رزمایش بزرگ اقتدار ۱۴۰۱ نیروی زمینی ارتش در حالی طی روزهای گذشته با حضور یگان‌های پیاده، زرهی، توپخانه، هوانیروز، پهپاد، مهندسی، هوابرد و جنگ الکترونیک ارتش در منطقه عمومی نصرآباد اصفهان برگزار شد که ارتقاء سامانه ها و ورود محصولات جدید صنایع دفاعی کشورمان به ساختار رزم نزاجا کاملا مشهود بود.

تصاویر مرحله دوم این رزمایش نشان می داد، واحدهای موشکی این نیرو، این بار به موشک‌های زمین به زمین فتح ۳۶۰ و نسل جدید فجر ۵ مجهز شده اند. نخستین شلیک موشک فتح ۳۶۰ در حالی طی این تمرین عملیاتی، صورت گرفت که این موشک پیش از این برای اولین‌بار در رژه ۲۹ فروردین ارتش به نمایش درآمده بود. این محصول بالستیک کوتاه برد که سال پیش به نیروی زمینی سپاه تحویل داده شده بود، در سالجاری به نیروی زمینی ارتش تحویل داده شده تا این نیرو نیز به قدرت آتش بسیار دقیقی مجهز شود.

بیشتربخوانید

• ایران در ساخت موشک‌های نقطه زن مبالغه نمی‌کند

پرتابگر سه فروندی موشک فتح در رژه امسال روز ارتش در تهران

در سالهای قبل، وقتی درباره موشک های بالستیک صحبت می شد عمدتا نگاه ها به سمت نیروی هوافضای سپاه می رفت و حتی در بحث موشک های بالستیک ضد کشتی نیز، بیشتر این نیروی هوافضا بود که کاربری این سلاح ها را بر عهده گرفت اما این مسئله از سال گذشته دچار تغییراتی مهم شده و اکنون شاهد هستیم که نیروی دریایی و سپس نیروی زمینی نیز به موشک های بالستیک مجهز شده اند.

موشک های بالستیک سری فتح در حقیقت کوچک ترین عضو شناخته شده از خانواده پر افتخار فاتح به حساب می آیند و معمولا در مجموعه پرتابگرهای ۳ یا ۶ فروندی امکان عرضه شدن دارند. با توجه به اینکه نیروی زمینی ارتش در اوایل امسال، این موشک را رسما به نمایش گذاشت، سرعت عمل عملیاتی شدن و بکارگیری انبوه این سامانه در رزمایش روزهای اخیر، یک پیشرفت مهم در واگذاری سامانه های نقطه زن و مدرن به نیروهای مسلح محسوب می شود.

خانواده ای مشهور به نام موشک‌های فاتح

ساخت و توسعه راکت‌های سوخت جامد همچون پهپادها در ایران ریشه در دل دوران جنگ تحمیلی دارد. یکی از مهمترین راکتهای در دست توسعه در کوران جنگ، ساخت وزارت سپاه (وزارت دفاع فعلی) بود. تلاش ها به ساخت محصولی با برد ۱۷۰ کیلومتر و سرجنگی سنگین تر نسبت به «ایران ۱۳۰» و «عقاب منجر شد. پس از پایان جنگ تحمیلی توسعه راکتهای «نازعات» و «زلزال» ادامه یافت و از نظر برد، نوع سوخت و برخی موارد دیگر خانواده متنوعی تشکیل داده شد و یگانهای مختلف سپاه و ارتش آن را به خدمت گرفتند. مشهورترین موشک تاکتیکی برد کوتاه ایران به نام «فاتح ۱۱۰» ترکیب بدنه و پیشران زلزال و سامانه هدایت یک موشک دیگر به نام «تندر ۶۹» بود که منجر به خلق موشکی با برد بیش از ۲۰۰ کیلومتر ولی دارای قابلیت هدایت تا پایان مسیر شد.

اما در سالهای اخیر مشخص شد که روند توسعه خانواده موشک های فاتح که قبلاً با بزرگتر کردن آن در دست اجرا بود، این بار معکوس شده و موشکهای کوچکتری با همان طراحی فاتح ۱۱۰ در حال توسعه است. رفتن به سمت ابعاد کوچکتر از فاتح ۱۱۰ ولی حفظ همان طراحی سبب می شود تا ضمن حفظ اطمینان پذیری و دقت قبلی با کوچک سازی امکان به کارگیری تعداد بالا روی یک پرتابگر ممکن شود. اولین محصول با این تفکر موشکی با برد ۱۲۰ کیلومتر با دقت بالا است که ۶ تیر از آن روی یک کامیون حمل می شود و امکان استفاده از سرجنگی های متنوعی را دارد. این موشک به نام «فتح» در ۳۱ مرداد ۱۳۹۹ مشاهده شد.

موشک فتح در رزمایش های اخیر سپاه در سالهای اخیر خوش درخشید و برای اولین بار در رزمایش پیامبر اعظم(ص) ۱۴ مشاهده شد. در نگاه اول مشخص بود که این موشک همان پیکربندی فاتح ۱۱۰ مشهور و خوش سابقه را به ارث برده اما به طور محسوسی در ابعاد کوچکتر ساخته شده است. در اواخر سال ۱۳۹۹ انبوهی از موشک های فتح در داخل محفظه پرتاب استوانه ای به نیروی دریایی سپاه تحویل شده و برای اولین بار این نیرو را صاحب موشک بالستیک کرد. در تیر ۱۴۰۰ هم، موشک فتح به همراه پرتابگر ۶ تایی متحرک به نیروی زمینی سپاه تحویل داده شد که توان رزم این نیرو را با دو مؤلفه افزایش قدرت آتش و توان نقطه زنی بسیار بهبود بخشید.

فتح، موشکی با طول ۵۱۷۵ میلیمتر است جرم کلی ۷۸۷ کیلوگرم (که ۱۵۰ کیلوگرم آن سرجنگی بوده) و پیشران سوخت جامد مرکب به آن سرعت ۴ برابر سرعت صوت یا ۴ ماخ می دهد. این موشک عمر انبارداری بسیار خوبی که دستکم ۱۰ سال ارزیابی می شود داشته و خطای آن کمتر از ۳۰ متر است. کمینه و بیشینه برد آن ۳۰ و ۱۲۰ کیلومتر بوده که آن را به جایگزین شایسته ای برای راکتهای نازعات و رقیب جدی برای خانواده راکتهای هدایت شونده فجر ۵ تبدیل کرده است.

تیوب های استوانه ای حامل موشک فتح در جریان تحویل به نیروی زمینی سپاه

یک ویژگی مهم دیگر موشک فتح، پرتابگر ۶ تایی آن است که به دو شکل مقطع مکعبی و مقطع دایروی دیده شده و با توجه به عملیاتی شدن آن در رزمایش اقتدار ۱۴۰۱، هم اکنون هم در نیروی دریایی و نیروی زمینی سپاه و هم در نیروی زمینی ارتش عملیاتی شده است. با توجه به توضیحات ارائه شده در زمان تست این محصول مهم، موشک فتح یا BM-۱۲۰، علاوه بر سرجنگی انفجاری شدید از سرجنگی ترکشی منفجر شونده در ارتفاع مشخصی بالای هدف و سرجنگی نفوذگر در استحکامات و بتن هم می تواند استفاده کند.

نیروی زمینی سپاه و استقلال بیشتر با سری فتح

همانطور که در گزارشات قبلی مشرق نیز گفته شده، امروزه نیروهای زمینی در دنیا به دنبال سیستم های راکتی و موشکی برد بلندتر با دقت بالا هستند تا بتوانند از وابستگی خود به واحدهای هوایی کم کنند که حرکت نیروی زمینی سپاه و ارتش به این سمت نیز به همین معنی است. درخواست پشتیبانی هوایی در مواقعی سخت و با ریسک های زیادی همراه است اما داشتن یک موشک بالستیک دقیق - در مورد فتح با خطای کمتر از ۳۰ متر- با سرعت بالا و در بردی بیش از ۱۰۰ کیلومتر مشخصا یک گزینه کارآمد و دقیق در دستان یک فرمانده میدانی در نبرد زمینی است.

همچنین صنایع دفاعی کشور موشک های سری فتح را با نام تجاری BM-۱۲۰ معرفی کرده و به جای کنیسترهای حامل استوانه ای قبلی، در سری جدید از گونه های مکعبی استفاده کرده که مشخصا نسبت به مدل قبلی کوچک تر و سبک تر هستند. این حرکت به ظاهر ساده در بحث های انبارداری، نقل و انتقال و نصب راحتتر به نسبت مدل های استوانه ای قبلی، دارای برتری های خاصی هستند.

موشک فتح در لحظات پایانی پرواز و رسیدن به هدف با دقت بسیار بالا

البته باید توجه داشت اگرچه سلاح جدید و مهمی مثل موشک های سری فتح وارد سازمان رزم نیروی زمینی سپاه و ارتش شده ولی این مسئله به معنی بی توجهی به خانواده سری فجر نیست چراکه در یک میدان نبرد تهدیدات مختلف، در فواصل و با ارزش های عملیاتی گوناگون وجود دارد. مشخصا برای طیفی از تهدیدات، اصولا ارزش استفاده از سلاحی خاص مثل "فتح" وجود نداشته و نیاز به یک گزینه ارزان تر است و اینجاست که سری "فجر" چه در شکل هدایت شونده و چه غیر هدایت شونده همچنان به کار خواهند آمد. حتی در گونه های غیر هدایت شونده نیز با ترکیبی از یک سیستم کنترل آتش در سامانه پرتاب بعلاوه یک پرنده بدون سرنشین برای رصد آنلاین محل برخورد به راحتی می توان به دقتی قابل قبول رسیده و از این سلاح ها نیز استفاده ای بهینه کرد.

نسل جدید پرتابگرها در خدمت سرپنجه های عملیاتی ارتش

با این حال، تصاویر به نمایش درآمده از رزمایش اقتدار ۱۴۰۱ نیروی زمینی ارتش، یک ویژگی دیگر سامانه موشکی که به این نیرو تحویل داده شده است را نشان می دهد و آنهم برخورداری آن از پرتابگرهای محفظه‌ای (کنیستر) است. در این نوع پرتابگرها، هر موشک درون یک محفظه استوانه‌ای که به آن «کن» گفته می‌شود قرار می‌گیرد و این کن‌ها روی پرتابگر نصب می‌شوند. ظاهرا علاوه بر لانچرهای تک فروندی، نوع دیگر پرتابگرهایی که به نیروی زمینی ارتش ملحق شده، از نوع ۶ تایی است که قابلیت شلیک ۶ موشک از یک پرتابگر را فراهم می‌کند.

پرتابگر به نمایش درآمده در رزمایش اخیر نیروی زمینی ارتش

از جمله قابلیت‌های عمده‌ای که با استفاده از پرتابگرهای محفظه‌ای می‌توان به آن رسید، نگهداری و حفظ موشک از خطرات و عوامل محیطی از جمله خطرات بیرونی است و کن برای موشک مانند یک محافظ در برابر عواملی چون باران، گرد و غبار، تابش و ... عمل می‌کند. مزیت دیگر، قابلیت نصب تعداد بالای کنیستر روی پرتابگر است که این موضوع به افزایش قدرت و حجم آتش موشکی کمک شایانی می‌کند و با توجه به سایر سامانه های تحویل شده به نزاجا، هم اکنون این نیرو مجهز به تیربارهای موشکی شده که حاوی سامانه های بالستیک و نقطه زن هستند.

ثمرات دستیابی نزاجا به تیربار موشکی

همانطور که اشاره شد، طی یکسال اخیر شاهد تحویل این موشک‌ها به نیروی زمینی سپاه و ارتش هستیم؛ موضوعی که به نظر می‌رسد در کنار افزایش قدرت و دقت آتش موشکی، قابلیت عمده آن برای سرکوب دفاع ضدموشکی دشمن باشد. اما اینکه چگونه می‌توان دفاع هوایی دشمن را با موشک‌های بالستیک سرکوب کرد، در حقیقت به اتمام ذخایر موشکی آن برمی‌گردد. بعنوان مثال هر سامانه پاتریوت قابلیت درگیری همزمان با ۸ هدف را دارد؛ تصور کنید در یک زمان واحد، زمانی که ۸ موشک بالستیک به سمت آن شلیک شود، اگر حتی بتواند با تمام آنها درگیر شود و آنها را منهدم کند، حال با یک مشکل اساسی مواجه است و آن هم اتمام ذخیره موشک چراکه شارژ مجدد موشک‌های سامانه امری زمان‌بر است و در همین مدت زمان که دفاع هوایی دشمن بدون موشک است، سایر یگان‌ها می‌توانند عملیات خود را اعم از موشکی، هوایی و یا پهپادی اجرا کنند.

به طور کلی بررسی روند طی شده در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که در کنار افزایش کیفیت و اثرگذاری موشک‌ها در حوزه سرجنگی و مواد منفجره، مهمترین نکته مشهود در توسعه توان موشکی، تمرکز بر قابلیت شلیک تعداد زیاد موشک در بازه زمانی کم است چراکه این حجم زیاد هم دفاع هوایی دشمن را ناکارآمد می‌کند و هم با ضربه سنگین به استحکامات آنها، توان پاسخگویی را از آنها سلب کرد. ذکر این نکته ضروری است که هرچه تعداد شلیک‌های موشکی بیشتر باشد، به همان اندازه می‌تواند کارایی سامانه‌های پدافند ضدموشکی دشمن تضعیف شود چراکه مقابله با تمام اهداف موشکی برای این سامانه‌ها ممکن نیست و در صورتی هم که بتوانند با همه اهداف درگیر شوند، با اتمام ذخیره موشک (NumOut) مواجه می‌شوند.

در حقیقت، به نظر می رسد وظیفه سرکوب سامانه های پدافندی و راداری دشمن در منطقه از جمله پاتریوت، از نیروی هوافضای سپاه به نیروهای زمینی سپاه و ارتش واگذار شده و نیروی هوافضا، مشغول رصد، شناسایی و نابودی دشمن در دوردست ها خواهد بود. هرچند که پهپادهای شناسایی، رزمی و انتحاری نیروهای زمینی سپاه و ارتش نیز در این ماموریت، پشتیبان و یاور نیروی هوافضای سپاه خواهند بود که چنین تاکتیک و طراحی چند لایه، امکان تحقق و دستیابی به اهداف را به مراتب بیشتر و قوی تر خواهد کرد.

منبع: مشرق