از ارائه نقشه دروغین صحن محمدی شاهچراغ تا شایعه تهدید شهروندان بافت تاریخی
شکل‌گیری یک جریان رسانه‌ای با خبرهای راست و دروغ درباره بافت تاریخی شیراز سبب شد مسئولان میراث فرهنگی برای روشن شدن ماجرا برنامه پرسش و پاسخ برگزار کنند.
"آغاز شمارش معکوس برای تخریب تعداد زیادی از خانه‌های تاریخی" و " از اقدام ضدفرهنگی در شیراز جلوگیری کنید" عباراتی است که طی هفته‌های اخیر در فضای مجازی و برخی رسانه‌ها دست به دست می‌شود و این ادعا مطرح است که اگر ساکنان بعضی از خانه‌ها؛ خانه را ترک نکنند آب، برق و گاز آن‌ها قطع خواهد شد.
طی چند روز اخیر ماجرای تخریب خانه با ارزش تاریخی در بافت تاریخی این شهر بر روی خروجی برخی رسانه‌ها قرار گرفت که منجر به واکنش دوستداران میراث فرهنگی در فضای مجازی و واقعی شد. از آنجا که این اتفاق پیش از این نیز در شهر شیراز رخ داده بود و تخریب خانه‌های تاریخی در این شهر مسبوق به سابقه بوده است، این موضوع بار دیگر شیراز را بر سر زبان‌ها انداخت.
حفظ و حراست از خانه‌های تاریخی یا خانه‌هایی با ارزش تاریخی امری است که میراث فرهنگی را برای نسل‌های آینده به همراه دارد اما متاسفانه این میراث هر روز به بهانه‌ای دستخوش تخریب قرار می‌گیرد.
با انتشار این خبر در رسانه‌ها و فضای مجازی استان بخشی از بافت تاریخی شیراز میزبان خبرنگاران، مسئولان استان فارس و مهمانان کشوری از وزرات میراث فرهنگی بود تا اخباری که این روزها عنوان می‌شود با حضور رسانه‌ها روشنگری شود.
آنچه که در این بازدید یک ساعته بین مسئولان و مالکان خانه‌های محور امامزاده ابراهیم شنیده میشد این بود که مالکان از اخطارهای شفاهی مبنی بر تخلیه و فروش ملک به دلیل تعریض معبر برای راه‌های دسترسی به حرم صحبت می‌کردند، اما مسئولان هر گونه تعریض در بافت را خلاف می‌دانستند و از مالکان درخواست سند رسمی می‌کردند.
در این بازدید که از حرم امامزاده ابراهیم (ع) با حضور رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، مدیر روابط عمومی وزارت و مدیرکل و معاونان میراث‌فرهنگی استان فارس، شهردار منطقه تاریخی فرهنگی، مدیرکل دفتر فنی استانداری و در نهایت مدیر کل راه و شهرسازی استان در محل پایانی این نشست همراه شد.
احداث صحن محمدی در محدوده حرم شاهچراغ (ع)
علیرضا صحرائیان معاون عمرانی آستان مقدس شاهچراغ (ع)با اشاره به موارد مطرح شده در خصوص تخریب بافت تاریخی برای توسعه حرم‌ها گفت: به نظر می‌رسد در این قضایا شاهچراغ (ع) و متولیان حرم مثل خود حضرت احمدبن موسی (ع) بسیار مظلوم واقع شده‌اند چرا که توسعه در تمام نقاط کشور رخ می‌دهد به عنوان مثال در شیراز توسعه حافظیه و پروژه زندیه در حال اجراست، اما آیا کسی تاکنون در پروژه زندیه بررسی کرده است که چند خانه تاریخی تخریب شده یا چند خانه دارای ارزش آسیب دیده است.
او گفت: برای ایجاد یک فضای گردشگری مذهبی و به منظور تسهیل در رفت و آمد زائران نیاز است که اتفاقاتی رخ دهد و، چون این اتفاق رخ نداده است، شاهد بروز آسیب‌های اجتماعی در این منطقه هستیم که تبدیل به فضایی برای معتادان و یک نقطه ناامن شده است که هیچ تعیین تکلیفی برای آن انجام نمی‌شود.
صحرائیان با اشاره به اهمیت تسهیل در تردد زائران یادآور شد: مردم شیراز در شب‌های جمعه هر هفته به زیارت حرم شاهچراغ (ع) مشرف شده و بعد از آن پیاده به سمت حرم سیدعلاءالدین حسین (ع) می‌روند و بر عکس شب‌های دوشنبه به حرم سیدعلاءالدین حسین (ع) مشرف شده و سپس پیاده به حرم شاهچراغ (ع) می‌آیند.
معاون عمرانی آستان مقدس شاهچراغ (ع) با تأکید بر اینکه همه ام ایرانی هستیم و عرق مذهبی و ملی ما بر کسی پوشیده نیست، گفت: اینکه نقشه‌ای مطرح می‌کنند که برای احداث صحن محمدی تخریب در بافت تاریخی صورت می‌گیرد، دروغ محض است و این صحن بناست در محدوده حرم شاهچراغ (ع) احداث شود.
او با بیان اینکه این صحن دقیقاً در چهاردیواری حرم شاهچراغ (ع) واقع شده است و اصلاً خارج از آن نیست، گفت: در دو سه سال گذشته تاکنون بیش از ۵۰ جلسه کارشناسی فنی تخصصی با میراث فرهنگی و راه شهرسازی و ... داشته‌ایم و همیشه هم مسیر قانون و رعایت ارزش‌های میراثی را سرلوحه کار خودمان قرار دادیم و به دنبال این هستیم که کار علمی، تخصصی و در راستای حفظ آثار ملی و تاریخی انجام شود.
صحرائیان با تصریح اینکه حرم شاهچراغ (ع) خانه تاریخی حسنی اردکانی را تملک کرده و چندین میلیارد هزینه مقاوم‌سازی و مرمت آن را زیر نظر کارشناسان میراث فرهنگی صرف کرده است، گفت: صحن محمدی روبه‌روی حرم سیدمیرمحمد (ع) است تا قبل از خانه صدر جهرمی و حتی بنا داریم تا این خانه و چند منزل اطراف آن را تملک کرده و آن را حیا و مرمت کنیم. سؤال این است که در کجا دیده شده است که یک آستان این‌گونه پای کار بایستد.
معاون عمرانی آستان مقدس شاهچراغ (ع) تأکید کرد: طی سه چهار سال گذشته آستان مقدس شاهچراغ (ع) حتی یک سانتی متر مربع از بافت تاریخی را نه تخریب کرده و نه به هیچ دستگاهی برای تخریب اصرار کرده است و کلاً اعتقادی به این داستان‌ها نداریم.
او با بیان اینکه ما در کنار دوستداران میراث فرهنگی هستیم و نه در مقابل آنان، گفت: هیچ‌گاه حرم شاهچراغ (ع) به دنبال تجاری‌سازی نبوده است و همیشه هم با این قضیه مخالف بوده است و همچنین هیچ‌گاه به دنبال فروش قبر در محوطه بین حرم‌های شاهچراغ (ع) و سیدعلاءالدین حسین (ع) نیستیم پس چرا به این آیین و اهل بیت (ع) ظلم کرده و طوری برخورد می‌کنیم که متولیان و خادمان حرم‌ها را مقابل مردم قرار دهیم.
صحرائیان با تأکید دوباره بر اینکه ما مقابل مردم نیستیم و نمی‌خواهیم بافت تاریخی را تخریب کنیم و در کنار دوستداران میراث فرهنگی هستیم و با آن‌ها هماهنگ هستیم، گفت: توسعه موزه آستان را در دستور کار داریم، اما توسعه موزه را در اسکلت بتنی کنار موزه فعلی که نیاز به تملک یا تخریب ندارد، انجام می‌دهیم.
معاون عمرانی آستان شاهچراغ (ع) با بیان اینکه دارالشفای حرم را هم در زمینی که اهدای خانواده نجابت بوده و بخش دیگری هم مربوط به حرم بوده است، را توسعه می‌دهیم لذا نیاز به تملک جدیدی ندارد، گفت: بقیه موارد مربوط به طرح توسعه ۵۷ هکتاری را با کمال احترام و رعایت ضوابط شورای عالی معماری و شهرسازی و با برگزاری جلسات کارشناسی به عنوان یک عضو شرکت می‌کنیم و ادله‌های فنی و تخصصی و مدیریتی خودمان را ارائه می‌دهیم.
او تأکید کرد: علاقه داریم بافت تاریخی شیراز تبدیل به پایلوت گردشگری مذهبی ایران اسلامی شود و حرم‌های مطهر در کنار این بافت‌ها بتوانند خدمات مطلوبی به زائران و مجاوران ارائه دهند.
ممنوعیت تخریب در طرح تفصیلی بافت تاریخی شیراز
امیرحسین جمشیدی، مدیرکل دفتر فنی و حمل و نقل و ترافیک استانداری فارس نیز گفت: در حال حاضر یک طرح مصوب تفصیلی در دست داریم که کل ۳۶۰ هکتار بافت تاریخی فرهنگی شیراز در آن دیده شده است و شهرداری بر اساس این طرح عمل می‌کند.
او با بیان اینکه در این طرح تأکید شده است که بر اساس نظریات وزارت میراث فرهنگی، هرگونه تخریب یا حتی تعریض ممنوع است، گفت: شهرداری نیز هر اقدام عمرانی اعم از کف‌سازی و... در این بافت انجام می‌دهد بر اساس طرح تفصیلی است که این طرح هم همه دستگاه‌ها از جمله میراث فرهنگی تأیید کرده است.
جمشیدی با اشاره به مباحث مطرح شده در خصوص خانه‌هایی که در این بافت تخریب شده‌اند، گفت: مشکلی که وجود دارد این است که یکسری مالکان این خانه‌ها خصوصی هستند و ساختمان خانه‌هایشان فرسوده و به مرور زمان تخریب شده است که یا ثبت بوده یا نبوده‌اند و خود مالکان هم به این خانه‌ها رسیدگی نکردند و تقاضای تجدید بنا هم داده نشده است.
او با تأکید بر اینکه هر آنچه که شهرداری مجوز تسطیح داده است، قطعاً با نظر میراث فرهنگی و فاقد ارزش میراثی بوده است، در عین حال این نکته را یادآور شد که میراث فرهنگی مجوز تخریب صادر نکرده است بلکه مجوز کف‌سازی در این بافت صادر کرده است.
جمشیدی در پاسخ به اینکه آیا در این بافت خانه‌های با ارزش شناسایی شده‌اند، گفت: این کار توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی انجام می‌شود که بر اساس آن هم استعلام‌ها در بافت تاریخی انجام می‌شود.
عباسی مهر، مسئول پایگاه بافت تاریخی شیراز هم در جمع خبرنگاران گفت: در بافت تاریخی شیراز حدود ۱۲ هزار پلاک وجود دارد که ۴۱۰ پلاک آن ثبت ملی هستند که حدود ۹۵ درصد آن هم خانه هستند و ۲ هزار و ۵۰۰ خانه دارای ارزش تاریخی هم تاکنون در این بافت شناسایی شده‌اند که ممکن است تعداد آن بیشتر شود.
او گفت: برخی از پلاک‌ها که مشخص نشده‌اند دارای ارزش هستند یا خیر به دلیل آن است که به آن‌ها دسترسی نداشتیم، زیرا یا خالی بوده یا متروکه بوده‌اند و به دلیل خصوصیت معماری شیراز از بیرون نما، نمی‌توان تشخیص داد که داخل بنا ارزش میراثی دارد یا خیر.
عباسی مهر گفت: در بافت تاریخی دو پروژه کف‌سازی و نه تخریب تعریف شده است؛ یکی در محوطه بین‌الحرمین و دیگری فاصله بین حرم امامزاده ابراهیم (ع) تا بین‌الحرمین که در طرح این منطقه تعریضی وجود نداشته است.
او در پاسخ به سؤالات مطرح شده که زمینی در این منطقه فاصله بین حرم امامزاده ابراهیم (ع) تا بین‌الحرمین تسطیح شده است، گفت: این بنا ۱۵ سال پیش تخریب شده است و مربوط به الان نیست و اکنون شهرداری در حال کف‌سازی است.
مسئول پایگاه بافت تاریخی شیراز همچنین گفت: در طرحی که در کمیسیون ماده ۵ به تصویب رسیده است، ۹۵ پلاک در طرح بین‌الحرمین وجود دارد که از این تعداد، ۳۵ پلاک تاریخی و واجد ارزش هستند که ۵ پلاک آن ثبتی است و از این ۵ پلاک هم ۲ پلاک در دهه ۹۰ تخریب شده است و ۳ پلاک ثبت ملی دایم و ۳۰ پلاک هم واجد ارزش هستند و از ۹۵ پلاک، ۶۰ پلاک فاقد ارزش مانده است.
هیچ اخطاری به ساکنین داده نشده است
محمودرضا طالبان مدیر کل راه و شهرسازی فارس از احداث پیاده راهی به طول ۱۳۰۰ متر مربع در فاصله میان دو حرم حضرت شاهچراغ (ع) و سید علاء الدین (ع) پرده برداشت و گفت: در فاصله میان دو حرم حضرت شاهچراغ (ع) و سید علاء الدین (ع) محدوده‌ای حدود ۲۰ هزار متر مربع وجود دارد که بیش از نیمی از آن نیز امروز فضای باز است، با حفظ ساختمان‌های واجد ارزش در طرح توسعه کنونی قرار است حدود ۱۲۰۰ تا ۱۳۰۰ متر از این بافت تاریخی به پیاده راه شهری میان دو حرم تعلق گیرد.
او با اشاره به پیشینه طرح توسعه حرم شاهچراغ گفت: اتفاقاتی که در بافت تاریخی شیراز درچند دهه گذشته افتاد توام با سعی و خطا بود و بعضی از نتایج آن مثبت و بعضی نیز منفی بود. اگر چنین حساسیت‌هایی که امروز برای نگه داشت بافت تاریخی میان مردم وجود دارد آن زمان وجود داشت شاید بافت به شکل بهتری حفظ و بهسازی میشد و نتیجه چیزی بهتر از انچه بود که امروز وجود دارد. گرچه ما ان زمان نیز جلوی تخریب بخش‌های زیاد از بافت را گرفتیم.
طالبان با اشاره به اینکه اولین طرح پروژه توسعه حرم در سال ۱۳۷۱ شکل گرفت و برخی تملک نیز در همان زمان صورت گرفته است، گفت: طرح توسعه حرم در سال گذشته پس از سفر رئیس جمهور به شیراز دوباره ازسر گرفته شد، اما بنا شد این بار طرح تفصیلی ۵۷ هکتاری به شواری استانی واگذار شود.
او گفت: در طرح اولیه ایجاد میدانگاه و پیاده راه از شرق حرم شاهچراغ تا آستانه تخریب وسیعی پیش بینی شده بود و بنا بود پیاده راهی به عرض ۱۷۰ متر را از در حرم سید علاالدین به عمق بافت ایجاد کنند که به تخریب چنیدن هکتار از بافت می‌انجامید. پس از آن ما با برگزاری جلساتی با مشاوران طرح در صدد نزدیک کردن دیدگاه های حامیان حفظ بافت تاریخی شیراز و حامیان توسعه حرم شاهچراغ (ع) برآمدیم و بعد از بررسی‌های بسیار در طول چند ماه با مشورت با تولیت حرم شاهچراغ به نتیجه رسیدیم که این میزان ۱۳۰۰ متر مربع از بافت تاریخی برای ساخت پیاده راه کاهش پیدا کند.
طالبان ضمن تایید خط تخریبی که عکس آن در رسانه‌ها در دو هفته گذشته منتشر شده است گفت: این اتفاق برای همه ما افتاده که ناگزیر شده ایم بین بد و بدتر بد را انتخاب کنیم و با توجه به اینکه توسعه بافت مذهبی شهر نیز حامیان خود را دارد همانطور که میان حامیان حفظ بافت نیز عده‌ای علاقمند به نگه داشت و بهسازی بافت هستند، ما به عنوان راه و شهرسازی باید این وسط را می گرفتیم تا هر دو طرف راضی باشند.
او ادامه داد: پس از آن با مشورت پژوهشگاه میراث فرهنگی خطی که بین حرم سید علاالدین حسین تا شاهچراغ مشخص شده است و در رسانه‌ها انتشار یافته، تعیین شد. می‌توانم بگویم این کمترین میزانی بود که میشد به ساخت پیاده راه تعلق دهیم و ضمن انکه تولیت حرم شاهچراغ (ع) نیز هیچ علاقه‌ای به تخریب بافت نداشت وبا کم شدن عرض پیاده راه موافقت کرد.
طالبان با اشاره به اینکه ما این خط را با مشورت پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور از میان فضا‌هایی انتخاب کردیم که کمترین تخریب را داشته باشد، گفت: حال آانکه در طرح اولیه توسعه بین الحرمین در دهه ۸۰ حدفاصل خیابان حضرتی تا خیابان حسینی که حدود ۷۰۰ متر طول و حدود ۹۰ متر عرض داشت همه خانه‌های بافت را خراب کردند که سرجمع چیزی در حدود ۶ تا ۷ هکتار از بافت تاریخی شیراز را در بر میگرفت. اما اکنون با روشن شدن اذهان عمومی و واکنش نشان دادن علاقمند بافت تاریخی شیراز طرح‌های توسعه‌ای در این بافت با حساسیت و توجه بسیار بیشتری صورت میگرید.
مدیر کل راه و شهرسازی فارس با اشاره به اینکه طرح پیشتر به دنبال ساخت یک میدان شهری بود حالا طرح به پیاده راه تقلیل یافته است، گفت: با مشاور طرح توسعه حرم شاهچراغ گفتگو کردیم و بنا شد هر خانه تاریخی و هر خانه ارزشمندی که سازمان میراث فرهنگی اعلام کند را حفظ کنیم و برخی خانه‌های تاریخی و غیر ارزشمند این بافت را تخریب و به ساخت پیاده راه بپردازیم وحدفاصل پروژه بین الحرمین تا خط مشخص شد چیزی در حدود ۱۲۰۰ تا ۱۳۰۰ متر مربع را شامل می‌شود و این بخش تایید شد، اما از ان خط تعیین شده به بالا بافت تاریخی حفظ خواهد شد.
او گفت: ما بین بد و بدتر ناگزیر شدیم بد انتخاب کنیم را که تخریب همان ۱۳۰۰ متر بافت تاریخی است، اما همچنان این طرح باز است و از مشاوران و معماران میخواهم یکه به اداره کل میراث در اجرای این طرح با کمترین آسیب به بافت یاری دهند.
طالبان با رد موضوع مطرح شده در رسانه مبنی برمهلت سه روزه تخلیه به ساکنین خانه‌های بافت گفت: هیچ اخطاری به ساکنین داده نشده است و شخصی که خود را به جای مامور شهرداری زده بود با مراجعه به درب منزل ساکنین بافت اقدام به این شایعه افکنی مبنی بر فرصت سه روزه تخلیه خانه‌ها کرده بود.
رفع مشکلات بافت تاریخی نیازمند هماهنگی دستگاه‌هاست
مهدی نصیری عضو شورای اسلامی شهر شیراز هم گفت: بافت تاریخی بخشی از هویت تاریخی، ایرانی، اسلامی و شیرازی ماست.
او گفت: به دنبال آن هستیم که بتوانیم بودجه‌ای برای احیای بافت تاریخی شیراز به دست آوریم و این به معنای تخریب نیست بلکه به معنای آن است که می‌خواهیم در رگ‌های یک جسد نیمه جانی به نام بافت، خون تزریق کنیم.
نصیری با بیان اینکه دو چالش در بین مردم منطقه بافت تاریخی وجود دارد که برای حل این دو چالش نیاز به هماهنگی و همکاری تمام دستگاه‌ها و مردم داریم، گفت: نخستین چالش این بافت وجود خانه‌هایی است که دارند خراب می‌شوند نه اینکه می‌خواهند خراب کنند بلکه خودشان خراب می‌شوند.
او با تصریح اینکه در باران اخیر ۸ خانه در بافت تاریخی شیراز خراب شد، گفت: مالک برخی از این منازل می‌گویند توان مالی نگه‌داری این ملک را ندارم یا باید دولت به من کمک کند که بتوانم آن را بازسازی کنم یا اینکه اجازه دهید من آن را خراب کنم و دوباره بسازم.
عضو شورای اسلامی شهر شیراز، دومین چالش این منطقه را وجود معتادان دانست و گفت: خانه‌ای که مخروبه است به چند دلیل است یا توان مالی مالک وجود ندارد یا اینکه یک سرمایه‌گذاری آن را خریده است به امید اینکه بافت شکل گیرد و این را تبدیل به اقامت‌گاه بوم‌گردی یا رستوران کند لذا این خانه به حال خود رها شده و تبدیل به محل زباله شده و عاملی برای حضور معتادان شده و امنیت این منطقه را از بین برده است.
او با بیان اینکه در برخی مناطق این بافت هنگام تاریکی هوا احساس امنیت برای تردد وجود ندارد، گفت: طرحی که در ذهن ماست بهسازی بافت تاریخی است و حفظ کوچه‌های پیچ در پیچ و باریک که باید کف‌سازی و دیوازسازی و نورپردازی شوند.
نصیری با یادآوری اینکه ۳ میلیارد تومان توسط شهرداری منطقه بافت تاریخی هزینه نورپردازی، دیواره‌سازی و کف‌سازی کوچه قهر و آشتی در بافت تاریخی شیراز شد، گفت: باید درباره این دو چالش فکر کنیم که چگونه آن را برطرف کنیم.
عضو شورای اسلامی شهر شیراز با بیان اینکه رفع مشکلات بافت تاریخی نیاز به هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف اعم از آب و فاضلاب، برق، گاز، میراث فرهنگی، شهرداری و راه و شهرسازی دارد، گفت: تاکنون جلسات مختلفی برای رفع مشکلات این بافت با حضور نمایندگان دستگاه‌ها برگزار شده است.
