خاک یکی از منابع مهم و ارزشمند طبیعت است و بدون داشتن خاک سالم، حیات و زندگی روی زمین امکانپذیر نیست، بخش زیادی از مواد غذایی انسان از خاک به دست می‌آید؛ در واقع منبع اصلی تامین غذای ما خاک است؛ بنابراین داشتن خاکی سالم تامین کننده امنیت غذایی یک جامعه است، اما چند سالیست که با افزایش جمعیت و بهره‌کشی بیش از ظرفیت از منابع خاکی، سلامت آن به خطر افتاده و این به معنای آن است که باید مراقب تولیدات غذایی خود باشیم.

خاک از منابع تجدیدپذیر به شمار می‌رود، اما مساله این است که تشکیل هر سانتیمتر از خاک به سپری شدن سال‌های بسیار طولانی نیاز دارد. منابع مختلف اعلام می‌کنند که تشکیل هر سانتیمتر از خاک در شرایط مختلف آب و هوایی به ۱۰۰ تا ۱۰ هزار سال زمان نیاز است و با وجود این زمان طولانی باز هم با بهره‌کشی بیش از حد موجب تخریب و آلودگی منابع خاکی شده‌ایم.

استان سیستان و بلوچستان دارای ویژگی‌های اقلیمی خاص از جمله دارا بودن بیشترین میزان تبخیر سالانه کشور، بارندگی اندک، پراکنش نامناسب زمانی و مکانی بارندگی‌ها، دامنه زیاد تغییرات دما در شبانه روز، وزش باد‌های موسمی و فصلی با شدت و تداوم زیاد از جمله باد‌های ۱۲۰ روزه سیستان است که در بخش‌های وسیعی دچار کم آبی بوده و تداوم کم آبی‌ها به صورت دوره‌ای منجر به وقوع خشکسالی‌های سهمگین شده بطوریکه علاوه‌بر تخریب زیر ساخت‌های بخش کشاورزی منجر به نابودی اکوسیستم طبیعی و نیز محیط زیست انسانی منطقه شده است.

حفاظت از منابع آبی و اعمال مدیریت صحیح در بهره‌برداری از منابع در بخش کشاورزی سیستان و بلوچستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است

از آنجایی که کشاورزی شغل و معیشت قالب مردم ساکن در سیستان و بلوچستان محسوب می‌شود، استفاده صحیح و بهینه از منابع پایه آب و خاک ضرورت انکارناپذیر است به همین سبب در برنامه‌ریزی‌ها اعم از ذخیره، انتقال، توزیع و مصرف آب در بخش کشاورزی باید کاملا هوشمندانه عمل شود.

از منظر کارشناسان؛ حفاظت از منابع آبی و اعمال مدیریت صحیح در بهره‌برداری از منابع در بخش کشاورزی سیستان و بلوچستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است بطوریکه در چنین شرایطی تنها راهکار برای حل این مشکل بهره‌گیری موثر و بهینه از منابع محدود آب و بهبود بهره‌وری در این بخش خواهد بود.

فرسایش آبی و بادی خاک مهمترین عامل تخریب خاک در سیستان و بلوچستان است که دارای پیامد‌های اقتصادی، اجتماعی و محیطی فراوان و گسترده‌ای است، فرسایش خاک به شکل‌های مختلف بادی و آبی در گستره استان در همه کاربری‌ها وجود دارد.

بادهـای ۱۲۰ روزه سیسـتان کـه با وجود خشکسالی‌های ۲۰ ساله هم‌اینک به بیش‌از ۱۸۰ روز رسیده بـا همراهـی خـاک رسـوبی دانــه ریــز، درجــه حــرارت و تبخیــر زیــاد، پوشــش گیاهــی انــدک، خشکســالی‌های دوره‌ای و عوامــل متعــدد انســانی باعــث فرســایش شــدید خــاک و وقــوع طوفان‌هــای همــراه بــا ذرات گــرد و غبــار می‌گردنــد.

گـرد و غبارهـا از مخربتریـن مشـکلات زیسـتی محســوب می‌شــوند، چــرا کــه بــر تمــام گونه‌هــای گیاهــی و جانــوری تأثیــر داشــته و بــا تهدیــد گونه‌هـای نـادر جانـوری و گیاهـی ارزش اکولوژیکی و یــا ارزش اقتصــادی آنهــا را تهدیــد می‌کننــد، از جملــه تأثیــرات منفــی گــرد و غبارهــا بــر روی گیاهــان می‌تــوان بــه کاهــش پدیــده فتوســنتز اشــاره کــرد.

همچنین از دست دادن عناصر غذایی خاک یکی از فرآیند‌های اصلی تخریب خاک است که تغذیه را تهدید می‌کند و به عنوان یکی از مهمترین مشکلات در سطح جهانی برای امنیت و پایداری غذایی در سراسر جهان شناخته می‌شود.

خشکسالی و تشدید فرسایش خاک

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان  اظهارداشت: تداوم خشکسالی‌های پی در پی موجب افت سطح آب‌های زیرزمینی و خشک شدن قنات‌های متعدد و در نتیجه تشدید فرسایش خاک در استان شده است.
جعفر زربافتی ادامه داد: همچنین مجهز نبودن چاه‌های کشاورزی به کنتور حجمی و یا عدم استفاده مناسب از کنتور حجمی باعث افزایش میزان برداشت آب از منابع زیر زمینی شده است.

وی استفاده نشدن بهینه از سد‌های سیستان و بلوچستان به دلیل کامل نشدن خطوط انتقال آب سد، کنترل نشدن آب‌های سطحی و روان آب‌ها و تبخیر شدید از مخازن سد‌ها و منابع آب ذخیره شده استان را از دیگر مشکلات حوزه آب سیستان و بلوچستان برشمرد.
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان بر مسدود شدن بیش‌از هشت هزار چاه غیرمجاز حفر شده در استان تاکید کرد.

وی کمبود پیمانکاران بومی برای اجرای سیستم‌های نوین آبیاری، فقدان اعتبار برای نگهداری و مرمت طرح‌های از قبل اجرا شده، کمبود نیروی متخصص و فنی در حوزه آب و خاک در استان و عدم استفاده برخی کشاورزان از تسهیلات بهره‌دار با توجه به اعتقادات مذهبی را از دیگر مشکلات حوزه آب استان عنوان کرد.

افزایش سهم دولت در اجرای سیستم‌های آبیاری نوین با توجه به افزایش قیمت‌ها در بخش‌های تولید لوله و اتصالات، ایجاد ردیف اعتباری و تامین اعتبار و سرمایه گذاری برای طرح‌هایی که در کاهش تبخیر آب اثر دارند نقش مهمی در جلوگیری از فرسایش خاک در سیستان و بلوچستان داردزربافتی بیان کرد: افزایش سهم دولت در اجرای سیستم‌های آبیاری نوین با توجه به افزایش قیمت‌ها در بخش‌های تولید لوله و اتصالات، ایجاد ردیف اعتباری و تامین اعتبار و سرمایه گذاری برای طرح‌هایی که در کاهش تبخیر آب اثر دارند و ایجاد ردیف اعتباری مستقل و تامین اعتبار برای استفاده از آب دریا برای مصارف کشاورزی در جنوب استان از مهمترین راهکار‌ها برای جلوگیری از فرسایش خاک در سیستان و بلوچستان است.

وی افزود: همچنین تامین تسهیلات بدون بهره یا کم بهره برای اجرای طرح‌های کشاورزی برای استفاده بهینه از منابع آبی، کنترل روان آب‌های سطحی و ایجاد ساز و کار قانونی برای استفاده از ظرفیت نیروی انسانی فارغ التحصیل دانشگاهی در اجرای طرح‌های آب و خاک از طریق واگذاری بخشی از امور اجرایی با توجه به نیروی انسانی کم موجود در بخش فنی و مهندسی از دیگر پیشنهادات در این حوزه است.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان ادامه داد: توجه جدی به مدرن سازی انواع روش‌های آبیاری سطحی موجود در مزارع با توجه به اندک بودن اعتبارات در بخش‌های تجهیز و نوسازی اراضی، منظور کردن اعتبار از محل ردیف شبکه‌های آبیاری و زهکشی برای اجرای طرح‌های زهکشی و اجرای شبکه‌های انتقال و توزیع آبیاری در سطح مزرعه و اجازه استفاده استان از اعتبارات سامانه‌های نوین آبیاری از دیگر پیشنهادات است.

وی منظور کردن ردیف اعتباری برای اصلاح و بهبود سیستم‌های آبیاری تحت فشار اجرا شده در سال‌های گذشته و تشکیل کمیسیون تعیین تکلیف چاه‌های غیرمجاز را از دیگر پیشنهادات در حوزه آب استان عنوان کرد.

فرسایش بادی و آبی عامل فقر مواد غذایی خاک

کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان نیز   گفت: فرسایش بادی و آبی عامل فقر مواد غذایی خاک در این استان پهناور و گرفتار خشکسالی است.

حسین سرگزی با اشاره به شعار امسال روز جهانی خاک «خاک، جایی که غذا شروع می‌شود» اظهارداشت: عمده اراضی جنوب سیستان و بلوچستان شیب دار بوده و فصل بارندگی نیز همزمان با فصل خشک است که زمین فاقد پوشش لازم بوده بنابراین میزان فرسایش آبی بالاست.

وی ادامه داد: از طرفی خاک‌های موجود در منطقه ما جوان و تکامل نیافته و کم عمق است لذا قطرات باران در بارندگی‌های عمدتاً سیل آسا، اندک خاک تولید شده سالانه موجود در اراضی شیب دار و عناصر غذایی آن را به سمت پایین دست انتقال می‌دهند.

ایجاد بیش از پنج هزار بند خاکی در مناطق جنوبی سیستان و بلوچستان و نهال کاری و مالچ پاشی در شمال سیستان و بلوچستان را از جمله اقدامات اداره‌کل منابع طبیعی استان برای کاهش فرسایش آب و خاک در این استان

کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان افزود: هم‌اینک وضعیت خاک‌های استان مطلوب نیست، در شمال استان میزان شوری خاک بسیار بالا بوده و میزان مواد آلی و عناصر غذایی خاک بسیار پایین هست و به همین دلیل خاک‌ها بسیار فقیرند. خشکسالی و فرسایش نیز اندک عناصر موجود در خاک را از بین برده است.

وی خاطر نشان کرد: در جنوب سیستان و بلوچستان هم مشکل فرسایش آبی داریم و هم میزان دام و بوته کنی در عرصه‌های فرسایش پذیر بسیار زیاد بوده و در چند سال اخیر خشکسالی، عامل بسیار وحشتناکی در منطقه برای فرسایش خاک در استان شده است.

کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان با اشاره به اقدامات دستگاه‌ها اجرایی و تأثیرگذاری آن‌ها بر حفاظت از خاک، گفت: بخشی از اقدامات انجام شده دستگاه‌ها تأثیرگذار بوده، اما اعتبارات دائمی نیست و وسعت عملیات انجام شده با توجه به کمبود اعتبارات این بخش، بسیار محدود است.

وی ایجاد بیش از پنج هزار بند خاکی در مناطق جنوبی سیستان و بلوچستان و نهال کاری و مالچ پاشی در شمال سیستان و بلوچستان را از جمله اقدامات اداره‌کل منابع طبیعی استان برای کاهش فرسایش آب و خاک در این استان ذکر کرد.