در یکی از اتفاقات مهم برای صنایع دفاعی و نیرو‌های مسلح کشورمان، شناور گشتی _ رزمی شهید سلیمانی در مراسمی با حضور سرلشکر باقری رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح به تجهیزات سازمان رزم نیروی دریایی سپاه الحاق شد. البته پیش از این رونمایی و الحاق، فرمانده نیروی دریایی سپاه خبر داده بود که شناور‌های مدرن و جدیدی، امسال به این نیرو ملحق خواهند شد که ناو شهید سلیمانی به طول ۶۵ متر توسط نیرو‌های مسلح و یک شناور دیگر هم توسط شرکتی دانش‌بنیان درحال ساخت است.

شناور شهید ناظری در سال‌های گذشته رونمایی شد و اکنون با معرفی شناور شهید سلیمانی و در آینده نزدیک شناور شهید ابومهدی، کاملا مشخص است که صنابع دفاعی کشورمان بویژه نیروی دریایی سپاه، به اشراف و تسلط کاملی روی طراحی جدید در ظاهر و بدنه دست یافته اند که نمونه‌هایی از این نگاه انقلابی، برای افزایش سریع و قابل توجه توان رزم - آن هم در عرصه دریا با پیچیدگی‌های خاص خود- لازم است.

تاریخچه ساخت نسل جدید شناور‌ها در سپاه

ابتکار سپاه در ساخت شناور‌های نیمه سنگین و سنگین در گام اول به ساخت شناور شهید ناظری و به آب اندازی آن در سال ۱۳۹۵ انجامید. شناوری که با طول ۵۵ متر، عرض ۱۴ متر و ارتفاع ۱۳ متری خود می‌تواند برد عملیاتی این نیرو را تا چند هزار کیلومتر افزایش دهد.

این شناور در طراحی خود یک شیوه خاص را در پیش گرفته که قادر است از طریق پایداری مناسب در دریا و حتی شرایط آب و هوایی نامناسب، با سرعت بالا طی مسیر کرده و واژگون نشود. به طور کلی ساختمان بدنه شناور‌ها به دو دسته «تک بدنه» یا Monohull و «چندبدنه» یا Multihull تقسیم می‌شوند که در هرکدام از این دو دسته، چندین نمونه را زیرمجموعه خود شامل می‌شود. نمونه چند بدنه که از ۲ یا تعداد بیشتری بدنه تشکیل شده، بر اساس تعداد بدنه‌ها، ترکیب، شکل و اندازه بدنه آن به دسته‌های مختلفی از جمله کاتاماران (دو بدنه)، تریماران (سه بدنه)، کوادریماران (چهار بدنه) و پنتاماران (پنج بدنه) تقسیم بندی می‌شود.

شناور‌های کاتاماران از دو بدنه جدا از هم تشکیل شده که توسط یک بدنه میانی به یکدیگر متصل می‌شوند. بر خلاف شناور‌های تک بدنه که برای ایجاد تعادل خود از مخازن بالاست استفاده می‌کنند، در شناور‌های کاتاماران به منظور پایدارسازی بدنه در آب از فاصله عرضی میان دو بدنه استفاده می‌شود و هرچه این عرض بیشتر باشد، پایداری بیشتر خواهد بود. یکی دیگر از مزایای مهم این نوع طراحی ایجاد قابلیت حرکت در آب‌های بسیار کم عمق، شاید چیزی در حدود دو متر یا کمتر است. این قابلیت شناور جدید، یگان‌های دریایی سپاه را قادر می‌سازد تا در مناطق بسیار نزدیک به ساحل نیز با سرعت بالا حرکت کرده و تقریبا از هر نقطه‌ای به شلیک اقدام کنند.

بیشتر بخوانید

• چرا نیرو‌های دریایی سپاه و ارتش به سراغ شکار Saildone USV رفتند؟ + تصاویر

پایداری عرضی در آب‌های آرام، مقاومت مناسب هیدرودینامیکی، پایداری دائمی و تعادل دنیامیکی در سرعت بالا، توان حمل بار بالاتر نسبت به وزن و اندازه و توزیع ضربه کوبش وارد شده به شناور که باعث کاهش فشار به بدنه و افزایش عمر آن نسبت به نمونه‌های عادی می‌شود از جمله دیگر مزایای استفاده از این طراحی است.

گسترش استفاده از شناور‌های کاتاماران در ارتش چین - شناور چینی تایپ ۰۲۲

با توجه به اینکه شناور‌های تندرو از ابتدای تشکیل نیروی دریایی سپاه به عنوان اولویت اصلی این نیرو در بحث رزم‌های سطحی مطرح بوده و در طول سال‌های گذشته مدل‌های جدید تری از شناور‌های موشک انداز تندرو وارد سازمان رزم سپاه شده اند، طرف مقابل یعنی دشمنان فرامنطقه‌ای نیز در این میان به دنبال روش‌های گوناگونی برای مقابله با این تاکتیک سپاه رفته اند، اما توسعه شناور‌های موشک انداز با بهره گیری از طراحی دو بدنه را می‌توان جدیدترین حرکت و غافلگیری ایران در صفحه شطرنج نبرد دریایی در خلیج فارس و آب‌های دوردست دانست.

چرا سیستم پدافندی شناور جدید سپاه حائز اهمیت است؟

همانطور که سرلشکر باقری در زمان رونمایی از شناور جدید سپاه اعلام کرد، "شهید سلیمانی" نخستین شناور رزمی در جمهوری اسلامی ایران است که مجهز به سامانه‌های پدافند هوایی عمود پرتاب، بردکم و متوسط بصورت ترکیبی است. باید توجه داشت در زمینه موشک‌های پدافندی، تا چند سال قبل، به علت فضای کم، در شناور‌های سپاه تنها موشک‌های دوش‌پرتاب مشاهده شده بود، اما آزمایش سامانه پیشرفته سوم خرداد روی شناور تدارکاتی شهید سیاوشی و بعداً مشاهده این سامانه روی ناو چند منظوره شهید رودکی نشان داد که پای سامانه‌های پدافند هوایی بومی ساخت سپاه به راحتی به شناور‌های نیروی دریایی آن هم باز می‌شوند.

شناور شهید سلیمانی از نمایی زیبا که نشان دهنده سطوح رادارگریز آن است

به همین خاطر، دستیابی به دانش طراحی و ساخت سامانه‌های پدافندی عمود پرتاب آنهم مخصوص شناورها، یک دستاورد مهم برای صنایع دفاعی کشورمان محسوب می‌شود. البته نگاهی به معماری سامانه‌های پرتاب عمودی چند منظوره در کشور‌هایی مانند روسیه و آمریکا نشان می‌دهد که امکان استفاده ترکیبی از موشک‌های مختلف در یک بلوک پرتاب عمودی هم وجود دارد. ضمن اینکه گونه‌هایی از موشک‌های کروز هم در شناور‌های جدید به صورت عمودپرتاب نصب می‌شوند تا تعداد موشک‌های در دسترس برای عملیات تهاجمی هرچه بیشتر شود. مانند شناور‌های کلاس بویان در نیروی دریایی روسیه که موشک‌های کروز تهاجم زمینی عمودپرتاب خود را از دریای کاسپین به اهدافی در خاک سوریه شلیک کردند.

محل قرارگیری سامانه‌های عمودپرتاب در ناو شهید سلیمانی

دریچه پرتابگر عمودی شکل مربعی (کادر قرمز) و مستطیلی (کادر مشکی)؛ پرتابگر موشک نصیر با برد ۹۰ کیلومتر (کادر زرد) و موشک‌های قدیر با برد ۳۰۰ کیلومتر در کنار آن

افزودن همین توانمندی در شناور‌هایی همچون شهید سلیمانی یا نمونه‌های توسعه یافته از آن - در صورت توسعه کروز‌های عمودپرتاب در ایران - می‌تواند اثرگذاری راهبردی به این شناور‌ها بدهد. در حقیقت، پرتاب عمودی موشک‌ها و مجهز بودن به رادار در تمام جهات به حفظ سرعت پاسخ بهینه سامانه به تهدیدات همزمان از جهات مختلف نیز منجر می‌شود.

در واقع در پرتاب عمودی، مدت زمان لازم برای چرخش پرتابگر به سمت اهداف مختلف برای شلیک‌های پیاپی از بار کاری سامانه حدف می‌شود. در عوض، طراحی و ساخت و به تولید رساندن موشک‌های عمودپرتاب دشواری بالاتری دارد که به نظر می‌رسد متخصصان کشور پس از سامانه باور-۳۷۳ که اولین سامانه پدافند هوایی عمودپرتاب کشور بود، در سامانه‌های دیگر نیز به سراغ توسعه چنین موشک‌هایی رفته‌اند و خوشبختانه موفق نیز ظاهر شده اند.

تست سامانه سوم خرداد روی شناور شهید سیاوشی سپاه که گام‌های اولیه نصب سامانه جدید پدافندی محسوب می‌شد

باید توجه داشت در فضای محدود شناور‌های رزمی، عمودپرتاب بودن موشک‌ها چه انواع پدافند هوایی و چه انواع کروز مورد مطالبه طراحان است، زیرا به این ترتیب امکان جای‌دهی تعداد بسیار بیشتری موشک در شناور ایجاد می‌شود. ضمن آنکه برخورداری از دفاع موشکی مستحکم در شناور شهید سلیمانی این امکان را به آن می‌دهد که در مواجهه با دشمنی دارای قدرت هواپایه در فواصل خارج از پوشش سامانه‌های پدافند هوایی موشکی ارتش و سپاه که در سواحل مستقر هستند در دریا عمل کند. به علاوه همین حجم موشکی سبب می‌شود تا شناور شهید سلیمانی علاوه بر امکان دفاع کافی از خود، بتواند از گروه قایق‌های پرسرعت هم در عملیات‌های تهاجمی پشتیبانی کرده و چتر دفاع هوایی مؤثری در برابر بالگرد‌ها و پهپاد‌های دشمن مجهز به موشک‌های تاکتیکی برد کوتاه همچون هلفایر و جاگم و بریمستون فراهم کند.

همچنین در عملیات‌های آبی خاکی هم شناور‌های رده شهید سلیمانی امکان ایجاد پوشش پدافندی برای لندینگ کرافت‌ها و سایر شناور‌های نزدیک شونده به ساحل را دارند؛ کاری که تجهیز ناو شهید رودکی به سامانه سوم خرداد و آزمایش این سامانه روی شناور تدارکاتی شهید سیاوشی نشان داد قبلاً به آن اندیشیده شده است.

آینده سامانه‌های عمودپرتاب در نیرو‌های مسلح ایران کجاست؟

در سال‌های گذشته، خبر‌ها و نکات مهمی در خصوص این توانمندی جدید نیرو‌های مسلح کشورمان مطرح شده بود. به عنوان مثال، دریادار حسین خانزادی فرمانده وقت نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز در سال ۱۳۹۸ و در حاشیه افتتاحیه مسابقات غواصی عمق، از نصب موشک‌های عمود پرتاب بر روی ناوشکن دماوند-۲ در ناوگان شمال نیروی دریایی ارتش خبر داد. در آن زمان، کارشناسان داخلی و خارجی، اینگونه تحلیل کردند که در صورت نصب موفقیت آمیز این سیستم روی شناور‌های ایرانی، نمونه‌های بعدی آن در ابعادی جدید، می‌تواند در زیردریایی‌های ساخت جمهوری اسلامی ایران مانند کلاس فاتح و زیردریایی سنگین بعثت برای پرتاب موشک‌های کروز به کار گرفته شود.

زیردریایی‌های حامل موشک بالستیک در حقیقت دارای بالاترین درصد بقاء پذیری در مقابل یک حمله متقابل دشمن بوده و برای نمونه در حال حاضر کشور‌هایی مثل روسیه، چین و آمریکا با داشتن طیف وسیعی از موشک‌های بالستیک زمین پرتاب ثابت زیر زمینی و متحرک روی زمین، در کنار بمب افکن‌های استراتژیک مجهز به موشک‌های کروز و در عین حال داشتن یک جغرافیای بسیار وسیع، همچنان زیردریایی‌های حامل موشک بالستیک را به عنوان یکی از اصلی‌ترین عنصر بازدارندگی به حساب آورده و آن‌ها را بقاء پذیرترین بخش از توان مقابله خود با دشمنان می‌دانند.

با این اوصاف و موفقیت بزرگی که ساخت سامانه‌های پدافندی عمودپرتاب توسط نیروی دریایی سپاه به همراه داشته، می‌توان گام‌های بعدی را توسعه این محصول روی ناوشکن‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران، طراحی و ساخت موشک‌های بالستیک عمودپرتاب از سکو‌های کوچک و سپس نصب آن روی شناور‌های ایرانی و انشاء الله مرحله آخر، نصب روی زیردریایی‌های نسل جدید و سنگین کشورمان تصور کرد.

ضمن آنکه با توجه به پایداری بالا و پیمایش نرم‌تر ناو‌های کاتاماران در آب‌های مواج، در کنار پد بالگرد و با در نظر گرفتن عملیاتی شدن ناو‌های لجستیکی اقیانوس پیمای کلاس شهید مهدوی، می‌توان در آینده شاهد حضور ناوگروه‌های اعزامی سپاه به آبراه‌های بین المللی جهت اسکورت کشتی‌های نفتکش و تجاری جمهوری اسلامی ایران و سایر کشور‌های دوست و همسایه باشیم. به همین خاطر، به نظر می‌رسد سال ۱۴۰۱، بدون شک برای نیروی دریایی کشورمان بویژه سپاه، سالی باشکوه به لحاظ بهره‌گیری از طیف متنوعی از تجهیزات جدید و ماموریت‌های مهم است که حضور شناور‌های متنوع و سامانه‌های نوین شناسایی و اطلاعاتی و رزمی همچون شناور شهید سلیمانی از جمله ویژگی‌های مهم آن است.

منبع: مشرق نیوز