موضوع تقویت خلاقیت در دانش آموزان از موضوعات بسیار مهمی است که بدون شک در آینده و سرنوشت دانش آموزان تأثیر مثبتی خواهد داشت. با توجه به اهمیت این مسئله، اگر نگوییم همه، اکثر مدارس ما همچنان به‌صورت صنعتی، یا مانند یک کارخانه اداره می‌شوند؛ کودکان بر اساس سن و توانایی‌هایشان مانند یک خط تولید در کلاس‌ها قرار داده می‌شوند و روزانه به‌صورت سازمان‌یافته و منظم، مطالب درسی را آموزش می‌بینند که بعید است خیلی از آن مطالب، در زندگی آینده چندان به کار بیایید.

با توجه به آنکه «پرورش استعداد‌ها و کمک به تقویت خلاقیت» یکی از اهداف آموزش و پرورش محسوب می‌شود، اما در اکثر موارد، مدارس به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه موجب تضعیف و حتی تضییع خلاقیت می‌شوند. این در حالی است که خلاقیت در آموزش‌وپرورش به‌اندازه سواد اهمیت دارد و باید به آن، به همان اندازه توجه داشت، زیرا هر کودکی دارای پتانسیل ذاتی خلاقیت است، اما این مسئله خودبه‌خود اتفاق نمی‌افتد بلکه نیاز به آموزش و جهت‌گیری مناسب دارد. با توجه به شروعِ پرورش خلاقیت از کلاس درس، معلمان نقش بسیار مهمی در ایجاد و تقویت این فرایند ایفا می‌کنند.

نبوغ خلاقیت در چه گروه سنی بیشتر است؟

دکتر جورج لند و بث ژرمن (پژوهشگر حوزه خلاقیت) در سال ۱۹۶۸، به مدت دو دهه، برای آزمایش خلاقیت بر روی ۱۶۰۰ کودک تحقیقاتی انجام دادند. در ابتدای مطالعه، کودکانِ پنج سال، مورد آزمایش قرار گرفتند و در مرحله بعد، همان سطح خلاقیت، در کودکان ۱۰ و ۱۵ سال مورد آزمایش گرفت.

نتایج سطح نبوغ خلاقیت در این دانش آموزان به‌تناسب سن نشان داد که خلاقیت در میان کودکان ۵ ساله ۹۸ درصد، در بین ۱۰ ساله‌ها ۳۰ درصد و در میان نوجوانان ۱۵ ساله ۱۲ درصد است. دکتر لند، آزمایش مشابهی را برای ۲۸۰۰۰۰ بزرگ‌سال با میانگین سنی ۳۱ سال انجام داد، اما سطح خلاقیت آن‌ها به ۲ درصد کاهش یافت.

خلاقیت را در دانش آموزان توسعه دهید

کودکان در سنین مدرسه معمولاً به فعالیت‌های خلاقانه علاقه زیادی نشان می‌دهند. فعالیت‌های خلاقانه مانند نقاشی، آواز، نمایش، هنر و صنایع‌دستی باعث توسعه خلاقیت و تخیل، افزایش اعتمادبه‌نفس، بیان احساسات- افکار و عقاید به‌صورت کلامی و غیرکلامی، تمرین و بهبود مهارت‌های اجتماعی، تمرین حل مسئله و تفکر انتقادی و توسعه مهارت‌های فیزیکی و حرکتی در دانش آموزان می‌شود. علاوه بر این، دیدن سایر دانش آموزانِ در حال انجام کار‌های خلاقانه می‌تواند انگیزه دانش‌آموزان را برای خلاقیت بیشتر افزایش دهد.

خلاقیت تعاریف زیادی دارد و بسته به دیدگاه فرد، برای هرکسی می‌تواند معانی مختلفی داشته باشد. یکی از تعریف‌های خلاق، داشتن توانایی تبدیل ایده‌های تخیلی جدید به واقعیت است. وقتی دانش‌آموز جایی برای شکوفایی کنجکاوی و تفکرات تخیلی خود نداشته باشد، استعداد بالقوه خود را از دست می‌دهد، اما برای شکوفایی استعداد و خلاقیت در دانش آموزان، معلمان نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند.

دانش آموزان به‌طور ناخواسته به کوچک‌ترین جزئیات مانند واکنش معلم در هنگام ارتکاب اشتباه یا بازخورد معلم هنگام طرح یک ایده یا انجام یک وظیفه توجه می‌کنند. یک برخورد اشتباه از طرف معلم مثل نادیده گرفتن، داد زدن، تحقیر و... می‌تواند حس خلاقیت و استعداد در دانش‌آموز را نابود کند. در مقابل، ارتباط صحیح بین معلم و دانش‌آموز می‌تواند زمینه بروز و رشد خلاقیت در دانش‌آموز را تقویت کند، اما این امر مستلزم رعایت نکاتی است که معلمان با توجه به آن‌ها می‌توانند یک دانش‌آموز بااستعداد و خلاق را تحویل جامعه داده و او را برای زندگی آینده آماده کنند.

به دانش‌آموزان حس استقلال دهید

دادن حس استقلال به دانش‌آموز در فرایند یادگیری باعث می‌شود تا او در قبال وظایف خود احساس مسئولیت کند و این امر به‌نوبه خود، میل به موفقیت در دانش‌آموز را ایجاد می‌نمایند. همچنین، حس استقلال دادن به دانش‌آموز باعث می‌شود تا او مصمم و متمرکز شود تا از تمام پتانسیل‌های خود استفاده کند و در این صورت دانش‌آموز انگیزه پیدا می‌کند تا بهترین کار‌ها را انجام دهد؛ در این زمان است که خلاقانه‌ترین ایده‌های او به منصه ظهور می‌رسد.

از قضاوت عجولانه اجتناب کنید

معلم این قدرت را دارد که خلاقیت را در کودک ایجاد یا نابود کند. به‌منظور تقویت خلاقیت در دانش‌آموز، معلمان باید از قضاوت در مورد کاری که دانش‌آموز انجام داده، خودداری کنند. همچنین معلم باید مراقب کلماتی باشد که به کار می‌برد، انتقاد سازنده را فقط در موارد ضروری انجام دهد و زمانی که دانش‌آموز کار خوبی انجام می‌دهد از او قدردانی کند.

ریسک‌پذیری را در دانش آموزان تقویت کنید

دانش آموزان برای خلاق بودن، باید شهامت امتحان کردن چیز‌های جدید و آزمایش ایده‌های مختلف را داشته باشند. خلاقیت، نیاز به تحقیق، شجاعت، ریسک‌پذیری و پشتکار دارد. دانش آموزان نباید از اشتباهات یا انتقاد بترسند، بلکه باید آن‌ها را فرصتی برای رشد بدانند. معلمان باید با دادن زمان کافی به دانش آموزان برای کشف افکارشان و ارائه راه‌حل‌های نوآورانه در مورد طیف گسترده‌ای از امور، آن‌ها را تشویق کنند تا برای به ظهور رساندن خلاقیتشان، ریسک کنند.

دانش‌آموزان را تشویق کنید تا ایده دهند

خلاقیت باید به‌گونه‌ای تقویت شود که به دانش آموزان اجازه دهد تا بتوانند ایده‌های خود را بدون ترس از قضاوت یا تمسخر کشف کنند لذا آن‌ها را تشویق کنید تا ایده‌های جدیدی ارائه کنند.

معلمان برای ایجاد جرقه ایده پردازی و ارائه راه‌حل‌های خلاقانه در ذهن دانش آموزان، باید آن‌ها را هرروز با پرسیدن سؤالاتی به چالش بکشند؛ به‌عنوان‌مثال، از آن‌ها بپرسید که امروز برای داشتن کلاسی فعال و پویا چطور می‌توانیم روند تدریس و پرسش و پاسخ را تغییر دهیم؟ چه اتفاقی ممکن است بیفتد اگر...؟ این تمرین‌ها با به چالش کشیدن خلاقیت روزانه، فرصت‌هایی را برای دیدگاه‌های تازه فراهم می‌کند و به پرورش مهارت‌های حل مسئله خلاق کمک می‌نماید.

در مورد هر ایده بازخورد نشان دهید

دانش آموزان برای رشد و بهبود فرآیند‌های خلاقانه خود به بازخورد نیاز دارند. کیفیت خلاقیت فرد، اغلب با توانایی او برای یادگیری از اشتباهات یا انتقاد و استفاده از آن‌ها به‌عنوان راهی برای توسعه ایده‌های قوی‌تر در آینده مشخص می‌شود. ارائه بازخورد مستقیم در مورد هر ایده ارائه‌شده، به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا تشخیص دهند که کدام بخش از کارشان را به‌خوبی انجام داده‌اند تا توجه بیشتری را روی آن متمرکز کنند. همچنین انتقادات سازنده در صورت نیاز، به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا زمینه بهبود در آن زمینه را فراهم آورند.

به‌عنوان مربی، ما باید بدون توجه به اینکه نظراتمان چقدر چالش‌برانگیز به نظر می‌رسند، مایل به ارائه بازخورد‌های مثبت و منفی باشیم، زیرا بازخوردها، نه‌تن‌ها باعث تقویت خلاقیت در دانش آموزان می‌شود بلکه در طول زمان به آن‌ها می‌آموزد که چگونه متفکران انتقادی و حل‌کننده مسائل باشند تا بتوانند رشد کنند.

ایده همه دانش آموزان را موردبررسی قرار دهید

به اشتراک‌گذاری و موردبررسی قرار دادن ایده‌های خلاقانه با کل کلاس می‌تواند مفید باشد، زیرا دیدگاه‌های مختلف را در مورد یک موضوع افزایش می‌دهد. این روش همچنین می‌تواند به بهبود بهره‌وری کل کلاس به‌طور هم‌زمان کمک کند؛ وقتی یک معلم رویکرد‌ها و ایده‌های همه دانش آموزان را توضیح می‌دهد، هر دانش‌آموز منتظر نوبت خود می‌ماند که این امر منجر به ایجاد حس رقابت در بین دانش آموزان شده و باعث می‌شود آن‌ها مشتاق‌تر و کنجکاوتر شوند. درنهایت، این روش منجر به رشد خلاقیت در دانش آموزان خواهد شد.

معلمان توجه داشته باشند که دانش آموزان امروز، آینده ملت هستند و این در کنترل یک معلم خوب است که به آن‌ها کمک کند تا بهترین نسخه از خود شوند. معلمان این قدرت را دارند که نه‌تن‌ها به‌تن‌هایی سرنوشت هر دانش‌آموز را تغییر دهند، بلکه سرنوشت کل کشور را نیز تغییر دهند؛ بنابراین، بسیار حیاتی است که معلمان تمام تلاش خود را به‌کارگیرند و به دانش آموزان خود کمک کنند تا به بهترین نسخه از خودشان تبدیل شوند.

منبع: ایرنا