تئاتر یکی از شاخه‌های هنر‌های نمایشی است که داستانی را در برابر تماشاگران بر روی صحنه نمایش می‌دهد. ظهور و پیدایش تئاتر در یونان باستان و رم قبل از میلاد مسیح بوده که پس از ایتالیا و در سراسر دنیا انتقال پیدا کرده است.

نمایش یا تئاتر واژه‌ای به زبان یونان باستان است که در لغت به معنای چیزی است که به آن نگاه می‌کنند. در فارسی به تئاتر «نمایش» یا «تماشا» می‌گویند.

نمایش تئاتر در ایران پیشینه‌ای طولانی دارد به طوری که پس زمینه تئاتر در ایران به دوران باستان برمی‌گردد. تئاتر مدرن در زمان قاجاریان پا گرفت و امروزه این هنر نمایشی در ایران بسیار پیشرو است به طوری که سبک‌های ویژه نمایشی ایرانی مانند تعزیه، روحوضی، خیمه‌شب‌بازی و سیاه بازی بعدها روی کار آمدند.

تولید درام‌های غربی در ایران در میانه‌های سده نوزدهم میلادی رونق گرفت و پس از سفر ناصرالدین‌شاه به اروپا، یک سالن تئاتر در تهران تأسیس شد.

معرفی زیر شاخه‌های تئاتر

تئاتر خیابانی
نمایشی که در فضای باز و در میان مردم اجرا می‌شود.

پانتومیم (بی‌کلام)
نمایشی است که معمولاً توسط یک بازیگر انجام می‌شود و در آن از هیچ کلامی استفاده نمی‌شود.

نمایش روحوضی
به نمایشی گفته می‌شود که بازیگران روی یک حوض که با الوار پوشانده شده و رویش را فرش کرده‌اند داستان نمایش را اجرا می‌کنند. این نوع نمایش در زمان‌های قدیم اجرا می‌شد.

پرده خوانی
به نمایشی گفته می‌شود که در آن تصاویری بر روی پرده نقاشی شده‌است و یک راوی طبق این پرده به نقل کردن داستان می‌پردازد. این نوع نمایش بیشتر در زمان‌های قدیم استفاده می‌شد و به نمایش قهوه‌خانه‌ای معروف است.

نمایش عروسکی
در این نمایش از عروسک استفاده می‌شود و بازیگران صحنه، عروسک‌ها هستند.

تئاتر سن
به نمایشی که بر روی سن و به‌ صورت زنده اجرا می‌شود، تئاتر سن گویند.

گذشته تئاتر چگونه بوده است؟

کسانی که درباره به وجود آمدن تئاتر جستجو کرده‌اند می‌گویند سر چشمه تئاتر مربوط به مراسم های مذهبی و اجتماعی مانند؛ مراسم عروسی در ایران و مراسم های مخصوص در کشور‌های دیگر است. همچنین برخی می‌گویند تئاتر از حرکات ضربی و ژیمناستیک یا تقلید حرکات و صدای حیوانات آغاز شده‌ است.

تئاتر در ایران 

هنر تئاتر در ایران پیشینه‌ای قدیمی دارد و سبکی از آن در نمایش‌های تعزیه نمود یافته‌است. اولین تئاتر ایران در شهر رشت شروع به کار کرد و نخستین تئاتر زنان در ایران نمایش آدم و حوا بود. 

سفر‌های هیئت‌های سیاسی ایرانی و عربی و اعزام محصلین ایرانی به خارج از کشور که با هنر نمایش آشنا می‌شدند و اطلاعاتی را به صورت سوغات به ایران می‌آوردند از عوامل عمده ورود تئاتر به ایران شد. همچنین یکی دیگر از مراحل ورود تئاتر به ایران نتایجی از سفر‌های ناصر الدین شاه به غرب و روسیه بود.

ناصر الدین شاه در کنار دیدار‌های رسمی خود از مظاهر علمی در شهر‌های اروپایی به دیدن نمایش‌ها و سرگرمی‌ها علاقه نشان می‌داد و شرح آن‌ها را در سفرنامه‌های خود می‌نوشت. وی در نوشته‌های خود از واژه‌هایی چون؛ اکت Act، سن، لژوکوکمه دلی، باله، اپرا، تماشاخانه و بسیاری از اصطلاحات نمایشی استفاده کرده بود.

در نتیجه دیدار‌های مکرر ناصر الدین شاه از تئاتر‌های غربی باعث تقلید آن از سبک معماری رویال آلبرت هال ( یک سالن کنسرت در لندن) شد تا او هم متقابلاً با نمایش‌های ایرانی از مهمان‌های خارجی پذیرایی کند یا با کشور‌های غربی به رقابت بپردازند.

یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های تحول تئاتر در ایران انقلاب مشروطیت و تبعات آن است. همچین به نظر می‌رسد که در جریان مشروطیت قشر تحصیل کرده به اهمیت تئاتر پی‌برده بودند و با تأسیس گروه‌ها و انجمن‌ها تلاش کردند تا تئاتر را به جامعه ایرانی معرفی کنند.

نخستین مکان تئاتر در ایران

در سال ۱۳۲۹ قمری نخستین مکان نمایش تئاتر در ایران به نام «تئاتر ملی» دایر شد. انجمن‌ها و مراکز مختلف تحت عناوین گوناگون تا پیش از تأسیس «تئاتر ملی» از تئاتر برای پیشبرد هدف‌های سیاسی و تبلیغاتی خود استفاده می‌کردند. اما «تئاتر ملی» که ریاست آن را عبدالکریم خان محقق الدوله به عهده داشت امکانات و بودجه خود را از محل خیریه آموزش و پرورش تأمین می‌کرد و مستقلاً در اختیار نمایش و اجرای تئاتر قرار داشت.

در ادامه فعالیت‌های چند ساله تئاتر ملی باعث شد تا تئاتر همچون هنری مستقل که حتی قادر است از نظر مالی خود را تأمین کند از طرف مقامات رسمی و مردم شناخته شود. در نتیجه این اقدامات توانستند شوق و شوری در میان مردم نسبت به تئاتر ایجاد کنند تا جایی که حتی عده‌ای از دانش جویان که برای تحصیل به خارج رفته بودند در رشته تئاتر تحصیل کردند و با دست‌ پر علمی و هنری به ایران بازگشتند و بنای تئاتر نوین ایران را طرح‌ریزی کردند.