حجت الاسلام و المسلمین سعیدرضا عاملی در دیدار با اعضای شورای مرکزی اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا اظهار کرد: وضعیت ما در ایران درخصوص بودجه تحقیق و توسعه وضعیت خوبی نیست، ما سرمایه منابع انسانی عظیمی داریم، شاید بزرگترین ارزش افزوده ما همین باشد، ولی اعتبارات تحقیق و توسعه اعتباراتی متناسب نبوده است.

وی اضافه کرد: رهبری معظم انقلاب همواره در برنامه‌های توسعه به این موضوع تاکید داشتند که باید حداقل ۴ درصد از تولید ناخالص ملی به تحقیق و توسعه اختصاص پیدا کند و طی چشم انداز ۲۰ ساله به این نقطه برسیم. مصوب شده بود که در برنامه سوم یک و نیم درصد، در برنامه چهارم سه درصد، در برنامه پنجم ۴ درصد و در برنامه ششم صحبت از ۵ درصد بود. اما در عمل میزان تخصیص‌ها پائین بود که بالاترین سهم اختصاص بودجه به ۰.۸۸ درصد رسیده است که ۲۳ درصد آن توسط بخش خصوصی تامین شده است. همین ظرفیت ایجاد شد موجب ظهور شرکت‌های دانش بنیان بزرگ و کوچک و سهم بزرگ آن‌ها در تولید ناخالص ملی کشور است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار کرد: در کشور ۳۱ درصد اعتبارات پژوهشی مربوط به علوم و مهندسی، ۳۰ درصد مربوط به علوم انسانی، ۱۴ درصد مربوط به علوم پزشکی، ۱۲ درصد مربوط به علوم پایه و ۸ درصد علوم کشاورزی دامپزشکی است.

دکتر عاملی ادامه داد: سوال مهم این است که چه اولویت‌هایی برای این اعتبارات محدود باید قرار دهیم، در برنامه هفتم ۱۲ موضوع کلیدی در نظر گرفته شده که همگی اقتصادی هستند، در سیاست‌های کلان ۵ قلمرو را اقتصادی، یک قلمرو مرتبط با سیاست‌های امور بنیادین مربوط به امنیت غذایی است. سند امنیت غذایی از سوی ستاد نقشه جامع علمی کشور با همکاری ۲۵ دستگاه مرتبط تهیه شده و نهایی سازی شده است. منابع غذایی دایره اش گسترده است. ۸۴ درصد مسئولیت‌های مرتبط با امنیت غذایی مربوط به حوزه دامپروری و کشاورزی است، ۱۳ درصد مربوط به حوزه پزشکی و سلامت و همچنین مرتبط با حوزه آب و حوزه انرژی است. متاسفانه تاکنون سندی که بتواند این موضوعات را راهبری کند فراهم نشده است که الحمدلله با سند دانش بنیان امنیت غذای این امر مهم و حیاتی محقق می‌شود. غذای یکی از پنج نیاز اساسی همه جوامع است. این سند وضعیت موجود را ارزیابی کرده است، هم اکنون ۱۲۵ میلیون تن مواد غذایی در کشور تولید می‌شود در نگاه ده ساله باید به ۲۲۰ میلیون تن برسد.

وی افزود: به هر حال این سوال مطرح است که اعتبارات تحقیق و توسعه باید در چه حوزه‌هایی از دانش اختصاص پیدا کند آمریکا بیشتر هزینه تحقیق و توسعه را در رانندگی خودکار و نیمه هادی‌ها و هوش مصنوعی هزینه می‌کند. آمریکا در سال ۲۰۲۱ اولویت‌های حیاتی را هوش مصنوعی، علوم اطلاعات کوانتومی، ارتباطات پیشرفته، میکرو الکترونیک، رایانش با کارایی بالا، بیوتکنولوژی، رباتیک و فناوری‌های فضایی در نظر گرفته است، تحقیقات گسترده برای کاهش خطرات فاجعه‌بار بیولوژیک و هسته‌ای و سایبری فناوری انرژی باد و علوم مهندسی ریاضیات پایه در اولویت است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: کره جنوبی نیز جزو کشور‌هایی است که در دهه ۹۰ با بحران اقتصادی مواجه بود و در سالیان متمادی بودجه تحقیق و توسعه ۱۱ درصد کل بودجه قرارداد. الان به ۷.۵ تا ۸ درصد بودجه عمومی رسیده است، در برنامه جدید توسعه اقتصاد دانش بنیان را در نظر می‌گیرد، در این زمینه چارچوب اقتصاد کلان سودآور، زیرساخت مدرن اطلاعات و توسعه منابع انسانی و سیستم نوآوری اثربخش را در دستور کار قرار می‌دهد، کره بودجه اصلی را به صنعت فناوری اطلاعات اختصاص می‌دهد، در سال ۲۰۰۱ به میزان ۲۶.۴ دهم درصد بودجه، در سال ۲۰۰۲ به میزان ۲۵.۷ درصد، در سال ۲۰۰۳ به میزان ۵۱.۶۶ درصد و در سال ۲۰۰۴ به میزان ۴۶.۸ و در سال ۲۰۰۵ به میزان ۴۷.۷ درصد اعتبارات تحقیق و توسعه به فناوری ارتباطات اختصاص داده است، سرمایه گذاری در این حوزه موجب شد که صادرات فناوری کره به ۹۳.۷ میلیارد دلار یعنی ۳۶.۹ درصد کل صادرات این کشور را شامل می‌شود، رشد اقتصادی نیز در همین حوزه معنا گرفته است در ژاپن و چین نیز همین اتفاق افتاد، آلمان برای اینکه بتواند قدرتش را در اتحادیه اروپا حفظ کند، بودجه تحقیق و توسعه خود را بودجه فدرال به ۱۷.۳ میلیارد یورو در سال،۲۰۲۰ افزایش ۹۲ درصدی داد و مجموعه اعتبارات تحقیق و توسعه آلمان ۱۱۳ و نیم میلیارد دلار بوده است. هدف راهبردی آلمان، محوریت در پیشرفت و دانش‌های جدید در اروپا است.

دکتر عاملی توصیه کرد: ما باید اشراف چند رشته‌ایی داشته باشیم تا بفهمیم چه اتفاقاتی در حوزه علم در حال وقوع است. اگر تک نگاری داشته باشیم ممکن است دچار اشتباه شویم هر کسی علم خودش را علم بزرگ و مهمی بداند و تمرکزش را روی اون نقطه که خودش می‌داند، قرار دهد. شاید ظرفیت شبکه‌های انجمن اسلامی ظرفیت بزرگی برای کنار هم نشستن و صحبت کردن باشد تا همه از تخصص‌های خود ظرفیت یکپارچه را فراهم کنند.

وی اضافه کرد: مهمترین راهبرد جمهوری اسلامی ایران برای رشد اقتصادی و افزایش صادرات و حل مسائل اجتماعی و ارتقاء جایگاه ملی منطقه‌ای و جهانی، رشد اعتبارات تحقیق و توسعه و تمرکز بر اهداف متعالی است. به نظر می‌رسد برنامه راهبردی در اعتبارات تحقیق و توسعه و شناسائی حوزه‌های اثرگذار بر رشد اقتصادی و رشد صادرات و تامین نیاز‌های محوری کشور در قلمرو نیاز‌های اساسی که تامین کننده قدرت ملی و رضایت مردم شود، می‌تواند چرخه جدیدی از تحرک اجتماعی و اقتصادی را فراهم کند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره ظرفیت علم و دانش گفت: همه ما می‌دانیم که دنیا بحران‌های زیادی را تجربه کرده و می‌کند، اما این سوال اساسی وجود دارد که برای برون رفت از مشکلات و چالش‌ها اعم از چالش‌های اقتصادی و اجتماعی چه باید کرد و در یک کلمه برای انتقال از وضعیت بد به وضعیت خوب چگونه باید عمل کرد؟ پاسخ به این سوال در پیوند خوردن علم و ایمان است. ایمان و علم دو ظرفیت متفاوت نیست بلکه ظرفیتی به هم پیوسته است که به شهادت تاریخ، توانایی حل مشکلات را داشته است و در هر جایی که ورود پیدا کرده توانسته وضعیت را تغییر دهد.

دکتر عاملی ادامه داد: برخی علم را از ایمان جدا می‌کنند، در حالی که پایه سکولاریسم جدا شدن دین از سیاست نبود بلکه جدا شدن دین از علم بود، علوم تجربی به عنوان علوم محسوس، یافته علمی را محصول تجربه می‌داند و بقیه یافته‌های دانشی را اساسا در زمره قضایای علمی به حساب نمی‌آورد وً دانش را محدود می‌کند به دانشی که امکان آزمایش آن وجود داشته باشد، شاید علوم تجربی آغازی بود برای اموری که دین را از علم جدا کرد، در صورتی که این دو در ماهیت یک چیز هستند هم علم و هم دین به دنبال حل مسئله، آسایش، آرامش و بهره‌مندی سالم و متعالی از زندگی هستند، در واقع فلسفه علم و دین یک چیز است و بطور حتم دین و ایمان جهت دهنده به علم و دانش هستند و مسیر و گزاره‌های درست علم را تعریف می‌کنند.

وی با اشاره به سخنان پیامبر (ص) و امام علی (ع) اضافه کرد: پیغمبر (ص) می‌گوید که دو نیکی هست که بهتر از آن نیست، توحید و رفع کرب است و دو پدیده هم هست که بدتر از آن نیست، شرک و آزار دیگران، ما وقتی به علم برمی‌گردیم اگر جهل و نیرنگ نباشد و دانش؛ بمب و کشتار جمعی تولید نکند و دانشی باشد که سلامت و آسایش تامین کند از همین جنس توحید و رفع مشکلات است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: امیرالمومنین می‌فرمایند العلم حیات یعنی علم امری است که زندگی و حرکت ایجاد می‌کند، نشاط زندگی را تامین می‌کند، امید به زندگی را ایجاد می‌کند، فرمایش تکمیلی که پیامبر اسلام در این زمینه دارند این است که راس همه نیکی‌ها علم است و راس همه بدی‌ها و پلیدی‌ها جهل است، نادانی؛ عصبیت تولید می‌کند.

دکتر عاملی ادامه داد: بودجه نظامی آمریکا نزدیک به یک تریلیون دلار است، آمریکایی‌ها در هشتصد نقطه دنیا پایگاه نظامی دارند برای چه این اتفاق می‌افتد؟ برای چه در منطقه انقدر جنگ است؟ ریشه‌اش جهل است، همه جنگ‌هایی که با سرزمین گشایی و سلطه شروع می‌شود ناشی از جهل و عصبیت جاهلانه است، در ارتباطات بین فرهنگی، ذهن را در تسخیر خودشان می‌گیرند، ارتباطات فرهنگی وقتی در حوزه قوم‌گرایی مطلق است گوش فرد و جمع نمی‌شنود و چشمشان بینایی ندارد و زبان مشترک ندارند، به محض اینکه دانش وارد می‌شود ارتباطات موثر شکل می‌گیرد و ذهنیت وسعت پیدا می‌کند. پس ملاحظه می‌کنید که صلح و آرامش برخواسته از علم، و جنگ و سلطه و کشتار جمعی، ناشی از جهل است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: در جهانی قرار گرفته‌ایم که فناوری ارتباطات و اطلاعات عرصه جدیدی را وارد زندگی بشریت کرده است، علوم فناوری جدید به تکنولوژی جدید تعبیر می‌شود، فضای جدید دو معنا را در بردارد یک معنا این است که ما با فناوری‌هایی مواجه شدیم که در مقایسه با فناوری‌های قدیم تفاوت ماهوی دارد چرا که فناوری‌های شیئی به فناوری دیجیتال تغییر پیدا کرده است، بنای طراحی این فناوری جدید مبتنی بر صفر و یک و ماهیت ریاضی شده الگوریتمی و مبتنی بر منطق الگوریتمی است، به همین دلیل است که ابر تغییر بزرگ وارد زندگی بشریت شده است. فناوری‌های رقومی ظرفیت بالایی دارند که فناوری‌های دیگر از آن برخوردار نیستند، این فناوری‌ها حرکت‌های بزرگ ایجاد کردند.

حجت الاسلام عاملی ادامه داد: اگر سه خصیصه فناوری نو مورد توجه قرار گیرد باید از آن به عنوان علم نو یاد شود، نخستین خصیصه این است که محیط اینترنت محیطی خوشه‌وار است، خوشه‌ها با هم ارتباط ماتریسی برقرار می‌کنند، محیط ماژولار به وجود می‌آورد که محیط قدرتمندی است، در منابع انسانی یک فرد یک واحد عمل است وقتی فرد با افراد دیگر ارتباط برقرار می‌کند ارتباطات شکل می‌گیرد و هر مقدار فضای ارتباطی و گره‌های ارتباطی افزایش پیدا کند سرمایه ارتباطی بیشتر شکل می‌گیرد. خصیصه دوم شبکه بودن فناوری‌های رقومی و بطور مشخص بستر اینترنت است، شبکه‌ای بودن محیطی را فراهم می‌کند که چند لایه‌ای است، اگر این ظرفیت به کار گرفته شود حوزه بین رشته‌ای معنا پیدا می‌کند. سومین خصیصه یکپارچه بودن محیط است. شاید بتوان گفت دانش یکپارچه که از دهه ۸۰ به بعد موجب تغییر الگو وار‌های در علم شد منشاء این امر باشد. دانش یکپارچه از هم افزایی علم محقق می‌شود.

وی با انتقاد از جداسازی دانشگاه‌های پزشکی و غیرپزشکی بیان کرد: جدایی دانشگاه‌های پزشکی از غیرپزشکی باعث شد که دانشگاه‌های پزشکی به بیمارستان‌ها متصل شوند و قلمرو جدیدی برای علوم پزشکی به‌وجود آید، اما مشکلاتی را هم در پی داشت، یکی از مشکلات این بود که دانشگاه‌های علوم پزشکی به مرور مجبور شدند همان رشته‌های دانشگاه جامعه را ایجاد کنند یعنی علوم پایه، علوم مهندسی، حتی علوم اجتماعی و علوم انسانی را در بسیاری از زمینه‌ها بوجود آوردند. بر این اساس دانشگاه‌های علوم پزشکی مجبور شدند یک دانشگاه جامع جدید بوجود آورند تا بتواند حوزه‌های مختلف را گرد هم آورند، اما هم اکنون راه‌حل این است که هم افزایی شود و توانایی‌ها را با یکدیگر به اشتراک بگذارند. در محیط ماژولار یکپارچه هیچ ظرفیتی بی معنا نیست؛ لذا تاکید کنم بنده الان بر ادغام دانشگاه علوم پزشکی و آموزش عالی تاکید ندارم، بلکه تاکید بر تقسیم کار و استفاده از ظرفیت رشته‌ای و دانشی یکدیگر است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی اضافه کرد: فناوری‌های نو علوم جدیدی را به وجود آوردند، علوم جدید هم گریزی ندارند که خودشان را به دانش یکپارچه متصل کنند، چون به هم افزایی نیاز دارند، کاری که در هاروارد در سال ۱۹۶۰ انجام شد و رشته‌های میان رشته‌ای ایجاد شد و رشته‌های مختلف در کنار یکدیگر قرار گرفتند، باید از نگاه نقطه‌ای علم به نگاه ۳۶۰ درجه برسیم، چون دانش رشته‌ای علیرغم این که در حوزه خود بینایی و عمق فهم ایجاد می‌کند، اما حوزه نادیده‌های بزرگ دارد، گره خوردن علوم، موجب همگرایی و هم افزایی دانش می‌شود.

دکتر عاملی با اشاره به دو فضایی شدن جهان گفت: امروز از دو فضایی شدن حکمرانی صحبت می‌کنند، در واقع یک حکمرانی متناسب با جغرافیا داریم و یک حکمرانی فراجغرافیایی. نظام وزارتخانه‌ای تحت این فضای دو فضایی عوض می‌شود چرا که عمدتا وزارتخانه‌ها خدمات اداری می‌دهند که باید از طریق دولت الکترونیک ارائه شود، زمینه کار مجازی به عنوان یک محیط پویا باید در اولویت قرار گیرد.

وی ادامه داد: شورای عالی انقلاب فرهنگی در این سال‌ها ستاد‌هایی را مصوب کرد که نزدیک به منطق فناوری‌های نو است، ستاد نانو یکی از این ستادهاست، ایران در زمینه نانو رتبه چهارم جهان در انتشار مقالات علمی را کسب کرد. در واقع با شکل گیری ستاد نانو دانش تا تولید و توزیع و نوآوری شکل گرفت. ستاد زیست فناوری و ستاد علوم شناختی از جمله این ستادهاست، ستاد علوم شناختی در مرز دانشی هوش مصنوعی کار می‌کند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: سئوال اساسی وجود دارد که در چالش‌های اقتصادی و فرهنگی، مهمترین رکن و امر اثر گذار چیست؟ پاسخ تحولات علمی است. بسیاری از کشور‌ها از طریق تقویت حوزه تحقیق و توسعه و اعتبارات مربوطه موفق به انجام تحولات بزرگ شده‌اند. به نوعی می‌توان گفت توزیع قدرت اقتصادی در جهان همخوانی با سهم در بودجه و اعتبارات تحقیق و توسعه دارد.

دکتر عاملی افزود: ۲۹ درصد بودجه تحقیق و توسعه جهان مربوط به چین است و این باعث شده رشد خیره کننده‌ای ایجاد کند، ۴۹۲ میلیارد دلار بودجه تحقیق و توسعه چین در سال ۲۰۲۱ بوده است، ۲۳ درصد بودجه اعتبارات تحقیق و توسعه مربوط به امریکاست، ۱۷ درصد بودجه تحقیق و توسعه مربوط به اتحادیه اروپا است که بخش اعظم آن در آلمان هزینه می‌شود. کره جنوبی و ژاپن ۹ درصد اعتبارات تحقیق و توسعه را به خود اختصاص داده‌اند، سایر کشور‌ها شرق و و جنوب شرق و جنوب آسیا سهم ۷ درصدی دارند و سایر نقاط جهان سهم ۱۴ درصدی دارند.

همایش علمی بین المللی دانشجویان و اساتید ایرانی خارج از کشور با حضور دکتر سعیدرضا عاملی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی و با محوریت موضوعی پزشکی، تکنولوژی، مهندسی و ریاضی، علوم انسانی و هنر در محل ستاد مرکزی دانشگاه علوم پزشکی تهران برگزار شد.