صدای پای پاییز می‌آید، شالیزار‌ها یکی در میان خالی شده اند و به جای آب، باد در آنها می‌پیچد، شالیکاران مازندرانی با برداشت برنج، داس هایشان را آویزان می‌کنند و از طرف دیگر باغداران مازندرانی هستند که کم کم دستکش‌ها و قیچی‌های میوه چین را برمی دارند تا بازار نارنگی و مرکبات کشور جان بگیرد و سفره شمال تا جنوب ایران از محصولات مازندرانی خالی نماند. 

اما انگار حواشی قرار نیست دست از سر نوبرانه‌های مازندران بردارد و باغداران امسال هم مثل سال‌های قبل هنوز برداشت را آغاز نکرده به استقبال تنش‌های بازار مرکبات رفته اند.

کشاورز دیر بجنبد محصولش بر باد رفته

نوبرانه اسمش با خودش است یعنی قبل از ورود عمده محصول به بازار و پر شدن سبد همه میوه فروشی ها، مقداری از میوه در برخی از تره بار‌های سطح شهر وجود دارد، با مشتری‌های خاص خودش، نوبرانه‌هایی که مختص مرکبات نیست و هر فصل نوبرانه خاصی را دارد، مثلا در ابتدای بهار توت فرنگی و آلوچه، در اواسطش زرد آلو، هلو و شلیل، ابتدای تابستان گلابی و سیب‌های نرسیده که به اسم فرانسوی دست به دست می‌شوند.  

نوبرانه‌ها ویژگی خاص دیگری هم دارند، اگرچه گران هستند، اما کیفیت و شیرینی میوه رسیده را ندارند، فرقی نمی‌کند میوه ترش باشد مانند آلوچه و نارنگی یا شیرین باشد مثل توت فرنگی و سیب، ولی چرا این حواشی هرساله فقط بر سر مرکبات مازندران آوار می‌شود و می‌گویند نرسیده، رنگ آمیزی شده و واکس خورده؟

به سمت کوی اصحاب ساری می‌روم جایی در پشت میدان تره بار که پر از باغ‌های مرکبات است و چندین سورتینگ و انبار نگهداری میوه در آنجا وجود دارد، برخی از کشاورزان بر سر باغ هایشان مشغول رسیدگی به درختان هستند، از آقای نجفی می‌پرسم که نارنگی را کی برداشت می‌کند؟‌

او می‌گوید: مسئولان استان در اخبار به باغداران گفتند که نارنگی را از اول مهر برداشت کنید، ما هم تابع قانون هستیم، اما آیا آن‌ها مشکلات باغدار را هم دیده اند که پسر آقای نجفی به جمع ما می‌پیوندد و می‌گوید اگر نارنگی روی درخت زرد شود کشاورز بدبخت می‌شود.


وقتی دلیلش را می‌پرسم ادامه می‌دهد: نارنگی اگر به موقع چیده نشود سر و کله مگس مدیترانه‌ای پیدا شده و به محصول می‌زند، اگر شانس بیاوریم و مگس بیدار نشود، چون بیشتر باغ‌هایی که دیوار کشی ندارند سهم دزدان می‌شود و اگر از این دو هم به سلامت عبور کنیم باز هم ضرر است، چون بازار اواسط مهرماه از نارنگی پر می‌شود و قیمتش آنقدر پایین می‌آید که نمی‌تواند هزینه‌ها را پوشش دهد.‌

او می‌گوید: چطور مسئولان با میوه‌های نوبرانه دیگر که نارس وارد بازار می‌شوند کاری ندارند و نسخه برایش نمی‌پیچند، اما موقع برداشت نارنگی که می‌شود می‌گویند عرضه نارنگی نرسیده باعث برهم خوردن بازار و فرار مشتری می‌شود، چه کسی سلیقه مشتری را سنجیده که میوه ترش دوست دارند یا ندارند؟

پدرش دوباره به میان صحبت می‌آید که میوه‌های نوبرانه همیشه گرانتر از میوه‌های رسیده است و عرضه نارنگی نوبرانه هرچند شیرین نیست، اما کام باغداران را شیرین می‌کند، چون بخشی از هزینه‌ها را پوشش می‌دهد‌.

می‌گویم مسئولان معتقدند عرضه نارنگی نارس سبب می‌شود مردم به کیفیت مرکبات مازندران بدبین شوند که جواب می دهد این مردم همان مردمی هستند که سالهاست نارنگی نوبرانه را مصرف کردند و هنوز مشتری هستند اگر مقصودشان مشتری‌های خارجی است صادرات نارنگی سبز یا رنگ آوری شده را ممنوع کنند.

کشاورز دیگری سوار بر یک مزدا دوکابین با یک همراه که لهجه مازندرانی نداشت از راه رسید، گفت هرسال اواسط مهرماه نارنگی را خودم میچیدم و به بازار می‌بردم، اما امسال می خواهم میوه‌های باغم را پیش فروش کنم، چون می‌ترسم یا مگس به نارنگی‌های زرد بزند یا قیمتش خیلی پایین بیاید.

از مردی که برای پیش خرید محصول باغ این باغدار آمده می‌پرسم چرا به این زودی قصد خرید دارد که گفت: بازار در حال حاضر خالی از میوه است و مردم هم میوه نوبرانه را بهتر می‌خرند، از آن گذشته من خودم از تهران می‌آیم و تهرانی‌ها نارنگی ترش و شیرین را بیشتر می‌پسندند.

او که سردخانه‌ای را در نزدیکی باغ اجاره کرده بود گفت: از اول مهر که میوه‌ها چیده شوند چند روز در سردخانه نگهداری می کنم تا کمی رنگ زرد و نارنجی بگیرند و بعد به بازار وارد می‌کنم.

نارنگی نارنجی سمی نیست

سال گذشته دقیقا همین نیمه‌های شهریور بود که خبر سرطان زا بودن نارنگی‌های نوبرانه مازندران که نارنجی شده اند در خبرگزاری‌ها دست به دست شد، خبری که امسال کمی ضعیف‌تر آن هم با عنوان سالم نبودن نارنگی‌های زرد و نارنجی در ذهن برخی‌ها جولان می‌داد و ما را وادار کرد بار دیگر این موضوع را بررسی کنیم.

به سراغ حسینی یکی از سورتینگ داران ساری می‌روم، انبار‌ها خالی است و کارگران مشغول کار نیستند، کمتر از یک ماه دیگر قرار است اینجا پر از مرکبات شود.

درباره سبز زدایی و نارنجی شدن نارنگی‌ها سوال می‌کنم که می‌گوید: سبز زدایی هیچ ربطی به رنگ کردن و واکس زدن مرکبات با مواد شیمیایی ندارد، برخی‌ها رنگ و واکس را زمانی می‌زنند که میوه کاملاً نارنجی شده و با رنگ و واکس آن را زیباتر و بازارپسند‌تر جلوه می‌دهند که ما هم مخالف آن هستیم.‌


او می‌گوید: زرد و نارنجی کردن مرکبات سبز با واکس زدن یا رنگ آوری میوه فرق دارد، برخی‌ها برای اینکه رنگ سبز نارنگی کمی زرد شود گاز اتیلن در انبار تزریق می‌کنند و گاز اتیلن هم تاییدیه سازمان غذا و دارو را دارد و بدون زیان است و برای رسیدن در بیشتر میوه‌ها استفاده می‌شود.‌

حسینی می‌گوید: از این گاز در بسیاری از میوه‌ها که نارس چیده می‌شوند مانند موز، انبه، خرمالو و یا حتی گوجه فرنگی استفاده می‌شود تا میوه‌هایی که نارس چیده شده‌اند به بازار برسند.

دلیل استفاده از این گاز را می‌پرسم و می‌گویم چرا میوه‌ها را رسیده نمی‌چینند که حسینی ادامه می‌دهد: بعضی از میوه‌ها به خاطر اینکه نوبرانه هستند برای تسریع در رسیدن آن‌ها در مقدار معینی گاز اتیلن نگهداری می‌شوند همچنین برخی میوه‌های دیگر امکان جابجایی و حمل و نقل آن‌ها پس از رسیدن وجود ندارد به همین خاطر آنها را کمی کال می‌چینند و زمان عرضه به بازار چند ساعت در انبار‌هایی با غلظت مشخص اتیلن نگهداری و به بازار عرضه می‌کنند.

راهی قائمشهر می‌شوم آنجا خانم حسینی کارشناس تغذیه انتظار ما را می‌کشد او هم می‌گوید: گاز اتیلن از گاز‌هایی است که میوه‌های رسیده از خود متساعد می‌کنند بنابراین شیمیایی نیست و تنها فرآیند طبیعی رسیدن میوه را تسریع می‌کنند.

او ادامه می‌دهد: گاز اتیلن از بافت میوه خارج می‌شود و در آن تجمع پیدا نمی‌کند بنابراین هیچ مشکلی برای سلامتی انسان ایجاد نمی‌کند و اصولا بسیاری از کسانی که قصد عرضه میوه به بازار را دارند خصوصا میوه‌های استوایی در جریان جابه جایی و انبارداری ملزم به استفاده از اتیلن هستند مانند موز و انبه...

اتیلن سمی نیست، اما همه چیز تا اول مهر ممنوع

حالا که مضر نبودن گاز اتیلن برای سلامتی مشخص شد نارنگی‌های مازندران چه سبز باشند و چه نارنجی خوردنی هستند و مشتری خود را دارند، اما نوبرانه هم زمان دارد نوبرانه‌هایی که مانند هر میوه تازه از راه رسیده‌ای هنوز شیرینی ۱۰۰ درصد ندارند و مشکلی هم برای سلامتی ایجاد نمی‌کنند، اما کشاورزان از چه زمانی می‌توانند نارنگی‌ها را برداشت و روانه بازار کنند؟

مهاجر رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی مازندران می‌گوید: چیدن نارنگی پیش رس باید از اول مهر و پرتقال از ۱۵ آبان انجام شود، اگر این ضوابط زمانی رعایت شود، قند کافی به میوه می‌رسد، در نتیجه میوه شیرین شده و دیگر نیاز هم نیست کسی تخلف کند و موجب آسیب رساندن به آبروی مرکبات شمال شود.

او افزود: باغداران مازندرانی در استفاده از نهاده ها، برداشت، بسته بندی و حتی حمل و نقل میوه نهایت دقت را داشته باشند تا برای ورود به عرصه بازار خارجی سربلند باشیم.

مهاجر با تاکید بر اینکه باغداران از برداشت زودهنگام مرکبات خودداری کنند، ادامه داد: میوه باید با کیفیت خوب برای صادرات و بازار داخلی عرضه شود لذا هرگونه عرضه به بازار از طریق رنگ آوری تا قبل از این تاریخ ممنوع است.


تلفن را برمی دارم و با شعبانی رئیس اتحادیه باغداران مازندران تماس می‌گیرم پس از احوال پرسی سوالم را می پرسم که حالا که زمان برداشت نارنگی از اول مهر اعلام شده است تکلیف نوبرانه ها چه می‌شود؟

شعبانی گفت: در واقع زمان اعلام شده زمان همان میوه‌های نوبرانه است که وارد بازار می‌شوند نارنگی تا اول مهر نارس است و کسی اجازه چیدن آن را ندارد.

در ادامه صحبت هایمان گفتم کشاورز می‌گوید چطور چیدن و عرضه بقیه نوبرانه‌ها مانند آلوچه که ترش است و اسیدی، ممنوع نیست؟ گفت: کسی زردآلوی سبز یا آلوچه ریز که هنوز هیچ آب و قندی ندارند را به عنوان نوبرانه وارد بازار نمی‌کند، نارنگی‌های الان هم حکم همان زردآلو‌های سبز را دارند و هنوز کال و نرسیده هستند، چون نه قندی دارند و نه آب، بنابراین اگر این میوه‌ها وارد بازار شوند لطمه بزرگی به همه مرکبات مازندران وارد می‌شود و کیفیت مرکبات زیر سوال می‌رود.

شعبانی با بیان اینکه ۳ میلیون تن مرکبات از باغات مازندران برداشت می‌شود، گفت: پرتقال و نارنگی مانند آلوچه یا لیمو ترش نیست که تولید آنها تنها چند هزار تن باشد و خیلی زود در بازار محو شود، پرتقال و نارنگی در زمستان باید جور نبود میوه‌های دیگر را هم بکشد بنابراین اگر زود و کال چیده شوند کل مرکبات استان زیر سوال می‌رود و همه کشاورزان و سورتینگ داران متضرر می‌شوند.

رئیس اتحادیه باغداران مازندران با تاکید بر اینکه چیدن نارنگی پیش رس از اول مهرماه آزاد است و تا قبل از آن هرگونه برداشت، سبززدایی و عرضه به بازار ممنوع می‌باشد،گفت: متخلفان و کسانی که میوه‌های نرسیده را زود برداشت کنند به تعزیرات حکومتی معرفی می‌شوند و جریمه‌های سنگینی در انتظار آنها است، ما از کشاورزان خواهشمندیم در زمان مقرر اقدام به چیدن میوه کنند تا هم خودشان متضرر نشوند و هم بازار در تعادل بماند.


امسال بیش از ۳ میلیون تن مرکبات از باغات مازندران برداشت می‌شود لذا باید طوری مدیریت شود که تولیدکننده، سورتینگ‌دار و صادرکننده متضرر نشوند.

حالا که بازار داخلی تشنه مرکبات مازندران است و آوازه این میوه‌ها تا چین هم رفته باید کشاورزان و سورتینگ داران مازندران در نظر داشته باشند چیدن به موقع میوه‌ها برای حفظ بازار لازم است و حتی اگر پس از رسیدن میوه به دنبال سبززدایی هستند، این مواد حتما باید پروانه یا مجوز واردات را از معاونت غذا و دارو داشته باشد.

لازمه‌ این کار اعلام لیست واکس‌ها از طرف اتحادیه باغداران به معاونت غذا و دارو است تا مشکل فلفل دلمه‌ سال گذشته تکرار نشود.

گزارش از کریمی