌کند» و حالا درست وقتی که صفحه رابطه ایران با کشور‌های منطقه در حال تغییر است و وزیر خارجه برای نشست حقوق‌بشری به ژنو سفر کرده خبر رسیده که آمریکا به‌طور جدی خواهان بستن پرونده باز توافق با ایران است.

چه کسی فکر می‌کرد بازگشت آمریکا به توافق ۲۰۱۵ که ترامپ به شکل غیرقانونی از آن خارج شده فقط دوسال درجا بزند و به‌دلیل زیاده‌خواهی آمریکا برای تغییر در اصل توافق سال۹۴ این روند فرسایشی شود درحالی‌که یکی از شعار‌های اصلی بایدن بازگشت به توافق با ایران و اصلاح اشتباه ترامپ بود، اما آنچه در این دوسال جریان داشته همان عقلانیت ترامپی بود که اجازه نداده دولت واشنگتن قدم از قدم بردارد به‌ویژه این‌که اتفاقات پاییز۱۴۰۱ هم در ایران به بهانه خوبی برای آمریکا تبدیل شد تا از ایفای نقش حقوقی خود در برابر ایران سر باز بزند و این بازی را بیش از پیش ادامه دهد، اما این صفحه حالا کم‌کم در حال تغییر است. هرچند بسیاری از تحلیلگران در اسفند۱۴۰۰ کار توافق را تمام‌شده می‌دانستند، اما جنگ روسیه با اوکراین تا حد زیادی بر این فرآیند سایه‌انداخت و هنوز که یک‌سال از آن روز‌ها می‌گذرد، تهران و واشنگتن هنوز در همان مرحله هستند.

آمادگی طرف آمریکایی برای جمع‌بندی توافق برجام

حالا پیش از سفر امیرعبداللهیان به ژنو خبر‌های بیشتری از پیام وزیر خارجه عراق از سوی آمریکا به ایران شنیده می‌شود. ظاهرا بعد از این‌که فؤاد حسین از سفر واشنگتن برگشته حامل این پیام بوده که طرف آمریکایی برای جمع‌بندی توافق آمادگی دارد. آن‌طور که وزیر خارجه هم گفته ایران همواره از مسیر دیپلماسی و مذاکره استقبال کرده و از مذاکره فاصله نگرفته. او حتی تاکید کرده اگر طرف آمریکایی واقع‌بینانه برخورد کند، فاصله زیادی با توافق نخواهیم داشت و این آمادگی را داریم در چارچوب مذاکراتی که تاکنون در وین انجام شده و پیام‌هایی که بین ما و طرف آمریکایی از طریق واسطه به‌صورت نان پیپر (None Paper) «سند غیررسمی» تبادل شده که متضمن رعایت منافع همه طرف‌ها و البته خطوط قرمز جمهوری اسلامی ایران هست نسبت به جمع‌بندی توافق و بازگشت همه طرف‌ها به تعهدات‌شان ذیل برجام عمل کنیم. البته این موضوع از نظر ایران یک پیش‌شرط مهم دارد و آن هم این است که طرف آمریکایی در چارچوب پیامی که ارسال کرده واقع‌بینانه برخورد کند و اظهارات رسانه‌ای ریاکارانه قبلی را تکرار نکند. تنها در این صورت ما فاصله زیادی با توافق نخواهیم داشت.

امیرعبداللهیان در تشریح این رویکرد جمهوری اسلامی این‌طور توضیح داده که اظهارات طرف آمریکایی ناظر بر اعلام آمادگی طرف آمریکایی برای گام‌برداشتن در مسیر جمع‌بندی توافق است، اما مشکل اینجاست که آمریکایی‌ها همواره پیام‌های متناقض دیپلماتیک و رسانه‌ای را دنبال می‌کنند، یعنی در مسیر دیپلماتیک پیام‌های ایجابی و مثبت و در رسانه حرف دیگری زده می‌شود. درحالی‌که این طرف آمریکایی است که از تعهدات خودش خارج شده لذا شرط‌گذاشتن و اظهارات مغالطه‌آمیز و متناقض کمکی به حل مشکل و کمکی به این‌که تبعات عدم اجرای برجام به‌طور کامل متوجه آمریکا است را رفع نخواهد کرد. پس آمریکایی‌ها به‌جای اظهارات متناقض، اشتباه خودشان را بپذیرند و در مسیر جبران این اشتباه حرکت کنند.

ضعف محاسباتی اروپا

تا اینجای سخنان وزیر خارجه مربوط به آمریکاست، اما اروپایی‌ها نقشی به‌مراتب مخرب‌تر داشتند و این ناشی از بی‌عملی و تماشاچی‌بودن آن‌ها در برابر نقض یکطرفه برجام توسط آمریکا بود؛ بنابراین در رویکرد فعلی سه کشور اروپایی هم باید در این مسیر نقش سازنده خودشان را دنبال کنند و مثل گذشته دچار خطا در تحلیل و محاسبات نشوند.

آلترناتیو و بازدارنده‌های توافق

در این پازل همه قطعات موثر هستند. یکی از قطعه‌های مهم نوع مناسبات ایران و آژانس است و قطعا سیاسی‌کاری گروسی یکی از برگ‌های منفی علیه توافق در این مدت بوده است.

۱- درحال‌حاضر سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران می‌تواند نقش آلترناتیو دیگری را برای احیای توافق رفع تحریمی فعال کند چراکه تاکنون آژانس به‌عنوان یک‌ناظر هسته‌ای از جایگاه خود به عنوان «ابزار سیاسی» استفاده کرده، اما توافق طرفین در این پازل می‌تواند موازنه را تغییر دهد.

۲- از سوی دیگر همان متنی هم که در ماه‌های گذشته تا حدودی نهایی شده بود با اکراه دولت بایدن همراه بود، چون ایران بحق ضمانت‌هایی را می‌خواست که هیچ رئیس‌جمهوری در آمریکا نتواند توافق را مانند ترامپ نقض کند، اما این چیزی بود که بایدن عملا قدرت انجام آن را نداشت، اما بااین‌حال به تعبیر محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای اروپایی‌های حاضر در میز مذاکره پذیرفته بودند که خواسته‌های ایران منطقی است، اما سیاست آمریکا دوباره این توافق را از بین برد.

۳- مسأله بازدارنده دیگر در این توافق هم هیاهوی غرب درباره ادعای ارسال پهپاد توسط ایران به روسیه است که سایه سنگینی بر توافق انداخته است. درحالی‌که ادعا‌ها در مورد پهپاد‌های ایرانی به‌کارگرفته‌شده در اوکراین نادرست است، چون حتی قرار بود دومین دیدار هیأت‌های سیاسی و نظامی ایران و اوکراین برگزار شود، اما برخی طرف‌های غربی فقط ادعا می‌کنند و هیچ سندی را ارائه نمی‌دهند.

۴- امور داخلی ایران هم بازدارنده دیگری در این مسیر حداقل در پنج ماه اخیر بوده، اما حقیقت این است که این مسأله ربطی به آمریکا و توافق هسته‌ای نداشته و ندارد و مذاکرات برای ازسرگیری توافق هسته‌ای به هیچ موضوع دیگری نباید مشروط شود، چه توان دفاعی و سیاست منطقه‌ای باشد یا سیاست داخلی ایران.

۵- درحالی‌که یکی از رویکرد‌های بازدارنده فعلی ادعا‌های ضدحقوق‌بشری علیه ایران توسط غرب در اعتراضات اخیر بوده دیروز حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران برای شرکت در پنجاه‌ودومین نشست شورای حقوق‌بشر و همچنین نشست سالانه کنفرانس خلع‌سلاح به ژنو رفته و قرار است در پنجاه‌ودومین نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل به تبیین مواضع جمهوری اسلامی ایران درباره موضوعات حقوق‌بشری بپردازد؛ بنابراین قطعا حضور هیات ایرانی در سطح وزیر به‌دلیل تحولات اخیر و فشار رسانه‌ای جریان ضدایرانی اتفاق مهمی است.

در سفر ژنو هم مسأله جنگ روسیه و اوکراین و نقش ایران حضور پررنگی داشته و وزیر خارجه در دیدار همتای فنلاندی خود مجددا تاکید کرده قویا مخالف گسترش ناتو و استمرار جنگ در اوکراین هستیم و حتی از آمادگی ایران برای برگزاری دور دوم گفتگو‌های تیم‌های فنی و کارشناسی با اوکراین خبر داده است.

امیرعبداللهیان در دیدار وزیر خارجه فنلاند با اشاره به پیام‌های تبادل‌شده و تحرکات دیپلماتیک اخیر در خصوص مذاکرات برای رفع تحریم‌ها هم اظهار امیدواری کرد که شاهد بازگشت همه طرف‌ها به توافق صورت‌گرفته در سال ۲۰۱۵ باشیم.

مهمانپرست، کارشناس روابط بین‌الملل:

پایان سنگ‌اندازی آمریکا، اولین نقطه رسیدن به توافق است

رامین مهمانپرست، سفیر پیشین ایران در لهستان درباره ارسال پیام جدید آمریکا به ایران درباره از‌سر‌گیری مذکرات هسته‌ای و اظهارات وزیر خارجه کشورمان در این خصوص که اگر آمریکا اظهارات رسانه‌ای ریاکارانه قبلی را تکرار نکند، فاصله زیادی با توافق نخواهیم داشت گفت: من معتقدم که برجام تمام نشده و این توافق به‌عنوان راه‌حلی برای رفع بحران‌های بین‌المللی از طریق دیپلماسی است و شرط توافق هم آن است که حقوق ملت ما مراعات شود.

وی درباره زیاده‌خواهی‌های آمریکا در مذاکرات تصریح کرد: تا زمانی که مقامات آمریکایی و غربی بخواهند شرط و شروطی را خارج از بحث هسته‌ای مطرح کنند و به این واسطه قصد امتیازگیری داشته باشند طبیعی است که به‌هیچ وجه از سوی ایران پاسخ مثبتی را دریافت نخواهند کرد، اما اگر در چارچوب قواعد مذاکرات موسوم به احیای برجام و رعایت حق و حقوق جمهوری اسلامی طرف‌های مقابل به تعهدات خود پایبند باشند ما آمادگی داریم که به نقطه توافق برگردیم.

سخنگوی سابق وزارت خارجه با بیان این‌که توافق نیاز طرفین است، گفت: هم مسئولان ما در پی آن هستند که تحریم‌ها را بردارند تا فشار‌ها از روی مردم ما برداشته شود و هم این موضوع به نفع طرف مقابل است و آن نگرانی‌های ادعایی که آن‌ها در خصوص توسعه فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان دارند هم براساس سازوکار‌هایی که وجود دارد کاملا قابل رفع است، اما متاسفانه مشکل از جایی شروع شد که رئیس‌جمهور پیشین آمریکا به‌صورت یک‌طرفه این توافق را ملغی اعلام کرد و در ادامه و در جریان برگزاری دوره‌های متعدد مذاکرات سنگ‌اندازی‌های مختلفی از سوی ایالات متحده صورت گرفت.

مهمان‌پرست با تصریح این که موضع ایران در‌خصوص مذاکرات هسته‌ای کاملا آشکار و روشن است، خاطرنشان کرد: غربی‌ها به‌خصوص آمریکا باید به این نقطه برسند که موانع فعالیت‌های اقتصادی جمهوری اسلامی را بردارند و تعاملات تجاری ما با دیگر کشور‌های دنیا شکل طبیعی خود را پیدا کند و تنها در این صورت است که موضوع توافق هسته‌ای برای جمهوری اسلامی محل اعتنا خواهد بود و بنابراین امیدوارم بحث‌های جدیدی که درباره از‌سرگیری موضوع مذاکرات و البته برداشتن گام‌های جدی برای رسیدن به توافق از سوی اروپا و آمریکا مطرح می‌شود طرفین را به نتیجه مطلوب برساند.

وی با اشاره به کارشکنی‌هایی که در گذشته از سوی آمریکا و اروپا در مسیر رسیدن به توافق صورت گرفته، تصریح کرد: شرایط مذاکرات برای این‌که طرفین به اهداف خود برسند بسیار تعیین‌کننده است. طرف غربی بر این باور بود با فشار‌های اقتصادی، ایران وضعیت نامناسبی در داخل کشور پیدا می‌کند و این شرایط باعث تنش‌های اجتماعی و سیاسی می‌شود و به‌دلیل مشکلات داخلی ما مجبور به عقب‌نشینی و دادن امتیاز می‌شویم. همین ناآرامی‌هایی که در پاییز شکل گرفت برای طرف غربی امیدوارکننده بود که به‌واسطه آن امتیازات حداکثری را از ما بگیرند و برای برجام شرط و شروط بگذارند. طبعا سیر تحولات نشان داد که تا چه اندازه آن‌ها در برآورد‌های خود اشتباه کردند.

این کارشناس ارشد حوزه روابط بین‌الملل با اشاره به موضع قدرتمند ایران در مذاکرات هسته‌ای خاطرنشان کرد: ما اگر بخواهیم با همین روند مقتدرانه از منافع ملت خود دفاع کنیم و برجام را به نقطه مطلوب برسانیم باید جلوی سیاست‌های غرب را بگیریم، چون آن‌ها قصد دارند فشار حداکثری را بیشتر کنند و ما باید راهکار‌هایی را در پیش بگیریم تا روند اقتصادی به سمت مثبت پیش برود و گذشت زمان وضعیت ما را بهتر کند و مردم در داخل احساس رفاه بیشتری کنند و اگر جامعه احساس کند که تلاش‌های مسئولان، آن‌ها را در مسیر بهبود وضعیت زندگی پیش خواهد برد زمینه امید‌آفرینی و افزایش سرمایه اجتماعی فراهم خواهد شد و این بزرگ‌ترین نقطه قوت ما در مذاکرات پیش‌رو خواهد بود.

منبع: روزنامه جام جم