مسئله به پرواز درآوردن یک هواپیما؛ چه بی سرنشین و چه با سرنشین، در نمونه‌های مرسوم یک دغدغه مشترک است و به زیرساختی مهم یعنی باند پروازی نیاز دارد. بالگرد‌ها و پرنده‌های بدون سرنشین از این قاعده به کنار هستند، اما باقی هواگرد‌ها چه با سرنشین و چه بدون سرنشین بایستی از یک باند پروازی برای بلند شدن استفاده کنند. به همین منظور هدف قرار دادن باند‌های پروازی خصوصاً با مهمات مخصوص مثل بمب‌های خوشه‌ای خاص یا توسعه مهمات ضد باند از جمله برنامه‌هایی بود که خصوصاً در سال‌های جنگ سرد بین قدرت‌های جهانی رونق داشت.

ارتش رژیم صدام نیز در ابتدای جنگ تحمیلی همین شیوه را علیه پایگاه هوایی ایران به کار برد که البته با واکنش سریع یگان‌های مهندسی نهاجا، پایگاه‌ها آماده کار شده و در نهایت در ضربه متقابل نهاجا این حربه را علیه متجاوزان بعث به کار گرفت که به عنوان نمونه، پایگاه هوایی الرشید در کنار بغداد ۳ ماه از شرایط عملیاتی خارج شد.

در حوزه هواپیما‌های جنگنده سرنشین، مشخصاً به یک باند پروازی با طولی مشخص نیاز است، گزینه بعدی نیز استفاده از هواپیما‌های عمود پرواز است که البته کشور ما فاقد این نوع هواپیما‌ها است. اما چطور می‌شود یک پهپاد را از فضایی کوچک به پرواز درآورد؟ یکی از اولین راه حل‌ها برای به پرواز درآوردن نمونه‌های البته کوچکتر مثل اسکن ایگل، استفاده از نوعی فلاخن است که پهپاد شتاب لازم برای بلند شدن و ارتفاع گرفتن را فراهم کرده و در همین حین موتور نیز به وضعیت توان کافی برای ادامه پرواز می‌رسد.

در سال‌های بعد، متخصصان پهپادی سپاه یک راه حل متفاوت را برای پهپاد‌های مشتق شده از ار کیو ۱۷۰ در نظر گرفتند که اولین بار، تصاویری از این نوع پرواز در جریان نمایشگاه دستاورد‌های ۴۰ ساله انقلاب اسلامی در مصلای تهران منتشر شده و سپس نیز در رزمایش بزرگ الی بیت المقدس ۱ به صورت واضح‌تر به نمایش درآمد. در این روش پهپاد بر روی یک وانت نصب شده و با رسیدن این خودرو به یک سرعت مشخص شتاب لازم برای به پرواز درآمدن این پهپاد به وجود می‌آید.

این روش در برخی از کشور‌های غربی برای استفاده‌های تجاری و شخصی در مورد پهپاد‌های سبک مورد استفاده قرار گرفته، اما مشخصاً در حوزه نظامی و آن هم در مورد یک پهپاد با این ابعاد و آن هم مسلح به حداقل ۲ بمب هدایت شونده سدید، امری بود که برای اولین بار در جهان رخ می‌داد.

لحظه جدا شدن پهپاد سپاه از روی حامل متحرک در رزمایش الی بیت المقدس

تاکتیک‌های جدید پرتاب پهپاد؛ این بار از شناور‌های تندرو

همانطور که اشاره شد یکی از حرکت‌های جالب و تاکتیک‌های مهم در حوزه پهپادی نیرو‌های مسلح طی سال‌های اخیر، توسعه پهپاد‌هایی با قابلیت پرتاب شدن به آسمان از روی سامانه‌های در حال حرکت است؛ مسئله‌ای که ابتدا به صورت محدود در برخی رزمایش‌های سال‌های اخیر به اجرا در آمد و سپس، در سپاه و ارتش توسعه پیدا کرد. در حقیقت مفهوم آن این است که در هر نقطه‌ای از ایران یا هر منطقه مورد نیاز در خشکی و دریا، یک پهپاد توان به پرواز در آمدن علیه دشمن را دارد.

این تاکتیک، در دو مدل وارد یگان‌های عملیاتی نیرو‌های مسلح شد. مدل اول که رونمایی رسمی از آن مربوط به اواسط سال ۱۳۹۹ است، همزمان با عملیاتی شدن ۱۸۸ پهپاد رزمی و شناسایی متعلق به نیروی دریایی سپاه بود که نشان داد این ایده خاص، در ندسا عملیاتی شده و یک ترکیب جالب را خلق کرده است و طبق آن، شاهد رونمایی از شناور‌های تندرویی بودیم که پهپاد ابابیل ۲ روی آن‌ها نصب شده بود. بر اساس سناریوی طراحی شده، این پهپاد‌ها در عملیات زمینی از پشت یک وانت و به وسیله یک پیشران راکتی به پرواز در آمده و بعد از رسیدن به ارتفاع مناسب موتور اصلی آن‌ها فعال می‌شود و برای آن‌ها می‌توان نقش‌های شناسایی و هدف یابی در کار حملات انتحاری را در نظر گرفت.

پهپاد‌های ابابیل ۲ نصب شده بر روی قایق‌های تندرو

یک نکته مثبت در خصوص این پهپاد‌ها این است که سالهاست که از تولید آن‌ها گذشته و عملا ما با حرکت جدید یکی از پرنده‌های قدیمی خود را دوباره در نقشی جدید فعال کرده ایم. در صورت نیاز به تولید مجدد آن‌ها نیز امکان آن در حجم بالا و قیمت پایین برای صنایع دفاعی ما وجود دارد. ضمن آنکه نیروی دریایی سپاه برای حمل و پرتاب موشک‌های کروز ضد کشتی ناچار به توسعه نسل جدیدی از قایق‌های تندرو شد که از مدل‌های قبلی بزرگتر بوده و از سیستم پیشران قوی تری نیز برخوردار بودند. مشخصا طراحی و تولید انبوه این شناور‌ها به نسبت مدل‌های قدیمی گزینه‌ای گران قیمت‌تر نیز محسوب می‌شد. ولی با دقت به شناور حامل پهپاد متوجه می‌شویم عملا با یکی از شناور‌های تندرو ساده‌تر و در دسترس‌تر طرف هستیم که در نیروی دریایی سپاه در تعداد بسیار بیشتری موجود است. عملا با این استفاده از دو سامانه با سابقه یعنی پهپاد‌های ابابیل ۲ و نسل‌های مرسوم قایق‌های تندرو، یک ترکیب و یک توانایی جدید برای نیروی دریایی سپاه به وجود آمده است.

توسعه پرتابگر‌های نسل جدید در شناور‌های سنگین ارتش

تیرماه امسال، خبر عملیاتی شدن اولین ناودسته پهپادبر در نیروی دریایی ارتش به طور رسمی به اطلاع عمومی رسانده شد. ناودسته پهپادبر شامل چندین شناور سطحی و زیرسطحی مجهز به انواع پهپاد‌ها بوده و بسته به برد پروازی پهپاد‌های خود عملیات‌های مختلفی را به اجرا می‌گذارند. ناودسته مذکور شامل شناور‌های لجستیکی لاوان (از رده هنگام) و دلوار، شناور پشتیبانی هندیجان، ناو رزمی جماران به عنوان مرکز فرماندهی ناودسته و دو زیردریایی طارق (از رده کیلو) و فاتح بود. پهپاد‌های مشاهده شده روی این شناور‌ها هم شامل آرش (با مأموریت‌های انتحاری و ضد رادار)، کرار، ابابیل۴، ابابیل۲، هما، چمروش، پلیکان و دو پهپاد به نام ژوبین و باور۵ بود که قبلاً نامی از آن‌ها ذکر نشده بود.

پهپاد‌های ابابیل۴ روی ناو لجستیکی لاوان (در کادر مشکی)

پهپاد‌های انتحاری آرش و کرار روی شناور‌های ارتش

حداقل حسن حضور این پرنده‌ها روی شناور‌های سنگین ارتش آن است که به کمک پهپاد‌هایی که به تعداد کافی و به طور همزمان می‌توانند در محیط پیرامونی شناور رزمی در حال گشت زنی باشند، اهداف در مسافت‌های بسیار بیشتر از حد نهایی شناسایی رادار‌های سطحی مستقر روی شناور، کشف و ردگیری شده و مختصات آن‌ها به واحد شناور برای انتقال به موشک و شلیک به سمت مورد نظر ارسال می‌شود. در نتیجه گسترش پهپاد‌های شناسایی در نداجا به معنی رسیدن شعاع منطقه خطر برای دشمن به فواصل بسیار بیشتر از قبل شده است. در حال حاضر دوربردترین موشک‌های ضد کشتی نداجا قدیر با برد ۳۰۰ و ابومهدی با برد بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر هستند.

همین مزیت برای یگان شناور در استفاده از پهپاد شناسایی برای یگان‌های زیرسطحی هم صادق است. این زیردریایی‌ها هم به واسطه بهره مندی از اطلاعات تولیدی توسط پهپاد‌ها و بدون نیاز به اطلاعات کمکی بالگرد‌ها و سایر یگان‌های شناور خودی می‌توانند شناور‌ها و زیردریایی‌های دشمن را در مسافت‌های دورتر از سامانه‌های شناسایی فعلی خود کشف کرده و علاوه بر افزایش اطلاع از محیط پیرامونی از جهت خطر‌های احتمالی برای درگیری با دشمن در برد‌های بیشتر از حالت فعلی هم اقدام کنند.

عملیاتی شدن انبوه پهپاد‌های بی نیاز به باند در نیرو‌های مسلحپس از مشخص شدن نتایج این تاکتیک موثر در نیروی دریایی سپاه و ارتش، حالا می‌توان نتایج آنرا در رزمایش‌ها و یگان‌های عملیاتی نیروی زمینی سپاه و ارتش نیز به وفور مشاهده کرد که از جمله آن، رزمایش بزرگ اقتدار ۱۴۰۱ نیروی زمینی ارتش بود که طی هفته‌های گذشته با حضور یگان‌های پیاده، زرهی، توپخانه، هوانیروز، پهپاد، مهندسی، هوابرد و جنگ الکترونیک ارتش در منطقه عمومی نصرآباد اصفهان برگزار شد. در این تمرین عملیاتی، پهپاد‌های شناسایی، رزمی و انتحاری با استفاده از نسل جدید پرتابگر (JATO) عمل برخاستن و پرواز را انجام دادند. برخی از این پرنده‌ها قابل بازیابی به وسیله چتر و یا ارابه (اسکید) است و در صورت نیاز، برای فرود به باند برای نشست و برخاست ندارند؛ ضمن آنکه قابلیت برنامه ریزی پروازی از قبل و یا حین پرواز را به وسیله اپراتور دارا هستند.

پرتاب پهپاد ضد رادار امید در رزمایش ارتش به کمک JATO

کدام پهپاد‌ها بیشترین گسترش عملیاتی با تاکتیک پرواز بدون باند را دارند؟

در میان تصاویر منتشره از تمرینات نیرو‌های مسلح برای استفاده بهتر و بیشتر از پهپاد‌ها بدون نیاز به باند پرواز، برخی پرنده‌ها همچون خانواده ابابیل، کرار و اخیرا پهپاد دوربرد و انتحاری آرش، بیش از دیگران به چشم می‌خورند. ویژگی‌های کلی این پهپاد‌ها عبارتند از طراحی آیرودینامیکی مناسب، جداسازی و مونتاژ سریع، سهولت به کارگیری و تعمیر، تحرک و انعطاف پذیری خوب، قابلیت استفاده در محیط‌های دریا و خشکی، قابلیت بازیابی و استفاده چندباره، قیمت تمام شده مناسب. خانواده پهپاد‌های ابابیل ۱ و ۲ در حقیقت جزو اولین محصولات تولید انبوه شده در حوزه بدون سرنشین‌ها در ایران بوده است. مدل‌های اولیه این پهپاد در نقش حملات انتحاری در سال‌های پایانی جنگ تولید شده و مدل شناسایی آن به عنوان ابابیل ۲ در سال‌های ابتدایی دهه ۷۰ شمسی به تولید انبوه رسید.

پرواز پهپاد ابابیل ۴ مسلح به بمب‌های قائم در رزمایش اخیر ارتش

ابابیل ۲ با برد عملیاتی ۱۰۰ کیلومتر، مداومت پروازی ۷۵ تا ۱۲۰ دقیقه، سقف ارتفاع پرواز ۱۱ هزار پا و بیشینه سرعت ۲۵۰ کیلومتر در ساعت بعنوان یک پهپاد ارزان‌قیمت با ویژگی‌های عملیاتی منعطف به تولید انبوه رسیده و تا به امروز نیز در کارکرد‌های مختلف در خدمت سازمان‌های نیرو‌های مسلح است. این پهپاد که یکی از گزینه‌های ارزان قیمت به منظور استفاده از آن در نقش پهپاد انتحاری است، با استفاده از پرتابگر (JATO) عمل برخاستن و پرواز را انجام می‌دهد، در دو نمونه قابل بازیابی به وسیله چتر و یا ارابه (اسکید) است و به همین دلیل نیازی به باند برای نشست و برخاست ندارد و قابلیت برنامه ریزی پروازی از قبل و یا حین پرواز را به وسیله اپراتور دارد.

نحوه پرتاب پهپاد ابابیل ۲ از پشت یک وانت

پهپاد ابابیل۳ نیز سرعت پروازی ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت و مداومت پروازی ۸ ساعته دارد می‌تواند مسافت ۱۶۰۰ کیلومتر را در پرواز خودکار یا تحت کنترل شبکه‌ای از چندین ایستگاه طی کند. این مسافت در صورت پرواز غیرخودکار و لزوم تحت کنترل بودن توسط فقط یک ایستگاه به ۱۵۰ کیلومتر به خاطر لزوم بودن در خط دید مستقیم آنتن‌های مستقر روی سطح محدود می‌شود. در مورد پهپاد‌های رزمی مانند ابابیل۴ هم شروع پرواز از روی یگان شناور و به واسطه بوستر راکتی سوخت جامد (جاتو) بوده و بازگشت و فرود آن در پایگاه ساحلی صورت می‌گیرد. مزیت این پهپاد تجهیز آن به موشک‌های نقطه زن و هوشمند الماس است که در برد ۸ کیلومتر می‌تواند انواع اهداف کوچک و زرهی را نابود کند.

پرتاب پهپاد انتحاری آرش از یگان‌های شناور

پهپاد‌های کرار آماده پرتاب بدون نیاز به باند

در مورد پهپاد‌های انتحاری نیز ترسیم وضعیت عملیاتی بسیار روشن است و این پهپاد‌ها با توجه به بدون بازگشت بودن، می‌توانند از مبدأ یگان شناور تا حداکثر برد پروازی خود به اجرای عملیات بپردازند. مثلاً پهپاد آرش که برد پروازی آن بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر عنوان شده و از بازتاب راداری بسیار کمی هم برخوردار است، هم از روی زمین و هم می‌تواند از ناو‌های پهپادبر ارتش برای انهدام اهداف مهمی در فواصل دور به کارگرفته شود. برای مثال، پایگاه مهم نیروی هوایی آمریکا در جزیره دیگو گارسیا که در مسافت حدود ۴۰۰۰ کیلومتری ایران قرار داشته و محل استقرار انواع بمب افکن‌های مهم این نیرو برای اجرای عملیات‌های ارتش تروریستی آمریکا در منطقه غرب و جنوب آسیا است، می‌تواند هدف دسته مهاجم پهپاد‌های آرش باشد. همچنین سرزمین‌های اشغالی فلسطین هم می‌تواند مورد هجوم پهپاد‌های نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران قرار بگیرد.

حالا تصور کنید که چه کار سختی برای دشمن به وجود می‌آید. کنترل این حجم از یک منطقه فشار بسیار گسترده‌ای را به سیستم‌های شناسایی وارد کرده و مشخصاً امکان ارسال بدون کشف شدن برای بسیاری از پهپاد‌ها در این شرایط موجود خواهد بود. طرف مقابل بایستی این طور تصور کند که همه سرزمین ایران امکان به پرواز درآمدن ده‌ها و صد‌ها پهپاد مسلح با خواص پنهانکاری وجود دارد. چندین هزار کیلومتر خط ساحلی و کویر بزرگ ایران که هر گوشه‌ای از آن می‌تواند یک پایگاه پهپادی مخفی باشد. در حقیقت طراحان صنایع دفاعی و نیرو‌های مسلح با الگو گرفتن از طرح موفق و آزمایش شده پرتابگر‌های متحرک در بخش موشکی، بازوی قدرتمند دیگر خود یعنی پرنده‌های بدون سرنشین را نیز با توان به پرواز در آمدن از روی یک سکوی متحرک مجهز کرده و سطح بقاء پذیری آن‌ها را شدیداً افزایش داده اند.

با توجه به برد و مداومت بالای پروازی این پهپادها، عملاً هر کدام از آن‌ها می‌توانند منطقه وسیعی از کشور‌های همسایه و دورتر از آنرا پوشش داده و فقط به یک وسیله کوچک برای آغاز عملیات خود احتیاج دارند به گونه‌ای که با این تاکتیک جدید، همه مناطق و استان‌های ایران یک فرودگاه و باند پروازی ویژه برای عملیات این پرنده‌های بدون سرنشین محسوب می‌شوند. با این اوصاف، جهش استفاده از پهپاد‌ها در انواع مأموریت‌های رزمی و شناسایی و پشتیبانی در ارتش و نیز نیروی زمینی و دریایی سپاه علاوه بر نیروی هوافضای آن که از قدیم به شکل گسترده از پهپاد‌ها استفاده می‌کرد، نشانگر افزایش توان رزمی این نیرو‌ها متناسب با نیاز‌های روز بوده؛ امری که اقبال مشتریان خارجی هم به پهپاد‌های ایرانی را نیز بیش از پیش کرده است که نشانه‌های واضحی از آن، در ترس مقامات غربی از دستیابی ارتش روسیه به این پرنده ها، قابل مشاهده است.

بیشتربخوانید

• «حیدر»؛ دست بلند پرنده‌های ایرانی برای اجرای عملیات‌های دور برد + تصاویر

منبع: مشرق