این روز‌ها فضای مجازی آن‌چنان به جای‌جای زندگی ما سایه انداخته که تقریباً هیچ‌کس نمی‌تواند خودش را از آن دور نگه دارد. به‌جز امکانات سایبری مثل شبکه‌های اجتماعی یا نرم‌افزار‌هایی که ممکن است مخاطب خاصی داشته باشند، افراد از هر سن و سالی به سمت استفاده از اینترنت برای انجام کار‌های بانکی، خواندن اخبار، جست‌وجوی سؤالات و... می‌روند.

در این بین، نسل نو را نوجوانانی تشکیل می‌دهند که هیچ تصوری از روز‌های بدون اینترنت و فضای مجازی ندارند.

نوجوان‌ها از همان سن پایین با این فضا ارتباط برقرار می‌کنند، ارتباطی که یک سر آن منفعت‌های بسیار و یک سر دیگر آن ضرر‌های بی‌شماری نشسته است. به‌همین‌خاطر، نه می‌شود نوجوان را از رفتن به سمت فضای مجازی منع کرد و نه می‌شود او را در این فضای مجازی پر از تهدید و فرصت رها کرد.

سعید مدرسی، کارشناس سواد رسانه‌ای راهکار‌های مفیدی برای استفاده از فضای مجازی در نظر دارد، وی یکی از خصوصیات فضای مجازی را «ناملموس» بودن آن می‌داند، به همین جهت هم یکی از تهدید‌های ناملموس بودن فضای مجازی این است که مثلاً وقتی با کسی صحبت می‌کنیم او می‌تواند خودش را غیر از چیزی که واقعاً هست معرفی کند و به ما بشناساند.

به کسی اعتماد نکن!

اینجا جایی است که ما می‌گوییم نمی‌شود به افراد صرفاً مجازی و دوستانی که صرفاً از این طریق پیدا می‌کنیم، اعتماد کنیم؛ چون فردی که در حال حاضر برای ما پیام می‌فرستد، ممکن است با چندین هویت دیگر (منظور چندین حساب کاربری نیست) برای چندین نفر دیگر هم در حال فرستادن پیام و برقراری ارتباط باشد.

اما راحتی جابه‌جا کردن اطلاعات و گرفتن خدمات، از فرصت‌های ناملموس فضای مجازی است؛ مثلاً وقتی شما از یک تاکسی اینترنتی استفاده می‌کنید، می‌توانید مسیر حرکت خود را با هر شخص دیگری که کنار شما نیست به اشتراک بگذارید و او در لحظه وضعیت شما را در جاده‌ها و خیابان‌ها ببیند.

حواستان به زیست مجازی تان باشد

نوجوانی که اهل کار‌های علمی است باید در برابر آسیب فضای مجازی از خودش محافظت کند، چون این آسیب می‌تواند به‌شدت بهره هوشی او را در زمینه‌های مختلف پایین بیاورد و آی‌کیویِ او را تحت تأثیر قرار دهد.

مدرسی در این باره می‌گوید: «در یکی از مراسم‌های بازدید از دانش‌آموزان در آمریکا که توسط رئیس‌جمهور سابق ایالات‌متحده، باراک اوباما انجام شد، یکی از دانش‌آموزان از او پرسید که من می‌خواهم رئیس‌جمهور شوم باید چه‌کار کنم؟ اولین پاسخ اوباما این بود که «مواظب اطلاعاتت در فضای مجازی باش!»؛ یعنی مواظب باش چه ردپایی از خودت به‌جا می‌گذاری. اگر یک روز رئیس‌جمهور شدی خیلی راحت می‌توانند از اطلاعات نامناسب تو علیه‌ات استفاده کنند.»

این سوءاستفاده، زیاد هم کار عجیبی نیست و توسط افراد خیلی خاصی هم انجام نمی‌شود، این روز‌ها جوانان زیادی هستند که، چون مهارت‌هایی دارند، راحت می‌راهکار‌هایی برای یک فضانوردی ایمن در مجازی توانند حساب کاربری هرکسی در فضای مجازی را هک کنند.

خودکنترلی در فضای مجازی

مدرسی درباره خودکنترلی در فضای مجازی می‌گوید: «این خودکنترلی دو بخش است؛ اگر اعتیاد به فضای مجازی وجود داشته باشد، می‌شود از اپلیکیشن‌ها و برنامه‌های خاص برای کنترل خودمان استفاده کنیم. طبق یکی از آخرین تحقیقات در این حوزه از بزرگ‌ترین مشکلات نوجوان و جوان در این دوره، کنترل زمان خود در فضای مجازی و نحوه استفاده از آن است.

اما خودکنترلی در مباحث اخلاقی، لزوماً ربطی به محتوای فضای مجازی ندارد. «تقوا و پرهیزکاری» قابل آموزش نیست، بلکه یک عملیات درونی و کسب کردنی است و بخش زیادی از آن به گرایش‌های ما برمی‌گردد. گرایش هم به یک سری از اعمال ما در فضای واقعی برمی‌گردد.

کسی که اهل نماز اول وقت، اهل ارتباط قلبی با اهل‌بیت و اهل دعا و مناجات و معنویت و... است، گرایشی به پاکی در او وجود دارد که نسبت به برخی محتوا‌های خواسته یا ناخواسته در فضای سایبر، احساس بیگانگی می‌کند و به آن ورود نمی‌کند.

از سوی دیگر آگاهی دادن هم به این خودکنترلی کمک می‌کند؛ مثل‌اینکه به جوان بگوییم که تو هر کاری در فضای مجازی انجام بدهی برای همیشه ثبت و ضبط خواهد شد. اگر به این یقین نرسیدی که خدا و ملائک اعمال تو را ثبت و ضبط می‌کنند، بدان که گوگل این کار را برای تو انجام می‌دهد!

خدای فضای مجازی با فضای حقیقی یکی است، همان خدای «علیم» و «بصیر» در فضای مجازی هم ما را می‌بیند، اگر به این موضوع یقین داشته باشیم، خودکنترلی در فضای مجازی بسیار افزایش پیدا خواهد کرد.

منبع: برنا