کرمانی‌ها در ادبیات ایران به قصه خوانی و افسانه‌هایی شهرت دارند که از دل مردمان کویر بر می‌خیزد، اوماچو(نوعی آش)، کلمپه، قوتو و کماچ در این شب سر سفره کرمانی‌ها است .

کرمانی‌ها مطابق آنچه که سال‌ها توسط اجدادشان انجام می‌شده در شب یلدا در خانه بزرگ هر خانواده دور هم جمع می‌شوند، سفره‌ای از پته بر روی قالی کرمانی پهن می‌کنند و دور اتاق را پشتی‌های پته دوز قرار می‌دهند در میانه سفره نیز ظرفی ازپسته، هنداونه، انار‌های سیاه دانه روستا‌های اطراف، کلمپه «شیرینی سنتی کرمان»، قهوه قوتو و تنقلات دیگر می‌گذارند.

در این شب مردم آشی به نام «اوماچو» طبخ می‌کنندکه با ساده ترین مواد طبخ شده ومقوی است و از ابتدای شب تا بامداد دور هم جمع می‌شوند و شاهنامه خوانی می‌کنند و قصه‌های قدیمی مردم کرمان را نقل می‌کنند.

سید محمد علی گلاب زاده مدیر مرکز کرمانشناسی استان کرمان در گفتگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران گفت: نیاکان ما از دیر باز شاید از همان روز‌هایی که تمدن شکل گرفت و آدمی به گوشه‌ای از رمز و راز خلقت پی برد همواره بر دو نکته مهم تاکید داشتند؛ یکی به نور و روشنایی به عنوان اهورا مزدا و دیگری فرار نفرت از تاریکی به عنوان اهریمن تاکید داشتند.

او افزود:همانطور که می‌دانیم شب یلدا بلندترین شب سال است و پیشینیان بر این باور بودند که از دل این سیاهی نور و روشنایی زاده می‌شود.

فال نخود برات بگیرم!

گلاب زاده بیان کرد:مردم برای این شب جایگاه خاصی قائل هستند و برای رؤیت اولین شعاع روشنایی در پس این شام سیاه تا پاسی از نیمه شب بیدار می‌مانند.

او تصریح کرد: برای اینکه در این شب بیدار بمانند خود را سرگرم خوردن تنقلات، آجیل میوه و بعد‌ها خواندن شاهنامه و گرفتن فال حافظ می کنند.

مدیر مرکز کرمانشناسی استان کرمان گفت:بدیعی است آنچه که جان مایه این رسومات به شمار می‌رود همان اصلی است که اسلام بر آن تاکید کرده است یعنی با هم بودن و به صله رحم را به جای آوردن است.

گلاب زاده با بیان اینکه جشن‌های ایرانی مشابه شب یلدا در تاریخ می‌بینم گفت:نشانی از والای انسانیت است که هزاران سال پیش از اسلام به این عقیده پایبند هستند و می‌کوشند تا به هر بهانه‌ای دورهمی جمعی را فراهم کنند و بر زمینه انس و الفت بیفزایند و کدورت‌ها را از دل‌ها بزدایند.

او گفت:همچنین کلید زنی یکی دیگر از مراسمات شب یلدا است که برخی جوانترها با سر ورویی پوشیده با زدن قاشق وچنگال و یا کلید بهمدیگر درب منازل اهل محل رفته و میوه و اجیل هدیه می گرفتند.

  او با اشاره به اینکه میوه‌های همچون هندوانه و انار پایه ثابت سفره شب یلدای ایرانیان است، افزود:این انتخاب برخاسته از باور‌های نیاکان ماست که منتظر بودند مصرف میوه به ویژه هندوانه شب یلدا که زمینه‌ای را به وجود می‌آورد که همکاری نسیم را در تابستان لمس می‌کنیم؛ و از شر گرما در امان بمانیم؛ که مردم اعتقاد داشتند با سرد شدن بدن بعد از خوردن هندوانه و لرز گرفتن، بدن در مقابل گرمای تابستان مقاوم می‌شود.

مدیر مرکز کرمانشناسی کرمان گفت:عده‌ای تصور می‌کردند یلدا واژه‌ای سریانی است و حال اینکه این واژه پهلوی است که در لغتنامه پهلوی و اشکال مختلف از آن نام برده است.

شب یلدا مختص ایران نیست

گلاب زاده گفت:در کشور‌هایی همانند تاجیکستان و کشور‌های حاشیه خلیج فارس نیزشب یلدا برگزار می‌شود.

او گفت:در گذشته یکی از کار‌هایی که انجام می‌شد «چهاربیتو» خوانی بود همین طور فال نخود و حافظ خوانی هم انجام می‌شد و هنوز هم این رسوم انجام می‌شود.

او گفت:در کرمان، در شب یلدا گاهی مردم تا صبح بیدار می‌مانند و می‌پندارند که در این شب قارون به شکل هیزم شکنی که پشته‌ای هیزم بر پشت دارد به خانه نیکوکاران مستمند می‌رود و به آن‌ها هیزم می‌دهد و این هیزم‌ها تبدیل به شمش‌های طلا می‌شوند.

 مهدی کیوانی مقدم رییس صنف آجیل و خشکبار کرمان درباره وضعیت آجیل شب یلدا افزود: قیمت آجیل امسال نسبت به پارسال حدود ۲۵ درصد افزایش داشته، اما افزایش قیمت آن نسبت به شیرینی و میوه عادلانه‌تر است.

او اظهار کرد: با توجه به کم سو شدن همه گیری کرونا، خوشبختانه استقبال مردم برای خرید آجیل شب یلدا نسبت به پارسال بیشتر شده است.

رییس صنف آجیل و خشکبار کرمان، قیمت آجیل از ۱۵۰ هزار تومان تا ۳۲۰ هزار تومان و آجیل چهار مغز حدود ۵۰۰ هزار تومان و چهار مغز معمولی حدود ۳۲۰ هزار تومان است.

وضعیت میوه شب یلدا

طبق گفته رئیس اتحادیه میدان‌داران کرمان، افزایش قیمت میوه نسبت به تورم تقریبا ناچیز است.

محمدرضا حاج عباسی گفت: قیمت هر کیلو هندوانه در میدان تره بار ۶هزار تومان و درب مغازه ۸هزار تومان است و امسال هندوانه انباری (هندوانه دو یا سه ماه در انبار‌ها دپو می‌شده و کیفیت آن پایین بود) نیست بلکه بوته رس بوده که کیفیت خوبی دارد.

او درباره وضعیت میوه شب یلدا در کرمان افزود: هیچ کمبودی در بازار میوه و تره‌بار وجود ندارد، اما متاسفانه قدرت خرید مردم کاهش یافته است.

او با اشاره به اینکه تقریبا هر هفته قیمت میوه در کارگروه نرخ گذاری تعیین می‌شود، اظهار کرد: قیمت هندوانه نسبت به تورم مناسب بوده و تقریبا نسبت به سال گذشته ارزان‌تر است و با توجه به اینکه  قطب تولید مرکبات در جیرفت می‌باشد؛ کمبودی در این زمینه نیز نداریم.

حاج عباسی تصریح کرد: امسال در مناطق معتدل و گرمسیری هندوانه کشت شده و به وفور در بازار با قیمت مناسب وجود دارد. 

با مردم که صحبت می کنیم برایشان آجیل ومیوه گران قیمت مهم نیست برخی ها می گویند: ما فقط دو نوع تخمه را مخلوط می کنیم که ارزان تر هم می شود ، مهم دور هم بودن مان است.

برخی خانم های خانه دار در کرمان با خوش ذوقی میوه خریداری شده را که بعضا کم هست را با سلیقه برش زده و بین افراد خانواده تقسیم می کنند ودر کنار آن توپک های خرمایی و چنگمال کرمان و کماج سهن را بر سفره می گذارند که بعد از سردی هندوانه میل شود.

رسم شب یلدا تنها حسن بزرگی که دارد و باعث ماندگاری اش شده است همان احترام به بزرگترها و دورهم جمع شدن و شاد کردن یکدیگر است، برخی خانواده ها برای کودکان شان در این شب هدیه می خرند وبرایشان قصه می گویند و لهجه شیرینی کرمانی را که برخی بچه ها فراموش کرده اند برایشان در قالب قصه خوانی تکرار می کنند.

گزارش از آذر عسکرپور