نشست تخصصی «بررسی چالش‌های اقتصادی حوزه کتاب و ارائه راهکارها» با حضور اکبر حبیب‌اللهی، مدیرعامل انتشارات سروش، نادر قدیانی، مدیرعامل انتشارات قدیانی، مجتبی سجاد، مدیرعامل انتشارات جنگل و قاسم صفایی‌نژاد، مدیرعامل انتشارات علمی و فرهنگی، در محل مرکز پژوهش‌های مجلس برگزار شد. 

موسی بیات، مدیر دفتر مطالعات فرهنگ و آموزش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ضمن طرح کلیات گزارش «بررسی چالش‌های اقتصادی حوزه کتاب و ارائه راهکارها» گفت: دفتر آموزش و فرهنگ طرف مشورتی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی است و یکی از موضوعات گروه فرهنگ عمومی، هنر و صنایع خلاق، مسائل مرتبط با کتاب است. 

مدیر دفتر مطالعات فرهنگ و آموزش مرکز پژوهش‌های مجلس افزود: در سال ۱۴۰۱، با توجه به اینکه کشور در یک دوره کرونایی فرو رفت و اقتصاد کتاب و نشر با چالش‌های عمیقی روبرو شد، به ویژه با توجه به نقش نهاد سیاستگذاری مجلس در رفع این چالش‌ها، تهیه گزارشی از چالش‌های حوزه کتاب و نشر در اولویت گروه مزبور قرار گرفت. از این جهت جلسه حاضر با بزرگان این حوزه به عنوان بازیگرانی که از دل میدان با این چالش‌ها روبرو هستند، برگزار شد، تا چالش‌ها و البته پیشران‌های حوزه مذکور احصاء شده و جهت استفاده در اتخاذ سیاست‌های پیش‌روی مجلس شورای اسلامی مورد استفاده قرار گیرد.

اکبر حبیب‌اللهی، مدیرعامل انتشارات سروش، با بیان اینکه صنعت نشر به لحاظ درآمدی در کشور‌های پیشرفته به عنوان سومین صنعت پردرآمد قرار دارد، به بیان برخی از مشکلات حوزه اقتصاد کتاب پرداخت.

وی عنوان کرد: ایران به لحاظ شمارگان کتاب در دنیا در وضعیت خوبی به سر نمی‌برد، اما آمار‌ها نشان می‌دهد که همان تعداد کتب نیز با پدیده «انبار کتاب» روبرو می‌شود، که یکی از دلایل این امر، کتاب‌های سفارشی است که به سفارش دستگاه‌ها چاپ می‌شوند.

حبیب‌اللهی همچنین ضعف فرهنگ کتابخوانی، نظام کنکورمحور آموزشی و ضعف آماری محسوس در سیاست‌گذاری حوزه کتاب را از جمله مشکلات این حوزه دانست و در ادامه به بیان راهکار‌هایی برای بهبود وضعیت اقتصاد نشر در ایران پرداخت. 

وی در تشریح برخی از راهکار‌های پیشنهادی گفت: چاپ کتاب براساس تقاضا، تلاش و دقت در تقویت محتوایی، توسعه کتب آنلاین، انتقال یارانه به انتهای زنجیره اقتصاد کتاب، پیوند با تولیدات صوتی و تصویری، برخی از این راهکار‌ها هستند. 

نادر قدیانی، مدیرعامل انتشارات قدیانی، عنوان کرد: مواردی که تا کنون بیان شده، مواردی است که همیشه مسئله بوده‌اند و این امور آسیب‌های همیشگی اقتصاد کتاب هستند، اما سوال اصلی این است که دقیقاً چه امری باعث می‌شود که با وجود این آسیب‌ها چرخه کتاب نچرخد؟ وی سه مسئله را به عنوان مشکلات اصلی و فعلی اقتصاد کتاب دانست: قاچاقچیان کتاب، امنیت شغلی فعالین حوزه کتاب و اختلاط کارکردی ناشران. به اعتقاد وی، ناشران نباید در حوزه غیرتخصصی خود ورود نمایند، زیرا این امر موجب تولید آثار بی‌کیفیت و برهم‌خوردن نظم بازار کتاب خواهد شد. 

مجتبی سجاد، مدیرعامل انتشارات جنگل، نیز اظهار داشت: ما ۳۵ سال است که در صنعت نشر ایران فعال هستیم و در زمینه تولید و توزیع کتاب تجربه داریم. انتشارات جنگل از معدود ناشرانی است که در زمینه صادرات کتاب فعال است و در این زمینه تجربه بسیار خوبی دارد و اکنون در حال ارسال کتب خود به ۵ قاره جهان است. 

وی ورود غیرتخصصی دستگاه‌های دولتی مختلف به حوزه نشر را یکی از آسیب‌های جدی این عرصه دانست و یکی از نتایج آن را انبار گسترده کتب است و افزود: ما در ایران نگاه جهانی به اقتصاد کتاب نداریم و فقط نگاهمان معطوف به بازار داخل ایران است و اگر ارگان‌های رسمی در خارج از کشور به کمک صادرات کتاب بیایند و از ظرفیت خود برای تبلیغ کتاب استفاده نمایند، تحول محسوسی در اقتصاد کتاب پدید خواهد آمد. البته این امر نیازمند پشتیبانی‌های قانونی است. 

نادر قدیانی در ادامه گفتگوی پیرامون چالش‌های اقتصاد کتاب در ایران، خاطرنشان کرد: اگر امکاناتی که در سیستم دولتی است به بخش خصوصی داده شود، کمک قابل‌توجهی به اقتصاد نشر در ایران خواهد شد. واقعاً چه دلیلی دارد که هر نهاد در کشور یک انتشارات داشته باشد؟!. 

وی افزود: در بسیاری از کشور‌ها یک قرارگاه وجود دارد و هر کاری که بخواهد انجام شود در این قرارگاه بررسی شده و از این طریق جلوی بسیاری از موازی‌کاری‌ها گرفته خواهد شد. این امر در حوزه نشر ایران بسیار ضروری است. ما در ناشران دولتی، سرمایه‌های کلانی به صورت معطل‌شده داریم. 

قدیانی تصریح کرد: نیازمندیم که یک بار دیگر به صورت ملی، حوزه نشر را در ایران بازطراحی کنیم و ناشران را متناسب با آمایش سرزمینی و استعداد حضور چاپخانه در مناطق مختلف کشور جایابی نماییم.

به اعتقاد وی، بهترین بخش پارک‌ها، مجتمع‌های تجاری و ... باید به ناشران داده شود و این الگویی است که در کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس انجام شده و اتفاقاً موفق نیز بوده‌اند. 

قاسم صفایی‌نژاد، مدیرعامل انتشارات علمی و فرهنگی، نیز در این نشست، گفت: ناشر دولتی نباید رقیب ناشر خصوصی شود، بلکه نشر دولتی باید در حیطه‌ای وارد گردد که نشر خصوصی امکان و توانایی ورود به آن را ندارد. مثلا حیطه نشر کتب نفیس از این نوع است. 

همچنین وی به بیان پیشنهاداتی جهت بهبود صنعت نشر در ایران پرداخت که برخی از آن‌ها شامل توجه بیشتر به حوزه بین‌الملل نشر کتاب، روزآمد نمودن قوانین ممیزی کتاب (برای مثال استفاده از هوش مصنوعی در این فرآیند)، شفاف‌سازی فرآیند تخصیص یارانه‌های دولتی به حوزه نشر، رتبه‌بندی ناشران، توجه به ظرفیت نشر الکترونیک، مردمی‌نمودن حوزه نشر و غیره، هستند.

شایان ذکر برخی دیگر از مسائل و مشکلات مطرح‌شده در این جلسه شامل شیوه توزیع انواع یارانه‌های دولتی حوزه کتاب (مانند کاغذ ارزان، وام‌های کم‌بهره، معافیت مالیاتی و غیره)، شیوه ممیزی کتاب و ناشران، گرانی کاغذ، ضعف و کمبود نهاد‌های مردمی و مستقل در زمینه گفتمان‌سازی و نقد کتاب، تمرکز صنعت نشر و ناشران در تهران و عدم بروزرسانی تجهیزات، تورم و کاهش قدرت خرید جامعه ایران، حقوق نشر، ضعف محتوایی آثار و غیره) هستند.