در خانه حیاط دار پدریم وقتی که مراسم روضه خوانی امام حسین (ع) واهل بیت (ع) برپا میشد شوق و ذوق عجیبی داشتم که پس از شروع مراسم، جزو اولین نفراتی باشم تا در کنار مِنبَری که برای اهل خانه ومیهمانان بسیار قابل احترام بود، بنشینم و فنجان چای خوش عطر روضه را بنوشم همان چای که به قول بزرگ ترها، روضه برآن خوانده شده است.
سماوری که به بزم حسین میجوشدبخار رحمت آن جرم و خلق میپوشد دو سه حبه قند و چای حسینی لاجرم بعد روضه عجیب میچسبد طعم وعطر چای روضه آن هم در استکانهای کمر باریک با نعلبکیهای گل سرخی و سینی شکل دار مسی قدیمی، هنوز هم که هنوز است مثل طعم غذای نذری برایم با همه خوراکیها فرق دارد.
حسین جان! مُتعجّب نشو از من که چرا گیر توام شکر؛ چایى تو حُکم نمک را دارد.
یک کارشناس مذهبی میگوید: چای روضه، نظر کرده امام حسین (ع) است.
حجت الاسلام علی اکبر غفوری نسب، افزود: جنس چایی روضه بهمانند چای منزل یا جاهای دیگر است، اما عطر و بوی آن بانام حضرت اباعبدالله (ع) عجین شده و از این روست که طعم و عطر آن با دیگر چایها متفاوت است و در حقیقت این چایی نظرکرده خود آقا است.
او با اشاره به اینکه بعد از وقایع عاشورا به دو دلیل روضههای خانگی رونق گرفت، گفت: دلیل اول اینکه سیره عملی اهل بیت (ع) است که خودِ اهل بیت پیغمبر در خانه هایشان روضه خوانی و مرثیه خوانی میکردند و در این باره روایات بسیاری داریم.
حجت الاسلام غفوری نسب ادامه داد: دلیل دوم مربوط به جبر حکومت زمانه بوده که مردم ترس از روضههای عمومی داشتند و ممانعت میکردند از اینکه روضههای عمومی برگزار نمی شد، بنابراین روضهها در درون خانهها شکل گرفت.
این کارشناس مذهبی در خصوص استفاده از مِنبر در مراسم روضه خوانی گفت: مِنبر همانند تریبون بوده است و از قدیم مرسوم بوده کسی که میخواهد با مخاطب خودش در فضای معنوی ارتباط بگیرد، حداقل یکی دو پله بالاتر باشدو مخاطب مِنبری یا روضه خوان را کاملا ببیند و راحتر ارتباط بگیرد.
حجت الاسلام غفوری نسب در ادامه با اشاره به اینکه، درخصوص روضههای خانگی بسیار فضیلتها داریم، میگوید: از امام صادق (ع) نقل شده است که محل روضه جد ما، مقام حرم جد ما را دارد یعنی جایی که روضه امام حسین (ع) برپا میشود حرم سید الشهدا است و به تعریف امام معصوم، محل روضه امام حسین (ع) نورانی میشود برای اهالی خانه، برکتی بزرگ است.
به گفته این کارشناس مذهبی، طبق روایات در مراسم روضه خوانی، اهل بیت (ع) نیز حاضر وناظر بر مراسم هستند.
او به حدیثی از امام صادق (ع) اشاره کرد که در یک حکایتی آمده است، قطع به یقین به ما برسانند که حضرت صدیقه طاهره مادرشون فاطمه زهرا (س) در روضه فرزندشان حضرت سید الشهدا حاضر هستند و همچنین، طبق جملات از امام زمان (عج) که به واسطههایی به ما رساندند، اینکه در بعضی از روضهها وقتی که خوانده میشود منِ امام زمان قطعا حضور پیدا میکنم.
این کارشناس مذهبی با اشاره به اینکه، اینها فضیلت است، بیان داشت: خروجی این برکتها در خانه، فرهنگ وادبی است که فرزندان ما لازم دارند که کسب کنند لذا بجای اینکه سرگرم فضای مجازی و تکنولوژی و رسانهها باشند، اگر معارف اهل بیت(ع) را در روضههای خانگی آموزش ببینند از دو جهت ۱) انتقال مفاهیم دینی و۲) اصل روضه خوانی واشک بر سید الشهدا (ع) جمعا در فضای تربیت فرزندان قدرت بسیار دارد و کار را تسهیل میکند.
حجت الاسلام غفوری نسب افزود: از نگاه تجربی می شود گفت؛ فرزندانی که در گذشته در همین روضههای خانگی روضههای سید الشهدا (ع) تربیت شدند، مقام و عزت ومراتب نگه داشتن احترام به والدین و اطرافیان برایشان بیشتر بوده است.
به گفته او، تفاوت فرزندان امروزی با فرزندان نسل قبل را میتوان در نوع تربیت یافتن در روضههای خانگی و آشنایی با سیره اهل بیت (ع) وسیدالشهدا (ع) دانست و همچنین در این مراسم با شریک شدن در کمک برای جارو کردن محل روضه، قند وچای تعارف کردن به میهمانان و هر امر دیگری که به نام امام حسین (ع) انجام میشد، همه وهمه نوعی فرهنگ سازی بود و در درست تربیت یافتنشان تاثیر بسزایی داشت.
یادش بخیر، خانههای حیاط دار بزرگی که میزبان عاشقان اهل بیت (ع) میشدند و گرمابخش مراسمی ساده وبی ریا و باشکوه هرچه تمامتر بودند.
این شکوه وبی آلایشی، فقط پُلی است برای اتصال؛ درست همانطور که در روایات میخوانیم: «خانهای که در آن روضه اهل بیت باشد، به عرش وصل میشود.»
در این محافل مبارک وپر برکت، هیچ وقت کاری روی زمین نمیماند و همه سراپا شوق خدمت هستند؛ یکی چای میریزد، یکی پذیرایی میکند و دیگری ظرفها را میشوید؛ خلاصه هرکس گوشهای از کار را میگیرد تا ارادتش به اباعبدالله (ع) را نشان دهد.
برپایی روضه خانگی به قدمت عزای سیدالشهداست و مراسم عزاداری برای سیدالشهدا در طول تاریخ اسلام نیز به همت اهلبیت و بزرگان دین موردتوجه بوده است.
مجید نیک پور پژوهشگر تاریخ کرمان درخصوص تاریخچه برگزاری روضههای خانگی در کرمان میگوید: بنا بر مکتوبات منابع، پیشینه روضهخوانی در ایران به دوره صفویه باز میگردد و بیشک این مهم در کرمان، با توجه به این که در این ایام، کرمان یکی از ایالتهای مهم ایران برشمرده میشد به طبع برپا بوده است.
او افزود: برای اثبات این مدعا میتوان به انتخاب گنجعلیخان که یکی از نزدیکان و افراد مورد توجه شاه عباس صفوی بوده، تا حدی که شاه، او را «خان بابا» خطاب مینمود، اشاره کرد، همگی دلالت بر این امر دارد که یقینا مجالس روضه خوانی در کرمان نیز مانند اصفهان، در دوره صفویه برگزار میشده است.
این تاریخ دان ادامه داد: با توجه به فقدان اسناد و منابع مکتوب از این دوره، مطالب قابل توجهای به دست نمیآید، ولی با این حال با توجه به منابع و اسناد موجود بیشتر در دوره قاجاریه، در خصوص روضهخوانی در این دوره در کرمان میتوان به نکاتی اشاره کرد.
او افزود: نخست این که به رغم آن که بعد از حمله ددمنشانه آقا محمدخان قاجار به کرمان جهت دستگیری و قتل لطفعلی خان زند، آخرین بازمانده سلسله زندیه که در این ایام به دارالامان کرمان، امان آورده بود و اهالی نجیب و میهمان دوست کرمان با علم به مخاطرات این مهمانوازی، از او حمایت نمودند، بعد از فتح شهر توسط لشکر خان قجر و سه روز قتل عام و کور نمودن و بعدها، تبعید برخی از اهالی کرمان و غیره، آن چنان زیرساختهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر نابود شده بود، که چندی بعد در زمان سلطنت فتحعلیشاه قاجار، با احساس خطر از تجزیه کرمان و بلوچستان از ایران، او یکی از منسوبین نزدیک خود، یعنی ابراهیم خان ظهیرالدوله را به عنوان حاکم به کرمان فرستاد.
نیک پور اضافه کرد: او ماموریت داشت با اقدامات عمرانی، اجتماعی و اقتصادی، دستی بر چهره مخروب شهر کشیده و همچنین با دلجویی از مردم، تا حدودی خاطره تلخ حمله آقا محمدخان را از اذهان کرمانیان پاک نماید.
پژوهشگر تاریخ کرمان در ادامه میگوید: جالب این که در این ایام، در جوار تمام معضلات اقتصادی، اجتماعی موجود در کرمان، یکی از مشکلات اهالی در این زمان، کمبود عالم و روحانی بود و اهالی جهت انجام برخی از مسائل، چون ازدواج، طلاق، وقف و ... دچار مشکل بودند.
او افزود: ابراهیم خان ظهیرالدوله جهت مرتفع نمودن این مشکل، با دعوت از علمایی از دیگر مناطق ایران، تا حدی این مشکل را حل کرد و در همین راستا ظهیرالدوله در محل ارگ حکومتی خود اقدام به برپایی مجلس عزاداری و روضهخوانی به ویژه در ایام محرم و صفر نمود.
نیک پور ادامه داد: او در این مجالس به کلیه شرکتکنندگان و اغلب اهالی که بعد از واقعه حمله آقا محمدخان در فقر بسر میبردند، طعام و نذوراتی میداد و جالب این که، یکی از اطمعهها، شله زرد بود که به واسطه پخت و پخش گسترده به اغلب اهالی، از آن زمان در کرمان به «ابراهیم خانی» شهرت یافت.
این تاریخدان اضافه کرد: برپایی مراسم عزاداری در ارگ حکومتی، باعث شد تا تمامی هیئتهای عزاداری، به ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا به آن جلسه بروند و از طرفی، چون در جوار ارگ حکومتی، زمین مشق نظامیان نیز بود، این محل وسیع، مکانی مناسب جهت برگزاری شبیه توسط هیئتهای عزاداری شد.
پژوهشگر تاریخ کرمان بیان داشت: جالب این است که رسم حضور هیئتهای عزاداری در ارگ حکومتی و سپس حرکت به دیگر مجالس عزاداری، از دوره قاجاریه تا کنون به نحوی ادامه دارد، چرا که هنوز و به ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا، یکی از مسیرهای عزاداری هیئتهای عزاداری قدیمی شهر، حرکت در مسیر بازار بزرگ شهر است.
او در ادامه با بیان اینکه، برپایی مراسم عزاداری و روضهخوانی در منازل مقامات حکومتی، متنفذین و متمولین نیز مرسوم گردید، گفت: البته بد نیست به این نکته هم اشاره نمود و بیان داریم یکی از دلایلی که برپایی و انجام مراسم عزاداری و روضهخوانی در کرمان نسبتا پررنگتر بوده است، به حضور اقلیتهای دینی و تفکرات مذهبی مختلف در کرمان برمیگردد چنان که در آماری که از جامعه کرمان در دوره قاجاریه موجود است، از حدود ۹ گروه دینی و مذهبی، چون مسیحیان، زرتشتیان، یهودیان، هندوها و ... در کرمان یاد شده است.
نیک پور افزود: بیشک وجود این گروههای دینی و مذهبی مختلف در جامعه کرمان آن دوره، باعث میشده که شیعیان نسبت به دیگر گروهها، از کثرت بیشتری برخوردار بودند، به همان اندازه نسبت به برپایی مراسم مذهبی خود حساسیت بیشتری نشان دهند.
پژوهشگر تاریخ کرمان میگوید: در مقاطع دیگر دوره قاجاریه، همان گونه که ذکر شد، برخی از اعیان، مقامات حکومتی و متمولین نیز اقدام به برپایی مراسم عزاداری و روضهخوانی در منازل شخصی خود نمودند.
به گفته این تاریخدان، یکی از مهمترین مجالس در شهر کرمان در این ایام، مراسم روضهخوانی در منزل سردار بود. منظور از سردار، همان سردار نصرت است که منزلش در کوچه سردار کنونی، روبروی سه راه چمران قرار دارد و کاروانسرای سردار در کنار منزل او بوده است.
او افزود: روضهخوانی منزل سردار که تا دوره پهلوی ادامه داشت، از مهمترین مکانهای برپایی عزاداری در شهر کرمان بوده، چنان که تمامی هیئتهای عزاداری خود را موظف به حضور در این مجلس میدانستند و از طرف دیگر خیل عظیمی از مردم نیز در این منزل که معمولا به همراه پرداخت طعام بود، شرکت مینمودند تا جایی که معمرین نقل میکردند برخی افراد برای آن که بتوانند در حیاط یا پشت بام منزل سردار، جایی برای نشستن پیدا کنند، از نصف شب به این منزل مراجعه میکردند.
نیک پور اظهار کرد: هیئتهای عزاداری نیز در روزهای تاسوعا و عاشورا، از حدود میدان ارگ، عزاداری خود را آغاز میکردند و سپس از طریق گذر از بازار بزرگ، خود را به منزل سردار میرسانند.
او گفت: بعد از فوت سردار نصرت و تعطیلی مراسم در منزل او، به نقل از مرحوم ماشاالله لطفی، هیئت میدان قلعه که یکی از قدیمیترین هیئتهای عزاداری شهر بودند، پس از صحبت با تعدادی از کسبه بازار مظفری، توانستند صفهعزاخانه را جایگزین خانه سردار کنند و تقریبا از پنج دهه پیش، صفه عزاخانه در روزهای تاسوعا و عاشورا، محل حضور و عزاداری هیئتهای عزاداری شهر گشت.
پژوهشگر تاریخ کرمان ادامه داد: البته از دوره قاجاریه در جای جای شهر کرمان، روضهخوانیهای هفتگی، ماهانه و سالیانه در اغلب تکایا و منازل شخصی برپا میشد، چنان که روضهخوانی منزل سادات خوشرو از اواخر دوره قاجاریه تاکنون، در دهه اول محرم همچنان ادامه دارد و نظر به مهمان نوازی خاندان خوشرو و همچنین معنویت، سادگی و صفای این مکان، یکی از مجالس بسیار معروف در شهر است.
نیک پور بیان داشت: تشکیل مجالس روضه خوانی علاوه بر مساجد، حسینیهها، تکایا و منازل افراد معروف و مشهور، بعضا توسط اصناف، اهالی محلات نیز از دوره قاجاریه در کرمان رایج بود، به عنوان مثال میتوان به روضهخوانی صنف مسگرها در چهارسوق مسگری، روضهخوانیهای متعدد در محلههای قدیمی شهر، چون محله شهر، میدان قلعه و ... اشاره نمود.
به گفته او، افزون بر اینها روضهخوانی در خانهها که به طور معمول به صورت هفتهخوانی یا ماهیانه برگزار میشده و میشود، اشاره نمود و گاه میبینیم روضهخوانی توسط چند نسل و به صورت متوالی برگزار و بیش از یک قرن ادامه دارد.
این تاریخ دان افزود: از این رو است که در گذشتهای نه چندان دور، شهر کرمان به واسطه تعدد مراسم روضهخوانی و ذکر ائمه اطهار (ع) و به ویژه حضرت اباعبدالله الحسین (ع) به «شهر حسینیهها» و «حسین آباد» معروف گردیده بود.
این حسین کیست که عالم همه دیوانه اوست!
انسان چه بخواهد و چه نخواهد حالتهای اجتماعی بر او اثر میگذارد و اگر حالتهای اجتماعی نامناسب باشند، انسان به آن سمت میرود و اگر حالتهای اجتماعی مناسب باشند انسان به سمت دیگری میرود لذا بسیاری از افراد هستند که معتقد هستند روضههای خانگی فرصت نوکری اباعبدالله (ع) و خدمت به عزاداران ایشان را به وجود میآورد.
محمدعلم آموز فرزند مرحوم حاج حسین علم آموز یکی از پیر غلامان دیار کریمان گفت: تقریبا بیش از ۴۰ سال قبل از تولد من در منزل ما مراسم پخت آبگوشت امام حسینی در (۱۷محرم) ومراسم روضه هفتگی و روضه ماه محرم برقراربوده است.
او افزود: پدرم مرحوم حاج حسین علم آموز آهنگرماشین سنگین بودند و تقریبأ ۶۵ سال تا روز آخرعمرشان در سن ۷۷سالگی مشغول به این کاربودند و این حرفه آهنگری را با شاگردی نزد پدرمرحومشان حاج محمدعلم آموز یاد گرفته بودند.
علم آموز گفت: پدرم ازسال ۱۳۴۹ هفدهم ماه محرم به مناسبت هفت حضرت سیدالشهداء (ع) تقریبأ ۵۰سال نوکری امام حسین (ع) آبگوشت امام حسینی طبخ و توزیع می کرد.
او افزود: قریب ۲۰سال قبل مراسم را ازاول محرم تا ١٤ محرم منعقدکردند، مراسم زیارت حضرت ابوالفضل (ع) وزیارت عاشورا وسخنرانى وعاظ و نمازجماعت مغرب وعشابرگزارگردیده، درضمن بعضی روزهای خاص مراسم ویژه ایی برگزارمی شود.
علم آموز ادامه داد: دوم محرم زیارت جامعه کبیره، ۳ محرم همایش سه سالههای عاشورایی، ۷محرم همایش شیرخوارگان حسینی و اولین پنج شنبه ماه محرم قرائت ختم انعام توسط قاریان برجسته، روز ماقبل آخر۱۳محرم خطبه امام سجادو روزآخر حدیث شریف کسا برگزارمی شود ودر روز تاسوعاوعاشورا هیئتهای سینه زنی برای عزاداری زیرخیمه امام حسین (ع) میآیند.
علم آموز گفت: قریب ۲۰سال است که جمعههای اول هرماه قمری دراین بیت زیارت ناحیه مقدسه ودعای سمات خوانده می شود.
به گفته او، افراد زیادی طی این سالها زیر این خیمه یاحسین گفته اند و هم اکنون در جمع ما نیستند (حجج اسلام سیدمحمدخوشرو- سیدمحمودمهدوی- واعظی- مؤذن زاده- طاهری ومداحانی که به رحمت خدارفته اند:حاج رضاانصاریان (صاحب صوت صلوات خاصه امام رضا (ع) - حاج علی خورشیدی (ازقم) - سیدابوتراب حسینی- حمیدی-،عطاءمحمدی بوده اند.
به گفته او، مراسم محرم وزیارت ناحیه مقدسه بیت حاج حسین علم آموز دراین دوسال کرونایی هم، حتی یک روز هم تعطیل نشد و دوسال شدیدکرونایی مراسم بصورت مجازی و زنده از طریق پیج اینستاگرام به آدرس: روضه علم آموز یا@elmamooz.rouzeh برگزارمی شد.
علم آموز میگوید: قدمت مراسم روضه ونوکری مرحوم پدرم نزدیک ۵۰سال میرسد و هرساله نیز عیدغدیر خیمه امام حسین رابرپا واول محرم خانه راسیاهپوش می کنیم.
او با اشاره به اینکه، پیرغلام در یک کلام یعنی یک عمر باعشق نوکری بی ادعا برای ارباب، بیان داشت: اصالت وفرهنگ حسینی درجامعه امروز که فضای مجازی وفرهنگ غرب و دشمنان اهل بیت (ع) باتمام توان و بودجههای کلان اعراب خلیج وسعودی قصد دین گریزی جوانان را دارند، شما ملاحظه کنید روز تاسوعا اکثر میلیونی جوانان این مملکت بصورت خودجوش یا اباالفضل می گویند ویا همین پیاده روی اربعین ببینید آیا فقط قشر مذهبی هستند؟ خیر.
او تصریح کرد: امام حسین (ع) مرزها و خطوط را برداشته اند چراکه خانواده ایی نام امام حسین (ع) را درمحیط خانه ببرند وچراغ امام حسین را روشن کنند، قطعأ افراد آن خانواده عاقبت بخیرمی شوند.
اَلسَّلامُ عَلَى الْحُسَیْنِ وَ عَلى عَلِىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ عَلى اَوْلادِ الْحُسَیْنِ وَ عَلى اَصْحابِ الْحُسَیْنِ (ع)
روضههای خانگی معطر به عطر زیارت میشوند
به گفته جلیل رضازاده،رئیس شورای هماهنگی کانونهای خدمت رضوی استان کرمان، با نزدیک شدن به ایام پایانی ماه صفر وسالروز شهادت حضرت رضا (ع) با هدف تقویت و احیا روضههای خانگی، پویشی سراسری در کشور اجرایی میشود.
او با اشاره به اینکه این پویش در دهه پایانی صفر برگزار میشود، افزود: طرح معارفی-مذهبی روضه الرضا (ع) در قالب پویش ملی «#برگزاری ۸ هزار روضه خانگی» دو سال است که راه اندازی شده است.
رئیس شورای هماهنگی کانونهای خدمت رضوی استان کرمان گفت: امسال، دوست داران اهل بیت (ع) برای برگزاری روضه خانگی و دریافت تحفه رضوی شامل، نمک و گلاب، چای، برنج، اسپند و پرچم متبرک و همچنین در صورت تمایل، درخواست یک جلسه روضه خوانی تلفنی را ثبت و طی برقراری ارتباط تلفنی مستقیم از سوی حرم مطهر رضوی با متقاضی، حاضران در روضه از یک جلسه روضه خوانی تلفنی توسط روضه خوان بهرهمند شوند.
مسئول کانون مداحان رضوی استان کرمان افزود: در ادامه پویش، با هماهنگی کانون مبلغان دینی استان طی چند روز متوالی با حضور خادمیاران مداح در محافل ومجالس، روضه خوانی انجام خواهد شد.
رضازاده عنوان کرد: متقاضیان برپایی روضه خانگی در ایام شهادت امام رضا (ع) میتوانند برای ثبت نام و بهرهمندی از خدمات، عنوان «روضه الرضا (ع)» را به سامانه ۳۰۰۰۸۸۸۵ ارسال کنند.
رئیس شورای هماهنگی کانونهای خدمت رضوی استان کرمان گفت: در استان کرمان تاکنون ۱۱۸ روضه خانگی «هیئت مذهبی، تشکل ها» شناسایی و درخواست هدیه متبرک رضوی داشتند که از این تعداد ۳۴ جلسه مربوط به بانوان میشود.
رضازاده اضافه کرد: شهرستان بم با ۲۳ هیئت و شهرستان ریگان و عنبرآباد با ۱۶ جلسه هیئت بیشترین درخواست روضه خانگی را داشته اند.
مسئول کانون مداحان رضوی در استان کرمان با اشاره اینکه امسال مجالس روضههای خانگی در دهه محرم وصفر بیش از ۷ هزار مورد بوده است، افزود: پارسال حدود ۴ هزار روضه خانگی و همچنین امسال بالغ بر ۱۰ هزار روضه طی ایام سال به همت کانون مداحان رضوی استان، در کرمان برگزار خواهد شد.
به گفته او، استقبال مردم و دوست داران اهل بیت (ع) در مقایسه با پارسال بیش از ۲۰۰ درصد رشد داشته است.
رضازاده میگوید: ۵۵۰ مداح و ذاکر اهل بیت (ع) در استان کرمان از ابتدا برای خادامی ثبت نام کرده اند که حدود ۲۷۰ نفر از این تعداد خدام رضوی شده و به حرم مطهر وصل هستند.
رئیس شورای هماهنگی کانونهای خدمت رضوی استان کرمان گفت: برخی از کانونهای محلی خدمت رضوی در کرمان مانند کانون خادمیاران بقیه الله (عج)، بصورت خودجوش و با هزینه کرد خادمیاران، طی ایام محرم وصفر میهمان خانههای خادمان میشوند و با اقامه عزای حسینی به مدیحه سرایی و روضه خوانی میپردازند.
برگزاری مراسم عزاداری و روضه خانگی سنتی است که ائمه اطهار (ع) به آن سفارش کردهاند، اما متأسفانه این روزها برخی با بهانههایی همچون مشکلات اقتصادی زندگیشان را از برکات روضه خانگی محروم میکنند؛ درحالیکه سادهترین، کمخرجترین و مخلصترین محفلهای این روزهای عزاداری، همین روضههای خانگی هستند روضههایی که باید بگذاریم مانند قدیمها دوباره دستمان را بگیرند و گره از مشکلات و گرفتاریهایمان باز کنند.
گزارش از معظمه رنجبر