اندونزی چهارمین کشور پرجمعیت جهان با اکثریت مسلمان است. این کشور تاریخی کهن و فرهنگی غنی دارد. اندونزی چند قرن را زیر یوغ استعمار گذراند تا اینکه استقلال خود را به سال ۱۹۴۵ از کشور هلند به دست آورد؛ بنابراین این کشور باید از ادبیات مقاومت غنی‌ای برخوردار باشد. به همین دلیل لازم است ایران و اندونزی بالاترین سطح روابط فرهنگی را داشته باشند.

در این دهه‌ها در ایران آثار چندانی از شعرا و نویسندگان این کشور به فارسی منتشر نشده است و اطلاعات دقیقی نیز از ترجمه و چاپ آثار ایرانی در این کشور موجود نیست. به مناسبت برپایی هفدهمین دوره جشنواره بین‌المللی شعر فجر با یکی از ادیبان برجسته این کشور مامان ماهایانا به گفتگو نشستیم. ماهایانا، شاعر، نویسنده، منتقد، عضو شورای جامعه ادبی جاکارتا، از بنیانگذاران مرکز تمدن مالایی دانشگاه اندونزی، از بنیانگذاران انجمن موسیقی شعر اندونزی، بنیانگذار انجمن داستان کوتاه اندونزی و رئیس مؤسسه روز شعر در این کشور است که جایزه کتاب سال شعر در این کشور را اهدا می‌کند. این گفتگو با تلاش و مساعدت محمدرضا ابراهیمی، رایزن فرهنگی ایران در جاکارتا ممکن شده است.

در اندونزی هرکس مولوی را نشناسد، شاعر محسوبش نمی‌کنند

ماهایانا در پاسخ به این سوال که چقدر با شعر معاصر ایران آشنایی دارد و شناخت او از ادبیات ایران بیشتر از رهگذر کتاب بوده یا رسانه، گفت: در مقایسه با شعر معاصر ایران، من فکر می‌کنم بیشتر شاعران اندونزیایی با شعر شاعران کلاسیک ایران آشناترند. نام فردوسی، رودکی، حافظ، عطار، رومی، عمر خیام، سعدی و... برای شاعران اندونزیایی بیگانه نیست. حتی میان شاعران اندونزیایی - مسلمان یا غیر مسلمان - یک شوخی وجود دارد که اگر رومی را نشناسد، شاعر «واقعی» نیست. امیر حمزه که توسط منتقد ادبی هانس باگوی یاسین (H.B. Jassin) به عنوان «ملک الشعرای نو» یاد می‌شود، در مورد ادبیات (شعر) فارسی نوشته است که به گفته خودش عجم است. این نوشته در مجله پوجانگا بارو (Pujanga Baru) [۱۹۳۴ م]منتشر شد. پس از آن چندین شعر از شاعران کلاسیک فارسی زبان به اندونزیایی ترجمه شد. بنابراین، از آنجا بود که شعرای اندونزیایی از نزدیک با آثار شاعران ایرانی آشنا شدند.

وی درباره میزان آشنایی با شعر معاصر فارسی نیز اشاره کرد: مشکل همین است. شعر‌های زیادی از شاعران معاصر فارسی به اندونزیایی ترجمه نشده است. با این حال، شاعران ارشدی مانند عبدالهادی، سوتارجی کلزوم بحری، توفیق اسماعیل، مصطفی بیسری مطمئناً جدیدترین آثار فارسی را می‌خوانند، اما عموماً جامعه ادبی اندونزی با آثار جدیدترین شعرای فارسی از جمله داستان کوتاه و رمان فارسی آشنایی ندارند. بنابراین، ترجمه گنجینه‌های ادبی معاصر فارسی (شعر، داستان کوتاه و رمان) به اندونزیایی کمک مهمی به شعرای اندونزیایی خواهد کرد.

تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر روشنفکران اندونزیایی بسیار بوده است

ماهایانا در بخش دیگری از این گفتگو درباره تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر روشنفکران اندونزیایی، اشاره کرد: مشاهده تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر نسل جوان و روشنفکر (اسلامی) اندونزی بسیار جالب است. نام آیت‌الله خمینی فوراً بر سر زبان‌ها افتاد و میان همه اقشار مردم اندونزی کسی نبود که او را نشناسد. آیت‌الله خمینی به نماد انقلاب اسلامی تبدیل شد و عکس‌های او در اتاق‌های شخصی و منازل اشخاص روی دیوار‌ها رفت و به این عکس‌ها افتخار شد. در آن زمان شخصیت‌ها و نسل‌های جوان اندونزی متوجه شدند که وضعیت سیاسی اجتماعی ایران با شرایط سیاسی اندونزی بسیار متفاوت است. بنابراین، ایده انجام یک انقلاب (در اندونزی) همانطور که در ایران اتفاق افتاد، به سختی گسترش یافت. آنچه اتفاق افتاد دقیقاً تلاش برای بررسی حرکت اندیشه نوین اسلامی بود؛ بنابراین بسیاری از آثار دکتر علی شریعتی در دانشگاه‌ها و گروه‌های جوانان ترجمه و بحث می‌شد. با این پیشینه جای تعجب است که ادبیات معاصر فارسی تبدیل به یک گفتمان فرهنگی نشده است.

این شاعر و منتقد ادبی همچنین درباره میزان آشنایی‌اش با جشنواره‌ها و جوایز ادبی ایران، گفت: اگر بتوان من را نماینده جامعه ادبی اندونزی دانست، اطلاعات من از این جشنواره‌ها بسیار ناچیز است. شاید مشکل اصلی عدم تبلیغات یا اطلاع رسانی اصحاب رسانه ایران در کشور ما باشد. اطلاعات مربوط به این جشنواره‌ها که توسط برخی از فعالان ادبی از جمله عبدالهادی ارائه شد، در مقایسه با دیگر صدا‌های مربوط به جشنواره‌های مشابهی که در هلند، آلمان یا فرانسه برگزار شده است، به اندازه کافی رسا و طنین انداز نبود. این در صورتی است که در اندونزی به تازگی تعداد جشنواره‌های شعر و همچنین محافل ادبی بسیار بیشتر از قبل شده است، بنابراین اگر اخبار این جشنواره در اندونزی منتشر شود، مورد استقبال قرار خواهد گرفت.

نویسنده کتاب «ریشه‌های مالایی: ایدئولوژی در ادبیات» ادامه داد: اگر اخیراً به جشنواره‌ها یا فعالیت‌های ادبی (شعر) در مناطق مختلف اندونزی نگاه بشود، شور و شوق و روحیه برای جشن گرفتن آن‌ها کاملاً دلگرم کننده است. مشارکت شهرداری یا استانداری برای ارائه حمایت نیز بسیار زیاد است، همانطور که در جاکارتا، بالی، پِکانبارو، تانجونگ پینانگ، پادانگ، بانجارماسین و دیگر شهر‌ها اتفاق افتاده است. اگر به اشتیاق جامعه ادبی و آگاهی شهرداری و استانداری برای حمایت از این فعالیت توجه کنید، متوجه خواهید شد که ارائه اطلاعات گسترده درباره جشنواره شعر فجر می‌تواند برای جوامع ادبی اندونزی نیز الهام بخش باشد و حتی این جشنواره بدل به الگویی در کشور ما شود و ما نیز مشابه آن را برگزار کنیم.

شهرداری‌های برای حضور شاعران اندونزی در جشنواره‌های جهانی کمک مالی می‌کنند

ماهایانا در بخش دیگری از سخنان خود درباره چگونگی برقراری ارتباط پویا میان مجامع ادبی ایران و اندونزی گفت: اقدامات متعددی را می‌توان انجام داد. نهاد‌های فرهنگی مسئول در ایران می‌توانند از شاعران مناطق مختلف اندونزی برای حضور در جشنواره بین‌المللی شعر فجر دعوت کنند. معمولاً دولت محلی (شهرداری یا استانداری) در هزینه‌های حمل و نقل و اقامت شاعران اندونزیایی که به خارج از کشور اعزام می‌شوند، کمک می‌کند. ایده دیگر تشکیل جلسات منظم شاعران ایرانی – اندونزیایی در جاکارتا و تهران است.

نویسنده کتاب «رباعیات بِتاوی: تأمل در پویایی اجتماعی و فرهنگی جوامع در رباعیات» افزود: ترجمه شعر معاصر فارسی و داستان کوتاه و رمان و اشاعه آن از طریق برگزاری جشنواره‌ها یا شعرخوانی و جلسات گفتگو و بحث در اندونزی بسیار می‌تواند مفید فایده باشد. موفق بودن این ایده تجربه شده است. چندی پیش جشنواره فیلم‌های ایرانی در کتابخانه ملی اندونزی برگزار شد که مورد استقبال بسیار قرار گرفت و در آشنایی مردم اندونزی با سینمای ایران بسیار موثر بود.

با ماهایانا بیشتر آشنا شوید

مامان ماهایانا، ادیب و شاعر اندونزیایی، در ۱۸ آگوست ۱۹۵۷ در شهر چیربون، استان جاوه غربی به دنیا آمد و هم‌اکنون ۶۲ سال دارد. نام او به واسطه آثارش (شعر، نثر، مقاله و کتاب درسی مدارس) بسیار شناخته شده است. علاوه بر تدریس در دانشگاه، او از محققان سرشناس ادبیات در اندونزی و یکی از دریافت کنندگان جوایز افتخاری از رئیس جمهور سوسیلو بمبنگ یودهویونو سال ۲۰۰۵ است.

ماهایانا تحصیلات خود را در دانشکده ادبیات دانشگاه اندونزی (UI) در سال ۱۹۸۶ به اتمام رساند و از آن زمان به تدریس در آن دانشکده که هم اکنون به دانشکده علوم فرهنگ دانشگاه اندونزی تبدیل شده، مشغول شد. در سال ۱۹۹۷ برنامه تحصیلات تکمیلی دانشگاه اندونزی خود را به پایان رسانید. تدریس در گروه مطالعات مالایی و اندونزی، دانشگاه مطالعات خارجی هنکوک، سئول، از جمله فعالیت‌های علمی اوست. ماهایانا علاوه بر تدریس، تحقیقات زیادی انجام داده است. برخی از تحقیقات وی عبارتند از «فهرست برداری عبارات اندونزیایی» (۱۹۹۳)، «ضبط و فهرست برداری دست نوشته‌های شهر چیربون» (۱۹۹۴) و «مجله زنان اولیه قرن بیستم: ۱۹۰۸ تا ۱۹۲۸» (۲۰۰۰).

ماهایانا خود درباره پیشینه ادبی‌اش به ستاد خبری هفدهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر گفت: من در واقع بیشتر به عنوان یک منتقد ادبی اندونزیایی در جهان شناخته شده‌ام تا به عنوان یک شاعر. با این وجود، مجموعه شعری با عنوان «ردپای سئول» را به سال ۲۰۱۶ در جاکارتا منتشر کردم. بسیاری از اشعار من نیز در آنتولوژی‌های مختلف شعر اندونزی منتشر شده است. به عنوان یک منتقد ادبی اندونزیایی، جایزه ساگانگ (ریاو، ۲۰۰۶) را برای نقش و مشارکت در ادبیات مالایی دریافت کردم. جایزه شورای ادبیات جنوب شرق آسیا، کوالالامپور، ۲۰۰۷ برای کتاب «۹ پاسخ ادبیات اندونزی» که به سال ۲۰۰۵ در ۵۰۲ صفحه در جاکارتا منتشر شد و جایزه وزیر آموزش و فرهنگ جمهوری اندونزی برای کتاب «کتاب نقد ادبی» را دریافت کردم.

وی افزود: برخی از کتاب‌های من اکنون به عنوان منابع مطالعاتی مرجع میان دانش آموزان، دانشجویان، دانشگاهیان و اهالی ادب مورد استفاده قرار می‌گیرد که از جمله آن‌ها می‌توان به این موارد اشاره کنم: «خلاصه و بررسی رمان‌های مدرن اندونزیایی» (جاکارتا، ۱۹۹۲، xii + ۳۰۸ صفحه)، «ادبیات مدرن مالزی» (جاکارتا، ۱۹۹۵، xiy + ۱۷۵ صفحه)، «ریشه‌های مالایی: نظام‌های ادبی و تضاد‌های ایدئولوژیک در اندونزی و مالزی» (ماگِلانگ، آوریل ۲۰۰۱، xiii + ۳۰۱ صفحه، نسخه اصلاح شده، ۲۰۱۰)، «بازی با داستان‌های کوتاه» (جاکارتا، ۲۰۰۶، xiii + ۳۸۵ صفحه)، «بیرونی بودن ادبیات اندونزی» (جاکارتا، ۲۰۰۷، ix + ۴۳۶ صفحه)، «زبان خلاق اندونزیایی» (جاکارتا، ۲۰۰۸، ویرایش اصلاح شده: ۲۰۱۵، xv + ۲۹۵ صفحه)، «نویسنده یا مؤلف نمی‌میرد» (باندونگ، ۲۰۱۲، ۳۵۲ صفحه)، «راه شعر» (جاکارتا، ۲۰۱۶، ix + ۳۶۰ صفحه)، «بازی با انشا» (جاکارتا، ۲۰۱۸، ix + ۱۹۵ صفحه)، «جادوی مانترا: بین تقدس و ناسزا» (جوگجاکارتا، ۲۰۲۲، ۲۵۵ صفحه)، «فرهنگ لغت عبارات اندونزیایی». (چیربون، xiii + ۵۶۶ صفحه) همچنین ترجمه‌های متعددی نیز به قلم من بویژه از ادبیات کره‌ای به اندونزیایی ترجمه شده است.

ماهایانا ادامه داد: اینجانب جدا از کارشناس و منتقد، رئیس بنیاد روز شعر هستم که از سال ۲۰۱۳ تاکنون مسابقه جایزه کتاب شعر، روز شعر اندونزی را برگزار می‌کند. این جایزه هر ساله برای انتخاب بهترین کتاب شعر از بین ۲۵۰ تا ۴۰۰ کتاب شعر منتشر شده در آن سال، برگزار می‌شود و عموم شاعران اندونزی از جای جای کشور در آن شرکت دارند. برای برپایی این جشنواره لازم است که هر ساله جشنواره‌های شعر در سطح ملی، منطقه‌ای و بین المللی در کشور ما برگزار شود. از این رو، همکاری شاعران اندونزیایی و ایرانی برای برپایی جشنواره سالانه تأثیر بسزایی در توسعه شعر اندونزی و در عین حال آشنایی و ایجاد تصویری مثبت از شعر و ادبیات فارسی در کل برای عموم مردم اندونزی خواهد داشت همانطور که توسط شاعران کلاسیک فارسی القا شده است.

دیگر سوابق کاری و حرفه‌ای ماهایانا

مربی برنامه خواندن، نوشتن و تقدیر از ادبیات آموزش ابتدایی و متوسطه وزارت آموزش و فرهنگ از سال ۱۹۹۷ - تاکنون.
مربی برنامه تقدیر از ادبیات منطقه‌ای (وزارت آموزش و فرهنگ) از سال ۲۰۰۰ - تاکنون.
عضو واحد ملی اعتباربخش آموزش‌های عالی دانشگاهی (وزارت آموزش) از سال ۲۰۰۰ تا اکنون.
داور سطح ملی در مسابقات مختلف آثار علمی، رمان نویسی، داستان کوتاه، شعر و نقد و مقاله نویسی.
عضو شورای جامعه ادبی جاکارتا
یکی از بنیانگذاران موسسه نوشتن خلاق
عضویت در هیئت تحریریه مجله داستان کوتاه (جوگجاکارتا)
رئیس کمیته ادبیات شورای هنر جاکارتا ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶ م)
هیئت مشاوره شبکه نویسندگان کالیمانتان شرقی
یکی از بنیانگذاران مرکز تمدن مالایی دانشگاه اندونزی
یکی از تشکیل دهندگان انجمن موسیقی شعر اندونزی
بنیانگذار انجمن داستان کوتاه اندونزی
مشاور ناشر بالای پوستاکا، جاکارتا