نشست نقد و بررسی «کتاب کودک و نوجوان؛ دوگانه ترجمه و تألیف» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا سبحانی‌نسب، مدیر انتشارات جمال، هادی خورشاهیان، نویسنده و پرستو علی‌عسگرنجاد، نویسنده در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

ناشران و نویسندگان را به سمت آثار تألیفی سوق دهیم

در این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا سبحانی‌نسب بیان کرد: کتاب‌های ترجمه نسبت به کتاب‌های تألیفی برای ناشر به‌صرفه است. در تولید کتاب‌های کودک و نوجوان، تصویرسازی فعالیتی سخت و بسیار هزینه‌بر است. درست است که کاغذ گران شده، اما در هر صورت هزینه حق‌تألیف نیز زیاد است. تمام این موارد باعث می‌شود که یک ناشر به سمت ترجمه برود. ناشر برترین و بهترین آثار منتخب دنیا را انتخاب می‌کند و به‌راحتی ترجمه و سود می‌کند. تمام اقتصاد حاکم بر ترجمه، موجب اقتصاد نشر می‌شود.

مدیر انتشارات جمال از وظایف حاکمیت و نظارت آن بر این حوزه گفت و ادامه داد: اگر از نگاه حاکمیت بنگریم، بهتر بود که حاکمیت از یک استراتژی محتوایی محکم تبعیت می‌کرد؛ به عنوان مثال در پیش گرفتن سیاستی که ناشران و نویسندگان را به سمت تألیف سوق دهد. متأسفانه حاکمیت برنامه‌ای نداشته و سود ناشر هم در این موضوع است و اگر کتاب‌های ترجمه را از برخی از ناشران بگیریم، ناشر کتابی برای ارائه ندارد.

وی درباره ذائقه مطالعه کودکان و نوجوانان گفت: ذائقه کودکان و نوجوانان سیال است و با کتاب‌های ترجمه سلیقه آن‌ها را می‌سازیم. مؤلف یاد گرفته کتابی پیروز می‌شود که ذبح اخلاقی دارد و کودک، کتابی را که فراتر از مسیر اخلاق است، می‌پسندد. متأسفانه قواعد حاکم بر ترجمه، تنها قواعد شخصی ناشران است. ناشر گاهی فقط به دلیل مسائل اقتصادی و سوداگرانه و گاهی یک ناشر متعهد به دلیل مسائل اخلاقی داستان را انتخاب می‌کند. من به عنوان ناشر، کتابی را می‌پسندم که با ارزش‌هایم سازگار باشد.

سبحانی‌نسب ادامه داد: باید چارچوب و استانداردی در حوزه نشر در نظر گرفته و بخش سیاست‌گذاری و قاعده‌مندی از طرف حاکمیت وضع شود؛ اگر چنین اتفاقی رخ دهد، انجمن‌ها می‌توانند گفتگو کنند. اگر قرار باشد خارج از چارچوب عمل کنیم، خیلی آشفته می‌شود. بهتر است حاکمیت با توجه به استراتژی محتوا قاعده بگذارد. در نهایت به مسیری نیاز داریم که این مسیر، رصد و درست شود تا میان ترجمه و تألیف توازن و تعادل برقرار شود.

وی با اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری گفت: طبق صحبت‌های مقام معظم رهبری: «بی‌پناه‌ترین قشر جامعه، کودک و نوجوان هستند؛ چراکه کتاب را با این دید می‌خوانند که ناشر خوب می‌نویسد، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خوب مجوز می‌دهد؛ بنابراین کودک آن کتاب را می‌خواند و آسیب می‌بیند.» بچه‌های ما به تازگی یاد گرفتند که سلیقه‌شان را پیدا کنند؛ قدرت تشخیص خوب و بد را ندارند. نمی‌توانیم کتاب‌های ترجمه‌ای که سبک زندگی غربی را پرورش می‌دهند با ذائقه‌سازی خودمان به خورد کودک و نوجوان بدهیم؛ چراکه ذهن کودک را درگیر می‌کند.

سبحانی‌نسب در پایان گفت: فیلتر ما برای ادبیات نیست بلکه برای محتوا است. کودکان و نوجوانان امروز، در آینده از ارزش‌ها و باور‌هایی که برای آن‌ها سبک زندگی شده، دفاع و با جامعه مخالفت می‌کنند؛ بنابراین کتاب‌های ترجمه باید با فرهنگ اسلامی منطبق باشد. اگر سبک زندگی شیرین و جذابی را به کودک آموزش دهیم، او ارزش‌هایش را بر همان اساس می‌گذارد. نویسنده غربی به قصد تهاجم فرهنگی کتاب نمی‌نویسد. بچه‌ها ترجمه‌هایی را که به عنوان سبک زندگی وارد کشور می‌شوند، می‌پذیرند و با توجه به آن‌ها جهان‌بینی خود را شکل می‌دهند.

کتاب با خواندن زنده است

در ادامه، پرستو علی‌عسگرنجاد بیان کرد: مهم‌ترین مسئله‌ای که اولویت دارد، قیمت کتاب است! وقتی که بهترین کتاب‌ها را در غرفه بگذاریم؛ اما کسی نتواند بخرد، فایده‌ای ندارد. کتاب با خواندن زنده است. مسئله مهم بعدی که باعث کاهش خرید کتاب شده، فضای مجازی و بعد از آن قطع ارتباط خانواده‌ها با کتابخانه‌ها است. بهتر است نگاه کلان و سیاست‌گذاری‌های کلان داشته باشی، اما در زمینه تألیف و ترجمه رویکرد نداریم. باید خیلی به عقب برگردیم و قدم‌های اول را درست برداریم و ببینیم که برای نسل بعدی چه‌کاری انجام دهیم.

خرید کتاب کودک و نوجوان را به خودشان بسپاریم

هادی خورشاهیان نیز در این نشست گفت: اگر قرار باشد با زبان، فکر و ارتباط برقرار کنیم، یک اصلی در زبان‌شناسی است که می‌گوید هیچ زبانی بر هیچ زبان دیگری برتری ندارد. معمولاً، چون از دیدگاه ایدئولوژی به مسائل در بخش ادیان و مابقی بخش‌ها نگاه می‌کنیم، یکسری رویکرد‌ها داریم. نکته اینجاست که در بخش‌های دیگر این‌گونه نگاه نکنیم و نگوییم ما با جا‌های دیگر تفاوت داریم؛ اگر فکر کنیم همه با هم برابر هستیم مشکل حل می‌شود.

خورشاهیان در ادامه از رویکرد نویسندگان غربی گفت و افزود: معمولا نویسندگان کودک و نوجوان خارجی هم نمی‌خواهند کودکان را منحرف کنند یا نمی‌خواهند به کودکان یاد بدهند که به بزرگ‌تر‌ها بی‌احترامی کنند؛ ولی طنز آن‌ها با طنز ما متفاوت است. اگر در شرایط برابر به کشور‌های دیگر نگاه کنیم، می‌بینیم که تعداد کتاب‌های ترجمه با موضوع خوب زیاد است؛ موضوعاتی که حتی به آن‌ها هم فکر نکردیم و درباره آن‌ها ننوشته‌ایم؛ پس بهتر است کتاب‌های ترجمه بخوانیم.

وی ادامه داد: در خرید کتاب کودک و نوجوان، اختیار را به بچه‌ها بدهیم. طبق آماری که در گذشته گرفته شد، دیدیم که تعداد بیشتر کتاب‌های معرفی شده از طرف آموزش و پرورش، ترجمه بودند؛ یعنی اینکه در یکسری موضوعات کتاب نداشتیم و ناچار به استفاده از ترجمه شدیم. باید همه ما کلان‌تر به مسئله نگاه کنیم و چشم‌اندازی هم برای آینده داشته باشیم.

خورشاهیان در پایان درباره سرانه مطالعه کشور گفت: دانش‌آموزان که کتاب‌های درسی و کمک درسی می‌خوانند را جز سرانه مطالعه حساب نمی‌کنیم؛ در صورتی که آن‌ها مطالعه دارند و از همین راه آموزش می‌گیرند و آینده خود را بر‌اساس همین آموخته‌ها تنظیم می‌کنند. باید دانش‌آموزان هم جز سرانه مطالعه حساب کنیم. همچنین کسانی که با تلفن همراه اخبار می‌خوانند یا فیلم با زیرنویس می‌بینند هم جز سرانه مطالعه در نظر بگیریم.