دومین نشست از سلسله نشست‌های پانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد با عنوان «وضعیت ویرایش در ادوار اخیر جایزه جلال» برگزار شد.

ضرورت ثبت نام ویراستار در شناسنامه اثر

در این نشست، مهدی صالحی ویرایش را راهبری متن با تمام اجزای آن دانست و گفت: ویرایش از عطف و جلد کتاب شروع می‌شود و ویراستار یک ویرگول‌آرا و مخل فعالیت نویسنده نیست. در کشور‌های مختلف نهاد‌های ویرایش با قدمت صدساله وجود دارد؛ اما ویرایش هنوز در ایران حتی برای نخبگان مبهم است و آن را امری مازاد می‌دانند.

صالحی بیان کرد: در کشور ما حتی به مقوله زبان به عنوان امری تفننی و نه مبنایی نگاه می‌شود و مساله زبان فارسی را تنها هجوم واژگان بیگانه می‌دانند. درحالیکه ما با روایت و ساختار بیگانه مواجه هستیم. زبان فارسی اکنون زبان علمی نیست و به جای تکریم این زبان، تکریم زبان‌های دیگر را دنبال می‌کنیم. برای رسیدن به تمدن ایرانی و اسلامی باید به زبان فارسی توجه خاص کنیم و پژوهش‌های زبان‌شناسی را ارج نهیم. ناآشنا بودن ویراستاران با پژوهش‌های زبان‌شناسی در حوزه‌های تحلیل جمله، گفتگو، واژه و ویرایش داستان باعث شده ویراستاران و نویسندگان نتوانند با یکدیگر تعامل داشته باشند.

این ویراستار ادامه داد: اغلب کتاب‌هایی که فرامرزی شدند، نتیجه فعالیت گروهی بوده‌اند. به عنوان نمونه خالد حسینی کتاب «بادبادک باز» خود را با همکاری جمعی نوشت و توانست آن را در کشور‌های دیگر به شهرت برساند. در کشور ما نیز اگر تعامل میان نویسنده و ویراستار وجود داشته باشد، بهترین آثار خلق خواهند شد. ویراستار چشم سوم نویسنده است و هر داستان‌نویس نیازمند استفاده از دیدگاه‌های زبانی و ویرایشی است. زبانی که محور فرهنگ ما است و قدمت دو هزار ساله دارد، مساله‌ای فراتر از واژگان بیگانه است. بعد از مشروطه مسئله تغییر خط فارسی مطرح شد و دشمنان به دنبال حذف زبان فارسی هستند. امپریالیسم زبانی که از ۱۰۰ سال پیش شکل گرفته به دنبال این است که با هدف قراردادن زبان فارسی فرهنگ ما را به نابودی بکشاند.

وی همچنین بر ضرورت پرداختن به نقد ویرایش کتاب تاکید کرد و گفت: متاسفانه هنوز ناشران، نویسندگان و حتی ویراستاران با ارزش واقعی ویرایش آشنا نیستند و تعامل‌های موجود میان نویسنده و ویراستار در صورت وجود، بسیار سطحی است. برای بهبود وضعیت فعلی باید تعامل میان نویسندگان ادبیات داستانی و ویراستاران افزایش یابد و نیز نام ویراستار در شناسنامه اثر ثبت شود. متاسفانه گاه شاهدیم یا نام ویراستاری ثبت نمی‌شود یا اسم فردی غیر از ویراستار واقعی درج می‌شود.

صالحی از اهتمام مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران در اختصاص بخش «ویرایش کتاب» به عنوان بخش جنبی چهاردهمین و پانزدهمین جایزه ادبی جلال آل احمد قدردانی کرد و گفت: امیدواریم ویرایش به بخش اصلی نیز منتقل و میخی بر دیوار جایزه ادبی جلال آل احمد شود.

ویراستار حوزه ادبیات داستانی باید با ادبیات داستانی آشنا باشد

در ادامه این نشست، لیلی فیروز با بیان اینکه پرداختن به ویرایش بدون توجه به جامعه هدف متن ممکن نیست، گفت: در بررسی آثار ارسالی به دبیرخانه پانزدهمین جایزه ادبی جلال آل احمد مشاهده کردیم که اغلب ویرایش‌ها بدون توجه به جامعه هدف متن و به صورت کاملا مکانیکی انجام شده است. ویراستار حوزه ادبیات داستانی باید علاوه بر شیوه ویرایش با ادبیات داستانی نیز کاملا آشنا باشد تا بتواند به نویسنده در تاثیرگذاری کتاب کمک کند. رمانی که خوب نوشته و ویرایش شود می‌تواند در فرهنگسازی و اصلاح فرهنگی جامعه نیز تاثیر بگذارد.

وی با تاکید بر اینکه نویسندگان مهندسان فرهنگی کشورمان هستند، افزود: متاسفانه بیشتر نویسندگان ما با نحوه روایت صحیح آشنایی ندارند و روایت داستانی ما گزارشی شده است. در بررسی آثار رسیده به دبیرخانه جایزه جلال نیز می‌بینیم با اینکه نویسندگان به نوآوری در موضوع رسیده‌اند؛ اما هنوز در نحوه روایت و استفاده از عناصر داستانی مشکل دارند.

فیروز تاکید کرد: در مهندسی فرهنگی باید تا حدودی با جامعه همراه باشیم و با زبان گفتاری نوجوان‌مان همراهی کنیم. گوشزد‌های شعاری اشتباه است و پس از جلب اعتماد جوانان می‌توانیم با کمک گرفتن از روایت داستانی زبان عمومی را متحول کنیم.

وی در پایان بر ضرورت همفکری و تعامل تمام چرخه‌های تولید کتاب تاکید کرد و گفت: ویراستار، ناشر و نویسنده در کشور ما جزیره‌ای کار می‌کنند و با یکدیگر همفکری ندارند. نویسنده به موضوعات خوبی می‌پردازد، ولی چون با ویراستار ارتباط نداشته به نتیجه مطلوب نمی‌رسد.