خراشاد روستایی خوش آب و هوا در ۲۵ کیلومتری شهر بیرجند است که سال ۱۳۹۶ با عنوان روستای صنایع دستی توبافی (حوله‌بافی)، ثبت ملی و یک سال بعد جهانی شد.

توبافی، یک هنر دستی است که بیش از ۳۰۰ سال پیش در خراشاد و مناطق اطراف آن رایج بود، اما بعد‌ها به فراموشی سپرده شد و در پستو‌ها زیر خروار‌ها خاک رفت تا اینکه یک بانوی تلاشگر از همین روستا با جرقه‌ای در ذهن، به فکر زنده کردن هنر توبافی افتاد.

فاطمه ذاکریان دلسوزانه به دنبال دمیدن روح بر کالبد هنر توبافی در خراشاد رفت و سایر زنان روستا هم با او همراه شدند؛ نتیجه همه تلاش‌ها این شد که با اعلام شورای جهانی صنایع دستی در سال ۱۳۹۷، روستای خراشاد از خراسان جنوبی به عنوان روستای جهانی توبافی معرفی شد.

او قصه زنده شدن توبافی را این طور بازگو کرد که روزی گردشگری از تهران به خراشاد آمد و درخواست کرد حوله دستباف برایش تهیه شود؛ حوله‌ای که چند سال است تولید نشده و فقط چند نفر از افراد مسن آن هم در صندقچه‌هایشان دارند، حاضر هم نیستند به هیچ قیمتی آن را بفروشند.

اینجا بود که بازگشت مسافر تهرانی با دست خالی برای این بانوی کارآفرین رنج‌آور بود و از آنجا به بعد تصمیم گرفت شرکت تعاونی ورشکسته خراشاد را با کمک زنان این روستا احیا کند.

ذاکریان گفت: نخستین بار ایده‌ام را در یک نشست قرآنی با بانوان روستا بازگو کردم، اما آنچه تحویلم دادند خنده‌های تمسخرآمیز بود که البته اهمیتی نداشت، پس به همه منازلی که گمان می‌کردم دستگاه توبافی داشته باشند سر زدم. وارد هر منزلی که می‌شدم پستو‌های قدیمی بسته بود، اما ناامید نشدم.

او به انبار‌های خاک گرفته منازل قدیمی روستا راه یافت و شانه‌های توبافی را از زیر خروار‌ها خاک بالا کشید؛ برای اینکه دوباره توبافی راه بیفتد از او اصرار و از زنان روستا انکار؛ چون دیگر این کار را در خور شأن نمی‌دیدند.

بالاخره وسایل توبافی را از یک انبار بیرون کشید، سر قنات روستا برد و در آب ریخت تا غبار فراموشی از روی آن شسته شود و بعد با چند نفر از زنان همفکر شروع به کار کرد.

این گونه نخستین دار توبافی بعد از گذشت سال‌ها در خراشاد برپا شد و یک نفر مشروط به اینکه کسی از نام و نشانش خبردار نشود، شروع به توبافی کرد.

هفته‌های بعد دستگاه‌های دیگر هم از زیرزمین‌ها بیرون کشیده شد و در مدت ۲ سال ۴۲ زن در خراشاد صاحب شغل شدند.

بعد از آن با شرکت در نمایشگاه‌های مختلف، خراشاد با نام «توبافی» سری در سر‌ها پیدا کرد و چیزی نگذشت که تلاش‌های بانوان روستا باعث شد، توبافی خراشاد عنوان یک صنعت دستی ملی را به خود اختصاص دهد و اهالی روستا در سال ۱۳۹۶ ملی شدن این هنر اصیل را جشن گرفتند.

اما ملی شدن توبافی آنان را قانع نکرد؛ پس به تلاش‌های خود ادامه دادند و یک سال بعد خراشاد روستای جهانی صنایع دستی شد. حالا این روستا بعد از کلپورگان سیستان و بلوچستان به عنوان دومین روستای جهانی صنایع دستی در کشور شناخته می‌شود.

کسب درآمد برای بانوانی که شروع به توبافی کردند آنان را به سر ذوق آورد و اکنون هر خانه در خراشاد یک کارگاه توبافی شده است، اما این‌ها همه ماجرا نیست.

بعد از جهانی شدن چه بر توبافی خراشاد گذشت؟  سوالی است که در این گزارش به آن می‌پردازیم و ذاکریان مدیر عامل شرکت تعاونی روستایی زنان خراشاد بیرجند در پاسخ به این سوال گفت: تولید، پر رونق‌تر از قبل شده، اما بازار فروش خوبی نداریم، اوضاع اخیر کشور و ناآرامی‌ها هم بر بازار‌های فروش توبافی به‌خصوص در خارج کشور تأثیر منفی داشته و سفارشی در ۲ ماه اخیر از خارج نداشته‌ایم.

او افزود: اشتغالی که بعد از جهانی شدن توبافی ایجاد شد، همچنان رونق دارد و آموزش‌ها به‌خصوص در فصل تابستان دنبال می‌شود.

ذاکریان گفت: راه‌اندازی مرکز تخصصی توبافی که از دستاورد‌های جهانی شدن این هنر است در آموزش علاقه‌مندان تاکنون دستاورد‌های خوبی داشته و علاوه بر آن سایر مراکز و آموزشگاه‌ها نیز در سطح استان آموزش توبافی را انجام می‌دهند.

این بانوی کارآفرین با اشاره به اینکه در زندان هم آموزش توبافی انجام می‌شود اظهار کرد: از یک سال گذشته در بند نسوان زندان آموزش توبافی را شروع کردیم و حدود ۵۰ نفر آموزش دیده‌اند که بعد آزادی از زندان می‌توانند به عنوان یک شغل و منبع درآمد آن را دنبال کنند.

۳۳۳ نفر در شرکت تعاونی روستایی زنان خراشاد عضو هستند و روال کار مجموعه به این صورت است که از ابتدای آموزش تا شروع اشتغال کنار هنرجویان هستند و در همه مراحل نصب دستگاه، چله و شروع به بافت با آنان همراهی می‌شود.

ذاکریان به اشتغال بیش از ۸۰ بانوی توباف در نقاط حاشیه شهر بیرجند اشاره کرد و افزود: تمامی محصولات تولیدی این بانوان را برای شرکت تعاونی خریداری می‌کنیم تا انگیزه‌ای برای ادامه کار داشته باشند.

فروش نمایشگاهی از مشکلات توبافان است

ذاکریان با بیان اینکه ۷۵ کارگاه نیز در روستای خراشاد فعال است عنوان کرد: یکی از مشکلات فعلی توبافان، فروش نمایشگاهی است به طوری که میزان فروش پایین آمده و اتفاقات اخیر کشور یکی از علل است از طرفی قدرت خرید مردم بالا نیست و به خاطر افزایش قیمت مواد اولیه و سایر هزینه‌های تولید، قیمت نهایی محصول روز به روز بیشتر می‌شود.

او گفت: انتظار می‌رود هزینه‌های حضور در نمایشگاه برای هنر جهانی توبافی کاهش پیدا کند، چون با شرایط فعلی سود چندانی عاید هنرمند نمی‌شود، گاهی حضور در نمایشگاه برای هنرمند زیان‌ده است لذا انگیزه برای ادامه کار پایین می‌آید.

بیشتر بخوانید

• بانوی کارآفرینی که دولت آباد را زنده کرد
• ۳۵۰ میلیون تومان عاید صنعتگران خراسان جنوبی شد
• حضور ۲۵ صنعتگر در سی و پنجمین نمایشگاه ملی صنایع دستی

ذاکریان افزود: این در حالی است که زمان جهانی شدن توبافی به صراحت اعلام شد هر نقطه‌ای از دنیا که نمایشگاه دایر شود غرفه رایگان در اختیار روستای خراشاد قرار می‌گیرد، اما در واقع این موضوع خیلی کمرنگ دیده شده لذا در برخی نمایشگاه‌ها لحاظ می‌شود، اما در بعضی دیگر نمایشگاه‌ها هیچ تفاوتی بین صنعت جهانی و غیر صنایع دستی نیست.

این بانوی کارآفرین گفت: روستای خراشاد در نمایشگاه سراسری صنایع دستی که از هفتم آذر در بیرجند برپا شد، سه غرفه داشته که امید است فروش خوبی در این نمایشگاه داشته باشند.

او با بیان اینکه توبافی بعد از جهانی شدن کاربردی‌تر از قبل شد گفت: توبافی از تولید حوله خارج شده و به سمت صنایع تبدیلی پیش رفته لذا پارچه‌های تولید شده برای تن پوش حمام، لباس نوزاد، پیراهن مردانه، کلاه و روسری استفاده می‌شود.

ذاکریان ادامه داد: در تأمین مواد اولیه فعلا مشکل خاصی نداریم، اما روز به روز بر قیمت آن افزوده می‌شود که در قیمت تمام‌شده محصول نیز اثرگذار است.

ثبت ۲ برند برای توبافی خراشاد

ذاکریان مدیر عامل شرکت تعاونی روستایی زنان خراشاد  از ثبت ۲ برند برای توبافی خراشاد خبر داد و گفت: برند گنتی و توباف ثبت شده و از طریق آن محصولات تولیدی در بازار‌های داخل و خارج به فروش می‌رسد.

او افزود: سه مرکز آموزش توبافی وابسته به این شرکت در خراسان جنوبی فعال است و تاکنون ۲ هزار نفر از این طریق آموزش دیده‌اند.

ذاکریان با اشاره به گسترش آموزش توبافی در خارج استان گفت: از اغلب استان‌ها متقاضی برای توبافی داریم و سعی شده مربی از روستای خراشاد اعزام کنیم تا این هنر در کشور رواج بیشتری داشته باشد.

اشتغال ۱۰ هزار صنعتگر مدیون جهانی شدن خراشاد

اما به عقیده فولادی معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی یکی از اهداف جهانی شدن یک روستا به رشته خاص صنایع دستی پر رنگ کردن آن و به نوعی تأکید بر فروش و معرفی صنایع مزیت‌دار هر منطقه است.

او افزود: خراشاد در سال ۱۳۹۶ ثبت ملی و سال ۱۳۹۷ با توجه به تعدد کارگاه‌های توبافی که داشت موضوع جهانی شدن آن قوت گرفت و محقق شد.

فولادی با اشاره به انتفاعی که خراسان جنوبی از جهانی شدن خراشاد برد اظهار کرد: قبل از جهانی شدن در سراسر استان تعداد بافندگان توباف به ۵۰۰ نفر نمی‌رسید، اما اکنون بیش از ۱۰ هزار صنعتگر صنایع دستی داریم که مدیون همین جهانی شدن خراشاد است.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی گفت: بعد از ثبت جهانی خراشاد توجه مدیران و شبکه‌های اطلاع‌رسانی به این روستا معطوف شد لذا بعد از آن بیشترین آموزش صنایع دستی در حوزه توبافی بوده است.

او عنوان کرد: تا جایی تقاضای آموزش توبافی افزایش یافت که حتی قادر به پاسخگویی مراجعین از استان‌های دیگر نبودیم.

فولادی افزود: دوره‌های آموزشی در بیشتر استان‌ها با استفاده از مربیان روستای خراشاد انجام شده لذا تا هرمزگان، زنجان، سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان رضوی و دیگر استان‌ها آموزش‌ها رفته که ماحصل همین جهانی شدن خراشاد است.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی بیان کرد: میزان فروش نساجی سنتی خراسان جنوبی هم بعد از جهانی شدن افزایش یافت و دستگاه‌های متولی و غیرمتولی پای کار آمدند لذا بسیج سازندگی، کمیته امداد، بهزیستی و دیگر نهاد‌ها به نوعی کارآموزی جامعه هدف را به سمت توبافی سوق دادند.

توبافی خراشاد در بازار‌های جهانی

فولادی معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی با تأکید بر اینکه میزان صادرات محصول بعد از جهانی شدن افزایش یافت افزود: جامعه جهانی معمولا تمرکز به سمتی دارد که برند ثبت جهانی داشته باشد.

او گفت: میزان دقیقی از فروش محصول توبافی نمی‌توان ارائه داد به این دلیل که تقریبا همه فروشگاه‌ها و نمایشگاه‌ها به شکل ترکیبی محصول پارچه سنتی خراشاد را به فروش می‌رسانند و معمولا هم تمایلی به اعلام میزان فروش ندارند، اما صادرات محصول نساجی سنتی استان به سوئیس، آلمان، فرانسه و دیگر کشور‌ها انجام می‌شود.

فولادی تصریح کرد: ثبت جهانی توبافی خراشاد موجب رونق تولید ابزار، تجهیزات و مواد اولیه نیز شده است.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی با اشاره به بازدید اخیر استاندار خراسان جنوبی از روستای جهانی خراشاد افزود: در این بازدید برای پرداخت یک میلیارد تومان به منظور احداث و راه‌اندازی بازارچه صنایع دستی و کارگاه تجمیعی و دبیرخانه روستای جهانی خراشاد قول مساعد داده شد.

او با این وجود تأمین زمین را از مشکلات فعلی ساخت بازارچه صنایع دستی در روستای خراشاد عنوان کرد و گفت: اگر با بنیاد مسکن بر سر این موضوع به توافق برسیم امید است تا ۶ ماه آینده بتوان عملیات اجرایی بازارچه را آغاز کرد.

رونق بوم‌گردی با جهانی شدن خراشاد

فولادی با بیان اینکه در کنار پارچه‌های سنتی، فروش دیگر محصولات کشاورزی، دامی و صنایع دستی روستای خراشاد بعد از جهانی شدن رونق گرفت تصریح کرد: راه‌اندازی جمعه بازار روستا و افزایش ساخت اقامتگاه بوم‌گردی از دیگر اثرات جهانی شدن خراشاد بوده است.

او افزود: هم اکنون بیش از ۵۰ درصد اقامتگاه‌های بومگردی شهرستان بیرجند در منطقه خراشاد و روستا‌های اطراف احداث شده است.

یکی دیگر از ویژگی‌های خراشاد این است که هر نمایشگاهی در هر نقطه‌ای از کشور برگزار شود روستای جهانی یک غرفه رایگان سهمیه دارد.

فولادی معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی گفت: حتی خارج از کشور هم برنامه‌ریزی‌هایی پیگیری می‌شود که بتوان غرفه رایگان در اختیار روستای جهانی خراشاد قرار داد.

او افزود: به‌طور میانگین در سال حدود ۲۰ تا ۳۰ نمایشگاه سراسری صنایع دستی و یک نمایشگاه بین‌المللی برپا می‌شود که روستای جهانی خراشاد در همه این نمایشگاه یک غرفه رایگان سهمیه دارد.

فولادی گفت: نمایشگاه‌های استانی و منطقه‌ای هم ظرفیتی برای حضور صنعتگران رشته توبافی است و از ابتدای سال تاکنون ۶۰ نمایشگاه برگزار شده و تقریبا در همه این نمایشگاه‌ها نساجی سنتی از خراسان جنوبی حضور داشته و ۵۰ تا ۶۰ درصد از فروش محصولات صنایع دستی استان در حوزه توبافی است.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی با اشاره به لزوم تکمیل زنجیره تولید پارچه سنتی در خراشاد افزود: اکنون رنگریزی سنتی در روستا انجام می‌شود، اما برای نساجی در صورت ورود سرمایه‌گذار بخش خصوصی آماده حمایت برای تحویل زمین و ارایه تسهیلات هستیم.

۱۲۰ رشته صنایع دستی در خراسان جنوبی فعال است و پنجمین نمایشگاه سراسری صنایع دستی در این استان از هفتم آذر برپا شد.

منبع: ایرنا