وقتی نام نادرشاه افشار به میان می‌آید، پیش از نبوغ نظامی و کشورگشایی او معمولا عناوین «الماس کوه نور» و «دریای کوه نور» به ذهن متبادر می‌شود. این دو الماس که خواهرخوانده یکدیگر شمرده می شوند،‌ حالا در جایی کیلومترها دور از هم نگهداری می‌شوند. یکی در ایران و دیگری در بریتانیا!

بیشتربخوانید

• گاوصندوق گنج نادری کجاست؟ + تصاویر

قصه‌ این دریای صورتی

دریای نور یکی از بزرگترین الماس‌های شناخته شده دنیا و بزرگترین الماس صورتی جهان با وزن ۱۸۲ قیراط معادل ۳۶/۴ گرم شناخته می‌شود. تاریخچه این الماس به اساطیر و افسانه‌ها می‌رسد و گفته می‌شود که این الماس هزار سال پیش کشف و استخراج شده‌است. رنگ این الماس یکی از استثنایی‌ترین و کمیاب‌ترین رنگ‌ها میان الماس‌های برلیان شناخته شده جهان است. ارزش این الماس آنقدر زیاد است که زمانی به عنوان پشتوانه پول ملی ایران «ریال» نیز حساب می‌شد. بعضی‌ها می‌گویند این الماس و الماس «نورالعین» از یک الماس واحد بوده‌اند و بعد به دو تکه تراش خورده‌اند.

این الماس در جنگ با هند در سال ۱۷۳۹ میلادی همراه با نادر شاه افشار بوده‌است. دریای نور پس از قتل نادرشاه به نوه او «شاهرخ‌میرزا» آخرین پادشاه افشار رسید و سپس به دست «امیر علم خان خزیمه» و بعد به محمد حسن خان قاجار و پس از آن به لطفعلی‌خان زند رسید. سرانجام دریای نور به دست «آغا محمدخان قاجار» افتاد. آغا محمدخان حتی برای تولیت این گوهر قیمتی شخصی را منصوب کرده بود که از آن نگهداری کند.

در نهایت این جواهر قیمتی در زمان محمدعلی شاه و هنگام شکست او از مشروطه‌خواهان به سفارت روسیه برده شد و توسط مشروطه‌خواهان بازپس گرفته شد.

دریای نور چه کابردی داشت؟

دریای نور تا زمان حکومت ناصرالدین شاه در وسط یکی از بازوبندهای سلطنتی نصب می‌شد اما در زمان او که استفاده از بازوبند منسوخ شد، الماس را به صورت پیش کلاه درآوردند و در قابی زرین مزین شیر و خورشید و تاج مرصع به ۴۵۷ قطعه برلیان ریز و چهار قطعه یاقوت قرار دادند. این الماس برلیان از دو سو تراش خورده و به شکل هرم مثلث‌القاعده‌ای است که قاعده آن چهار سانتی‌متر درازا و سه سانتی‌متر پهنا دارد و دو سوی دیگر حدود دو سانتی‌متر است. همه سطوح دریای نور صاف و یک نواخت است، جز یک سمت آن که فتحعلی شاه با کندن عبارت «سلطان صاحبقران فتح‌علی‌شاه قاجار ۱۲۴۴» آن را متمایز کرده‌است.

دریای نور کجاست؟

هم‌اکنون الماس دریای نور در موزه جواهرات ملی ایران که در خزانه بانک مرکزی قرار دارد، نگهداری می‌شود. این خزانه ـ موزه واقع در خیابان فردوسی است. این موزه دو روز در هفته برای عموم بازدید دارد و بر خلاف سایر موزه‌ها اجازه ورود دوبین عکاسی و فیلمبرداری به آن وجود ندارد.

قصه یک کوهِ نور

برخی باور دارند که الماسی که اکنون با نام الماس «کوه نور» می‌شناسیم، بیشتر از 5 هزار سال عمر دارد اما چندان مدرک موثقی برای اثبات آن وجود ندارد و این تنها یک نظریه است.

کوه نور یا کوه روشنایی زمانی بزرگترین الماس جهان بوده است. این الماس در گذشته ۱۸۶٫۰۶۲۵ قیراط برابر با ۳۷٫۲۱ گرم وزن داشت که در تراش تازه‌ای که در سال ۱۸۵۴ بر روی آن خورد، وزن آن به ۱۰۵٫۶۰۲ قیراط برابر ۲۱٫۶۱ گرم کاهش یافت.

کوه نور جفت پرآوازه دریای نور است که سال‌ها میان حاکمان هند، مغولستان، افغانستان، ایران و بریتانیا دست به دست شده‌ است. این سنگ قیمتی از ناحیه قلعه باستانی گلکنده در نزدیکی حیدرآباد در ایالت آندرا پرادش هند در سال ۱۶۵۶ میلادی به دست آمد و توسط «میرزا محمد میرجمله» وزیر مشهور ایرانی به شاه جهان پادشاه گورکانی هند تقدیم شد و در آنجا ماند.

در سال ۱۷۳۹ میلادی نادرشاه پس از تسخیر هند، این الماس را که بر تاج محمدشاه هندی می‌درخشید، دید و گفت: «این کوهی از نور است» و از آن زمان نام «کوه نور» بر روی آن ماند. او این الماس را به همراه دو قطعه الماس دیگر به عنوان غنائم جنگی از هند بیرون آورد.

الماس کوه نور پس از تصرف ایران توسط «احمدشاه درانی» به افغانستان انتقال پیدا کرد و  حدود ۷۰ سال در افغانستان نگهداری شد تا اینکه در دوره سلطنت «شاه شجاع درانی» اتفاق دیگری برای این گوهذ گران‌قیمت افتاد.

رنجیت سینگ (خدمتگذار انگلیسی‌ها) خیلی تلاش کرد تا الماس کوه نور را به دست بیاورد اما شاه شجاع قبول نمی‌کرد. در نهایت رنجیت سینگ در همدستی با بریتانیا خانواده شاه شجاع را تبعید کردند و خود شاه شجاع را زیر شکنجه قرار دادند اما بازهم شاه شجاع نخواست الماس کوه نور را به دولت بریتانیا تسلیم کند اما رنجیت سینگ فرزند ۱۰ ساله شاه شجاع را مقابل چشمانش شکنجه کرد و پاهایش را روی زمین داغ سوزاند.

در نهایت شاه شجاع نتوانست این وضعیت را تحمل کند و الماس را بر خلاف میل باطنی‌اش تسلیم بریتانیا کرد. رنجیت سینگ الماس را اول به هند برد و از آنجا با نقشه قبلی، تحت عنوان یک معاهده بین هند و دولت بریتانیا آن را تحویل داد.

البته انگلیسی‌ها خودشان معتقد هستند که الماس کوه نور از طرف دولت هند به ملکه انگلیس هدیه داده شده‌است.

کوه نور کجاست؟

پس از آنکه این الماس سال‌ها بین حاکمان هندی، ایرانی، افغان، مغول و بریتانیایی دست به دست شد از ۱۵۰ سال پیش تاکنون جزئی از جواهرات سلطنتی بریتانیا بوده‌است. این الماس ۱۰۵ قیراطی آخرین بار بر تاج الیزابت، همسر جرج ششم قرار داشت. اکنون الماس کوه نور، همراه با دیگر جواهرات سلطنتی بریتانیا در محل خاصی در برج لندن، قصری تاریخی در ساحل شمالی رود تیمز نگهداری می‌شود.

چه کسانی ادعای مالکیت بر کوه نور دارند؟

علاوه بر بریتانیا که مالک فعلی کوه نور است، کشورهای هند، پاکستان، افغانستان و ایران نیز مدعی مالکیت آن هستند. کشور هند در مورد مالکیت الماس کوه نور ادعا کرده و گفته‌است که کوه نور به‌طور غیرقانونی تصاحب شده و باید به این کشور پس داده شود.

از طرفی در دسامبر ۲۰۱۵، یک وکیل پاکستانی به نام جاوید اقبال جعفری با ثبت دادخواستی در دادگاه، خطاب به ملکه الیزابت برای بازپس گرفتن الماس کوه نور اقدام کرد. جعفری مدعی شد که الماس کوه نور متعلق به ایالت پنجاب پاکستان بود اما انگلیسی‌ها در میانه سده ۱۹ میلادی که هند مستعمره آن‌ها بود این الماس را به زور گرفتند.

البته پاکستان در حالی مدعی کوه نور است که مقامات هند نیز بارها یادآور شده‌اند، این الماس متعلق به آنهاست و ایران و افغانستان نیز دلایلی برای مطرح کردن ادعای مالکیت این الماس گرانبها برخوردارند.

منبع: مهر