خیارهای دریایی در شاخه خارپوستان (Echinodermata) و در رده Holothuroidea جای دارند و طی دوران تکاملی ۵۴۰ میلیون سال پیش در اقیانوس ها ظاهر شده اند.

خیارهای دریایی با ظاهر عجیبی که دارند توجه هر بیننده ای را جلب می کند. این آبزیان دریایی فاقد مغز یا هر گونه ارگان حسگر در بدن خود هستند. در واقع آنها از نظر شعور در حد یک خیار هستند! با وجود این، خیارهای دریایی بخش مهمی از اکوسیستم اقیانوس ها و دریاها را شکل می دهند.

خیارهای دریایی، مواد مغذی را بازیافت و فضولات را تجزیه می کنند. بر خلاف خیار معمولی، میزان کلاژن موجود در بدن این آبزیان امکان انجام مانورهای مختلف را برای آنها فراهم می کند. برای مثال اگر این جانور بخواهد وارد یک حفره کوچک و تنگ شود، بخشی از کلاژن موجود در بدن خود را تخلیه می کند. به این ترتیب اندازه آن کاهش می یابد و به سادگی می تواند وارد حفره مورد نظر شود.

خیارهای دریایی به طور عمده بین آبسنگ های مرجانی زندگی می کنند و دارای خاصیت زیبایی شناسی و ارزش های زیستی هستند که امروزه از این ویژگی آنها برای زیباسازی محیط آکواریم و حوضچه های زینتی استفاده می شود.

محیط زندگی این آبزیان دریایی متفاوت است و بیشتر گونه های آنها در منطقه بین جزر و مدی زندگی می کنند، تعداد کمی نیز در اعماق اقیانوس ها بسر می برند.

این جانوران از اجزای مهم زنجیره غذایی در اکو سیستم های معتدل و آبسنگ های مرجانی بوده و نقش مهمی به عنوان پوده خوار و یا معلق خوار ایفا می کنند و در بهم زدن و مخلوط کردن رسوبات نقش عمده ای دارند که ضمن تسریع باز چرخه مواد پوده ای، باعث نفوذ اکسیژن در رسوبات هم می شوند.

خیارهای دریایی به عنوان یک آبزی با ارزش در صنایع غذایی و دام، داروسازی و پزشکی کاربردهای فراوان دارد. همچنین تخم و لارو و نوزاد آنها منبع غذایی مهمی برای سایر جانوران دریایی است.

جزیره هنگام از دهستان های بخش شهاب از توابع شهرستان قشم است که در آب های خلیج فارس، در دهانه تنگه هرمز واقع شده است. این جزیره ۸.۹ کیلومتر طول و ۳ تا ۶ کیلومتر عرض و ۵۰ کیلومتر مربع مساحت دارد و به شکل مخروط ناقصی است که در کرانه های جنوب جزیره قشم قرار گرفته و تنها فعالیت اقتصادی اهالی آن در گذشته صید و صیادی و در زمان حال جا به جایی گردشگران برای دیدن دلفین ها و فعالیت های گردشگری در این جزیره است.

در ناحیه بین جزر و مدی جزیره هنگام، تعداد پنج گونه خیار دریایی زندگی می کنند که پراکنش آنها متعلق به قسمت های میان دست در پهنه جزر و مدی در زیر تخته سنگ ها و حوضچه های جزر و مدی است که از جمله آنها می توان به گونه ای با ارزش اقتصادی و خوراکی با نام های علمی (H.arnicala)، (H.bacilla)، (H.impatients)، (H.leucospilata) و (Hparva) اشاره کرد.

خیارهای دریایی از ابعاد مختلف دارای اهمیت می باشند که بعد تغذیه ای آنها به دلیل داشتن پروتئین بالا و چربی کمتر نسبت به سایر غذاهای دریایی دارای بازار بسیار مناسبی در کشورهای جنوب شرق آسیا است.

این آبزیان دریایی از نظر دارویی برخی از اشکال سرطان ها را درمان و به عنوان ماده ضد باکتریایی و ضد قارچی در درمان بسیاری از بیماری های کلیوی، پوستی، آرتروز و درد مفاصل استفاده می شود.

احشای بدن خیارهای دریایی سبب درمان بیماری صرع و ترشحات آن دارای ویتامین E با آنتی اکسیدان است که در تولید لوازم بهداشتی و آرایشی کاربرد زیادی دارد.

خیارهای دریایی به دلیل برخورداری از اسید آمینه های ضروری نادر دارای خاصیت Anti Pressure است که کمک شایانی به بهبود مشکلات فشار خون می کند و این آبزی دریایی دارای خاصیت ضد سرطان است و در پیشگیری و مبارزه با سرطان سینه نقش بسزایی ایفا می کند.

طبق تحقیقات صورت گرفته خیارهای دریایی در رفع نارسایی های جنسی موثر هستند و عصاره حاصل از آن گونه های مختلف آن می تواند رشد و نمو قارچ ها را در جانوران مختلف متوقف کرده و سلول های تخریب شده بدن آنها را بازسازی کند.

بررسی های بین المللی انجام شده حاکی از آن است که علاوه بر گوشت خیار دریایی، عصاره عمل آوری شده آن در مداوا و مبارزه با انواع مختلف سرطان، تومور و قارچ های بیماری زا موثر بوده و درد و التهابات انواع آرتروز را التیام می بخشد.

با وجود اینکه محیط دریایی در ناحیه بین جزر و مدی جزیره هنگام(خلیج فارس) منبع عظیمی از این موجودات را در اختیار ما گذاشته است، متاسفانه به دلیل عدم آگاهی از فواید تغذیه ای، دارویی و حتی سودآوری ارزی در رابطه با پرورش این گونه از آبزیان و یا حتی سود آوری ارزی در رابطه با صادرات آنها استفاده چندانی از این جانوران با ارزش در ایران نمی شود.

خلیج فارس با گستره نزدیک به ۲۳۷ هزار و ۴۷۳ کیلومتر مربع بین ۲۴ تا ۳۰ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ تا ۵۶ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده است و جزیره زیبای قشم، همچون نگینی بر پهنه آب های نیلگون آن می درخشد.

این جزیره با وسعت یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع از تنگه هرمز به موازات ساحل جنوبی ایران به طول ۱۳۵ کیلومتر و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر از توابع هرمزگان است و ۳۰۰ کیلومتر خط ساحلی دارد.

شهرستان قشم شامل جزیره‌های قشم، هنگام و لارک با حدود ۱۵۰ هزار نفر جمعیت از تنگه هرمز به موازات ساحل استان هرمزگان به طول ۱۵۰ و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر در میان آب‌های خلیج فارس گسترده شده است.

منبع: ایرنا