بخش مهمی از زیبایی شهر‌ها متأثر از فضای سبز آن‌هاست. درختان، گل‌ها و بوته‌هایی که با زحمت فراوان کاشته و نگهداری می‌شود، محیط خشک و بی‌روح شهر را جلوه‌ای دیگر می‌دهد و گاه مأمنی می‌شود برای شهروندان خسته از هیاهوی شهر تا با دمی آسودن در سایه‌سار درختان آن، رنج تلاش روزانه را از تن بدر کنند.

تحقیقات نشان می‌دهد فضا‌های سبز اطراف جاده‌ها که مانند پوششی ساختمان‌ها را از سر و صدای خیابان‌های شلوغ حفظ می‌کند، اثر آرام بخش بالایی دارد. میادین پیاده راه درختکاری شده نیز به دلیل فاصله از ترافیک خیابان به طرز قابل توجهی فضای آرامی را در شهر به وجود می‌آورند. به همین ترتیب، خیابان‌های فرعی مخصوصاً آن‌هایی که به ردیفی از درختان یا ساختمان‌های تاریخی مزین هستند به دلیل ویژگی‌های خوب بصری و صدای کم ترافیک، جایگاه خوبی را به عنوان فضا‌های آرامش‌بخش کسب کرده‌اند.

آب نیست، فضای سبز را بومی کنیم

شهرکرد با ۱۸ متر و ۳۰ سانتی متر فضای سبز شهری، از متوسط سرانه فضای سبز کشور بالاتر است، اما شهروندان راضی نیستند.

یکی از شهروندان شهرکردی می‌گوید: این درختان با اقلیم استان سازگار نیستند؛ در فصل بهار ریزش برگچه‌ها را دارد که باعث هزینه است برای شهرداری و در پاییز هم همینطور.

دیگری می‌گوید: چیزی که الان مشاهده می‌کنیم شیرآبه‌های درختان است که سطح پیاده رو را زشت و خراب می‌کند و رنگ ماشین‌های پارک شده در زیر درختان را هم از بین می‌برد.

یکی دیگر هم می‌گوید: به زودی به هوای سرد می‌رسیم و دیگر از فضای سبز در شهر خبری نیست؛ فضای سبز شهری باید به گونه‌ای باشد که در تمام فصول زیبا باشد.این در حالیست که هزینه نگهداری از ۴۳۰ هکتار فضای سبز شهری مهم و ضروری است.

رئیس سازمان سیما منظر و فضای سبز شهرداری شهرکرد می‌گوید: امسال ۲۷ میلیارد تومان ردیف بودجه نگهداری فضای سبز شهرکرد بوده است.

نیاز آبی ۲۷۰ تا ۳۰۰ لیتر بر ثانیه آب مورد نیاز فضای سبز نیز چالش دیگر این سالهاست.

آقای هاشمی می‌افزاید: متاسفانه امسال به حد اعلای بحران رسیدیم.

خانم مبینی کارشناس هواشناسی چهارمحال و بختیاری می‌گوید: بر اساس شاخص spi که یکی از شاخص‌های ارزیابی خشکسالی است حدود نود و شش دهم درصد از سطح استان در گیر خشکسالی متوسط تا شدید است و حدود ۵۶ درصد هم درگیر خشکسالی بسیار شدید می‌باشد.

مثل خون در رگ‌های من

همگی ما از تاثیر مثبت فضای سبز بر زیبایی بصری فضا و حتی روح و روان کاربران آن فضا آگاهیم، هر فردی در دنیا به ۲ تا ۴ متر مربع فضای سبز نیاز دارد تا با کمبود اکسیژن و مشکلات جسمی و روانی روبرو نشود. در این میان، مهندسی فضای سبز با ایجاد و حفظ مناظر طبیعی در اطراف منازل و در سطوح وسیع‌تر؛ یعنی شهر و اطراف آن، کیفیت زندگی را در شهر‌ها بالا می‌برد.

اما در اغلب شهر‌های بزرگ مناطق خشک، کمبود آب عامل اصلی محدود کننده توسعه فضای سبز می‌باشد. به همین دلیل شناسایی و انتخاب گونه‌های گیاهی مناسه و مقاوم به خشکی برای محیط‌های ش‌های شهری که علاوه بر دارا بودن زیبایی امکان استقرار و زنده مانی را داشته باشند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. چنین گیاهانی می‌توانند با شرایط اقلیمی و خاکی متفاوت، بدون نیاز به تیمار‌های خاص برای نگهداری و با آبیاری نسبتا کم مستقر شوند و با محیط‌های طبیعی سازگاری داشته باشند.

امروز باید موضوع بحران منابع آب و مصرف بهینه آن بیش از پیش در دستور کار مدیران، برنامه ریزان و طراحان توسعه فضای سبز در شهر‌ها قرار گیرد. «منظرسازی کم نیاز به آب» سبکی از طراحی منظر با کمک گونه‌های بومی و عناصر کم‌مصرف آبی و الگو گرفتن از سیما‌های طبیعت مناطق خشک و نیمه‌خشک است که تأکید زیادی بر جایگزینی گیاهان مقاوم به خشکی و بومی و جلوگیری از هدر رفتن آب از طریق تبخیر و رواناب دارد. «خشک منظرسازی» استفاده هوشمندانه از آب، گونه‌های گیاهی، وضعیت و موقعیت سایت و تکنیک‌های مناسب در جهت رسیدن به یک منظر پایدار می‌باشد که خروجی آن صرفه‌جویی آب و محافظت از محیط‌زیست است.

حسین آخانی گیاه شناس و بوم شناس گفت: باید نگاهمان را به فضای سبز عوض کنیم و آن فضای سبز الگوبرداری شده از مکتب پارک‌داری انگلیس به هیچ عنوان مناسب فضای سبز آب و هوای ایران نیست، در واقع چمن کاری الگویی برگرفته از نگاه پارک سازی در انگلیس با آن میزان بارندگی بالا است که اکنون ثابت شده در آب و هوای ایران و با این وضعیت کمبود منابع آبی که داریم جواب نمی‌دهد و باید چمن کاری جمع شود حالا اگر جمع نمی‌شود نمی‌دانم علت چیست.

وی افزود: ایران کشوری غنی از لحاظ گونه‌های گیاهی است بنابراین باید به سوی ایجاد پارک‌های طبیعی پیش رویم، یعنی پارک‌هایی داشته باشیم که اگر آب هم می‌دهیم آب را به درختان بدهیم مانند پارک‌های مناطق خشک که اگر آبی وجود دارد باید به وسیله آبیاری قطره‌ای پای درختان داده شود و گیاهان بین درختان هم باید گیاهانی خودرو باشند که به طور طبیعی رشد می‌کنند زمانی که بارندگی است مانند فصل بهار سرسبز می‌شوند و زمانی که دیگر تابستان است خشک می‌شوند.

این فعال محیط زیست تصریح کرد: چون آب کم داریم پس بهتر است که همان میزان را هم به درختان موجود بدهیم و این آب را صرف کاشت چمن و گیاهان فصلی نکنیم.

بیشتر بخوانید

• زیباسازی و طراحی میدان دفاع مقدس شهرکرد

وی اظهار داشت: با توجه به اینکه کشور از نظر گونه‌های گیاهی غنی است می‌توانیم از همان گیاهان بومی و خودرو برای فضای سبز استفاده کنیم، اگر بر روی خیلی از این پارک‌ها مقداری علمی کار شود می‌توان در آن‌ها خیلی از گیاهان خودرو را داشت، البته در این زمینه ضرورت دارد که پژوهش‌های لازم انجام شود تا گیاهان بومی که مصرف آب پایین دارند به مرور وارد فضای سبزمان شود.

این چالش در سال‌های اخیر، محققان مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی استان چهارمحال و بختیاری را بر آن داشت تا با اجرای اولین طرح آزمایشی ژنتیک فضای سبز کن آب بر، برای تغییر چهره فضای سبز شهری گام بردارند.

اجرای نخستین طرح ژنتیک فضای سبز کم آب بر کشور در شهرکرد

نخستین طرح ژنتیک فضای سبز کم آب بر کشور در شهرکرد برای یک دوره چهارساله به اجرا در آمد.

رئیس مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی ومنابع طبیعی استان چهارمحال و بختیاری گفت: از مجموع ۲ هزار و ۷۰۰ گونه درخچه، درختی و پوششی و گیاهی ۵۸۰ گونه قابلیت کشت در فضای سبز شهری و ایجاد فضای سبز دایمی را دارد.

آقای جهانبازی افزود: کاهش هفت برابری مصرف آب، جلوگیری از انقراض گونه‌های گیاهی و بومی، سازگاری با شریط اقلیمی و کاهش هزینه‌های نگهداری از مهمترین مزایایی این طرح است.

به گفته وی این طرح در مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی و منابع طبیعی شهرکرد به مدت چهار سال با تحقیق بر روی گونه‌های درختی، درخچه، پوششی و بصورت آزمایشی اجرا شده است.

جهانبازی می‌گوید: حدود هزار و ۴۰۰ گونه گیاهی در استان چهارمحال و بختیاری رشد می‌کند که از این تعداد ۸۰ گونه درختی و درختچه‌ای است.

آقای ایران منش محقق مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری گفت: این درختان و درختچه‌ها نیاز آبی بسیار پایینی دارند ضمن اینکه در مقابل آفات، بیماریها، شرایط سخت کم آبی، خشکی و سرما‌های بسیار شدید مقاوم هستند و می‌توانند در فضای سبز پایداری را در استان بوجود بیاورند.

این تحقیقات در شناسایی گونه‌های گیاهی و پوششی هم به ثمر نشسته است.

آقای شیرمردی، محقق مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری می‌گوید: از سه هزارو ۳۰۰ گونه گیاهی علفی و بوته‌ای که در سطح استان و رویشگاه‌ها رشد می‌کند حدود ۵۰۰ گونه به خاطر سبزینگی و تاج پوششی که ایجاد می‌کند میتواند در فضای سبز سالانه ما استفاده شود.

رئیس مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی استان چهارمحال و بختیاری می‌گوید: با استفاده از این گونه‌ها می‌توان مصرف آب سالانه را از حدود ۱۸ هزار متر مکعب در هکتار به دو هزار و ۵۰۰ متر مکعب کاهش داد.

درختچه‌های بومی در قطعه ذخیره ژنتیک مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی و منابع طبیعی استان کشت شده است.

کاهش مصرف آب و هزینه‌های نگهداری فضای سبز، توسعه این فضا و جلوگیری از انقراض گونه‌های درختی و گیاهی، اولین پیامد تحقیقات محققان استان چهارمحال و بختیاری در این طرح ملی است.

حالا متخصصان مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری با شناسایی هزار و ۳۰۰ گونه گیاهی زمینه ورود این گیاهان را به عرصه توسعه استان فراهم کرده اند.

گام نخست شهرداری شهرکرد برای بومی سازی فضای سبز

امضای تفاهم نامه همکاری بین شهرداری شهرکرد و مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی و منابع طبیعی استان چهارمحال و بختیاری، اولین گام برای رسیدن به تحقق این دستاورد علمی است.

نجفی سرپرست شهرداری شهرکرد گفت: تفاهم نامه‌ای با مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی و منابع طبیعی داریم در رابطه با استفاده از گونه‌های کم آب بر و سازگار با محیط، که هم موجب کاهش مصرف آب می‌شود و هم هزینه‌ها را به حداقل می‌رساند.

اهمیت فضای سبز شهری کمتر از اهمیت کشاورزی نیست، قطعاً بعد از آب آشامیدنی و قبل از اینکه بخواهیم به کشاورزی توجه کنیم باید به فضای سبز شهری توجه شود چراکه در سلسله نیاز‌های انسان نفس کشیدن بر غذا خوردن اولویت دارد و در شرایط فعلی و با این حجم آلاینده‌ها این موضوع بهتر درک می‌شود و در هجوم آلاینده‌ها و شرایط زیستی فعلی یک عامل مهم برای امید و حیات هستند.

با توجه به اینکه کشور از نظر گونه‌های گیاهی غنی است می‌توانیم از همان گیاهان بومی و خودرو برای فضای سبز استفاده کنیم، اگر بر روی خیلی از این پارک‌ها مقداری علمی کار شود می‌توان در آن‌ها خیلی از گیاهان خودرو را داشت، البته در این زمینه ضرورت دارد که پژوهش‌های لازم انجام شود تا گیاهان بومی که مصرف آب پایین دارند به مرور وارد فضای سبزمان شود.