یک کاغذ و قلم برداشته ام و در حال نوشتن دغدغه هایم هستم، اخیرا یک کتابی از روانشناسی می‌خواندم که در آن نوشته بود، برای اینکه ذهنتان را پاکسازی کنید و بتوانید مدیریت بهتری بر برنامه‌های زندگی تان داشته باشید، بهتر است هر چه در ذهن دارید، روی کاغذ بیاورید، به قول خود آن روانشناس نشخوار‌های فکری تان را مکتوب کنید. من هم در حال تمرین این روش هستم. مدتی است که وضعیت تحصیلی بچه‌ها ذهنم را به شدت درگیر کرده است.

دو سال از کرونا گذشته و خیلی از محصل‌ها در این مدت اُفت تحصیلی پیدا کرده اند، بگذریم از یک عده بچه‌هایی که خودشان اتوماتیک وار به درس و مشقشان می‌پردازند و مادر و پدر‌ها خیلی درگیرشان نمی‌شوند، از بدِ حادثه ما مدام باید درس بچه‌ها را کنترل کنیم تا مبادا عقب نیافتند، مشق هایشان را بنویسند، تمریناتشان را حل کنند، دست آخر هم معلم‌ها زنگ می‌زنند که فرزند شما اُفت تحصیلی پیدا کرده، مگر انتظار دیگری از این شرایط کرونا و شیطنت بچه‌ها در منازل و درس نخواندشان می‌توان داشت؟

حال دارم روی کاغذ یادداشت می‌کنم که کمتر از ۱۵ روز دیگر فرزندانم باید به مدرسه بروند و امسال دیگر از آن سال‌هایی نیست که یک روز مدرسه بروند و سه روز در خانه باشند، قطعا درس و مدرسه جدی‌تر است و خودم هم خیلی بیشتر پیگیر هستم که بچه‌ها اُفت تحصیلی پیدا نکنند. اما چیزی که پس از نوشتن این یادداشت‌ها در ذهنم سوال شد، این است که الان چه کنم؟ در این مدت کم که بچه‌ها را باید راهی مدرسه کنم و کلی هم از وضعیت تحصیلی و همسالانشان عقب هستند؟

این‌ها ذهنیت‌های یک مادر دغدغه‌مند دارای دو فرزند است که احساس می‌کند، بچه هایش از شرایط تحصیلی شان عقب افتاده اند. اما سوالش، دغدغه خیلی از مادران دارای فرزند محصل است، مادرانی که در این چند سال بیش از هر زمان تلاش کردند، بچه هایشان از درس و مشق عقب نیافتند، اما عاقبت این اتفاق برای خیلی از بچه‌ها افتاد. اصلا مگر این افت تحصیلی به شیوع کرونا و تعطیلی مدارس فقط ربط دارد؟ به غیر از آن بچه‌ها افت تحصیلی پیدا نمی‌کردند؟

از جمله مسائل رایج در بین خیلی از خانواده ها، اُفت تحصیلی نوجوانان است. نوجوان با ورود به بازه سنی مخصوص به خود، دچار تحولات زیادی می‌شود و نوساناتی در وجودش از جسمی تا روانی، شناختی، مهارتی، عاطفی و اجتماعی رخ می‌دهد. این تغییرات ممکن است باعث اُفت تحصیلی در وجودش شود که البته شایع هم هست. نمرات نوجوانان در این دوره کاهش پیدا می‌کند و علاقه مندی به درس خواندشان کم می‌شود. در این زمان خیلی از پدر و مادر‌ها نگران و گلایه‌مند وضعیت تحصیلی بچه هایشان می‌شوند.

*برخی عواقب اُفت تحصیلی در دوران نوجوانی

«دکتر محمد ترکمان»، روانشناس و مشاور کودک و نوجوان در این زمینه می‌گوید: «برخی نوجوانان در این بازه سنی دچار اختلال در یادگیری می‌شوند، در بسیاری موارد از کلاس، درس و مدرسه منزجر می‌شوند، حتی میل به فرار از مدرسه پیدا می‌کنند و به بهانه‌های مختلف به مدرسه نمی‌روند. همه این‌ها منجر به بروز درگیری‌های خانوادگی و همچنین درگیری نوجوان با خودش می‌شود. گاهی این مسئله بروز لجبازی را در نوجوان تشدید می‌کند، اعتماد به نفسش را کاهش می‌دهد و قدرت انتخابش در امور دیگر زندگی را نیز ضعیف می‌کند، از همه این‌ها بدتر ممکن است آینده خودش را نیز خراب کند».

چه بسیار انسان‌های مستعدی که به دلیل اُفت تحصیلی در دوره نوجوانی، به جایگاه واقعی خودشان در زندگی دست پیدا نکردند. انسان‌هایی که می‌توانستند یک نویسنده خوب، نقاش عالی، پزشک متبحر یا معمار فوق العاده باشند؛ بنابراین اُفت تحصیلی در دوره نوجوانی و حواشی آن فقط به جایگاه تحصیلی بچه آسیب نمی‌زند، بلکه می‌تواند تمرکز و قدرت انتخاب فرد را نیز تحت الشعاع قرار دهد، جایگاه اجتماعی او را نیز خراب کند و به سادگی وی را دچار نگرش‌های منفی و مخرب نسبت به خودش و دیگران کند.

*قضیه آنقدر‌ها هم پیچیده نیست

قضیه اُفت تحصیلی و عواقب آن آنقدر‌ها هم پیچیده نیست. پدر و مادر با یک سری آگاهی‌ها به راحتی می‌توانند این ماجرا را مدیریت کنند و آسیب‌ها را به حداقل برسانند. اما چگونه؟

ابتدا به این نکته اشاره کنیم که برخی والدین با یک سری دیالوگ‌هایی باعث تخریب شخصیت و اعتماد به نفس نوجوان شده و نه تنها به او کمک نمی‌کنند، مشکل تحصیلی بچه حل شود، بلکه آن را دامن هم می‌زنند.

*دیالوگ‌های تخریب گر

دکتر ترکمان در این باره می‌گوید: «دیالوگ‌هایی مثل (از درس خوندن به هیچ جا نمی‌رسی)، (خاک بر سرت با اون درس خوندنت، برو از دختر/پسر فلانی یاد بگیر)، (همش با دوستات بیرونی، پس کی وقت میکنی درس بخونی؟ همینه اوضاع تحصیلیت اینقدر خرابه دیگه!) این جملات باعث می‌شود نه تنها بچه‌ها تشویقی به درس خواندن نشوند، بلکه اوضاع رابطه والدین و فرزندان هم خرابتر شده و دل به درس هم نخواهند داد.»

همه ما می‌دانیم که نوجوان دیگر کودک نیست که تمام دنیایش پدر و مادر و درس خواندن باشد، دغدغه هایش با بزرگ شدن فضای زندگی اش بیشتر شده است، از همسالان تا فضای مجازی، شغل، آینده، درس و هزار چیز دیگر به ذهن او افزوده شده است، بنابراین خیلی جا‌ها طبیعی است که اُفت تحصیلی هم پیدا کند. اما مسئله جایی بحرانی می‌شود که برخی اوقات آنقدر بچه‌ها به درس بی‌توجه می‌شوند که مشکل اُفت تحصیلی به زندگی شان لطمه می‌زند.

دکتر محمد ترکمان معتقد است که در ۵ مرحله می‌توان این مشکل را مدیریت کرد. او اینطور توضیح می‌دهد:

۱-علت درس نخواندن نوجوانان را شناسایی کنید

نخستین نکته این است که پیگیر شویم چرا نوجوان ما درس نمی‌خواند. گاهی اوقات این درس نخواندن علت دیگری دارد، مثل اضطراب، افسردگی، کمال گرایی، اختلالات یادگیری، نفوذ همسالان، نقص توجه معلمان، سختگیری زیاد در مدرسه و ... ممکن است باعث شود که بچه‌ها عملکرد خوبی در تحصیل نداشته باشند. پس بهتر است که در یک تعامل با نوجوان و پیدا کردن علت واقعی این عدم انجام تکالیف و درس خواندن، به نتایج خوبی برسیم.

گاهی اوقات لجبازی باعث می‌شود بچه‌ها درس نخوانند، بنابراین والدین باید سعی کنند رابطه شان را با نوجوان بهبود ببخشند و در نهایت شاید شما تلاش خود را بکنید و هیچ علتی هم پیدا نکنید، در اینطور مواقع به دلیل بی حالی و ضعف جسمی یا عدم تمرکز باید این اتفاق افتاده باشد که در هر حال هر کدامش راه حلی دارد و والدین می‌توانند آن را مداوا کنند.

۲-با نوجوانتان گفتگو کنید

در گام دوم با گفتگو سعی کنید مشکل را حل کنید. زمانی که شما مشخص کردید علت واقعی درس نخواندن و عدم انجام تکالیف نوجوانتان چیست، برای رفع آن با او صحبت کنید و زمان‌هایی را برای انجام تکلیف و جبران عقب ماندگی‌ها مشخص کنید. حتی با او قرارداد شفاهی یا کتبی برای انجام دروسش ببندید منتها سعی کنید که انتظاراتتان معقول باشد و او را به سمت کمالگرایی و در نهایت هم بی توجهی به درس سوق ندهید.

مثلا با نوجوانتان اینطور صحبت کنید: «می‌دونم که در این شرایط سنی دغدغه‌های زیادی داری، اما بیا با هم حرف بزنیم، چند زمان را مشخص کنیم برای انجام تکالیفت، کی می‌تونی و راحتی به نظرت که در آن زمان‌ها به کمک هم عقب ماندگی هاتو جبران کنیم؟ چند ساعت تو طول روز می‌تونی شروع به درس خوندن کنی؟ بیا بنویسیمشون رو کاغذ».

۳-جریمه و پاداش در نظر بگیرید

در قدم بعدی سعی کنید برای درس خواندن هایش پاداش در نظر بگیرید و برای نخواندن هایش هم جریمه. البته این جریمه نباید بدنی بوده یا طوری باشد که به روان او آسیب بزند، بلکه طوری که مثلا درس نخواندنش یک پیامدی برایش داشته باشد مثل حذف برخی علایقش. مثلا قرار شما این بوده که بین ساعت ۴ تا ۶ درس بخواند و بعد هم برای بازی بیرون برود، اما اگر نخواند شما قاطعانه اجازه ندهید که بیرون برای فوتبال یا دوچرخه سواری برود و روی حرف خودتان هم بایستید.

۴-در جبران عقب ماندگی‌های تحصیلی همراهش باشید

بچه‌ها برای جبران عقب ماندگی‌ها اهمال کاری می‌کنند و به تنهایی کار‌ها برایشان سخت می‌شود، به جز اینکه با کمک برای درس خواندن برنامه ریزی می‌کنید، بهتر است در تمام بخش‌ها نیز همراهش باشید تا بداند شما در کنارش هستید و به او یادآوری می‌کنید که کارهایش را انجام دهد.

۵-تمرکزتان بر نتیجه باشد نه فرایند

علی رغم اینکه خیلی جا‌ها شاید درستش این باشد که شما بر فرآیند امور کار کنید و لذت ببرید، برای جبران افت تحصیلی و عقب ماندگی بچه‌ها بهتر است شما به عنوان پدر و مادر بر نتیجه تمرکز کنید تا فرایند. یعنی خیلی برایتان مهم نباشد که حتما سر ساعت ۵ درس خواندش را شروع کند یا فلان تمرین را انجام دهد، اگر با ساعت کمتری هم نتیجه می‌گیرد یا زمان امتحانات هم می‌تواند، جبران کند، سخت نگیرید.

اینجا لازم است که انتظارات پدر و مادر معقول باشد و از جنگ قدرت در هر مرحله پرهیز کنند.»

*موارد استرس زا را از ذهن نوجوانتان حذف کنید

در کنار تمام این مواردی که دکتر ترکمان مطرح کردند، چند نکته دیگر هم قابل تأمل و مهم است. یکی اینکه خیلی وقت‌ها بچه‌های نوجوان به خاطر شرایط هورمونی خاصی که در این دوره پیدا می‌کنند، دچار استرس‌ها و اضطراب زیاد هستند، فراموش نکنید که در فرایند تحصیل آن‌ها شرایط را با آرامش هر چه تمام‌تر فراهم کنید و حتی اگر مشکلی هم پیش آمد ریشه آن را پیدا کنید تا استرس و اضطراب از وجودشان رخت ببندد.

بهترین شرایط برای رفع استرس بچه‌ها این است که محیط منزل امن و بدون جنگ و دعوا و مشکل باشد. پدر و مادری که خود مدام با هم درگیر هستند و جدل در خانه شان وجود دارد، نمی‌توانند انتظار داشته باشند که فرزندشان به راحتی به درس و مشقش برسد و استرسی نباشد. اگر زمانی این اتفاق استثنائا در زندگی پیش آمد، بهتر است که با نوجوانتان صریح گفتگو کنید و او را به آرامش دعوت کنید. حتی اگر زمانی دیدید که به دلیلی خارج از محیط منزل، فرزند شما استرس دارد، از مدرسه او اجازه بگیرید تا در منزل استراحت کند و قوای خودش را بیابد.

از جمله سایر نکاتی که والدین در این زمینه لازم است در نظر بگیرند، می‌توان توجه به استعداد‌ها و علایق نوجوان، رژیم غذایی و تغذیه او، تشویق او در منزل، توجه به تفریح و استراحت نوجوان، افزایش انرژی مثبت خانه می‌توان اشاره کرد و از مهمترین راهکار‌ها اگر دیدید که کارهایتان نتیجه مناسب نداده، لزوم مراجعه به روانشناس و بردن نوجوان نزد مشاور و روانشناس است.

منبع: فارس