تامین امنیت انرژی برای هر کشوری در جهان اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا نبود این امنیت می‌تواند آثار اجتماعی و سیاسی بزرگی را به دنبال داشته باشد و حتی امنیت غذایی را به دلیل اختلال در حمل و نقل مختل کند.

با توجه به این موضوع اغلب کشور‌های جهان تلاش می‌کنند تا در تولید سوخت و فرآورده‌های نفتی به منبع مطمئنی دسترسی داشته باشند. از همین رو ساخت پالایشگاه به عنوان یکی از موثرترین راهکار‌ها به شمار می‌رود.

ایران نیز به عنوان کشوری که بزرگترین دارنده ذخایر هیدروکربوری جهان به شمار می‌رود، ۱۰ پالایشگاه بزرگ برای تامین سوخت مورد نیاز و همچنین صادرات ساخته است.

در حال حاضر، ظرفیت پالایشی کشور بیش از ۲.۲ میلیون بشکه نفت و میعانات گازی در روز است و تولید ۱۱۲ میلیون لیترگازوئیل، بیش از ۱۰۰ میلیون لیتر بنزین محقق می‌شود.

با این حال، مصرف سوخت در کشور هر ساله بیشتر می‌شود و از همین رو باید این ظرفیت پالایشی با ساخت پالایشگاه‌های جدید توسعه پیدا کند.

با روی کار آمدن دولت سیزدهم، توجه به سودمحوری به جای سوخت‌محوری در شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران مورد توجه قرار گرفت و ساخت پتروپالایشگاه با هدف تکمیل زنجیره ارزش در دستور کار قرار گرفت.

تجربه اولین‌ها در دولت سیزدهم

با توجه به این مهم، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در دولت سیزدهم تلاش دارد تا توسعه واحد‌های پتروپالایشی را به سرانجام برساند. در همین راستا، در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱، حضور این شرکت به عنوان یک شرکت توسعه‌ای مطرح شد و با تبدیل شدن آن به قانون، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران می‌تواند در مسیر توسعه پتروپالایشگاه‌ها بیش از پیش فعال شود.

همچنین هیات دولت اخیرا با اضافه‌شدن شرکت مادر تخصصی ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران به فهرست سازمان‌های توسعه‌ای موافقت کرد.

این تصمیم با توجه به ضرورت تأمین بی‌وقفه و مطمئن انرژی مورد نیاز کشور و با هدف تهیه مقدمات برای انجام تکالیف شرکت مادر تخصصی ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در زمینه عملیات پایین‌دستی نفت انجام گرفت.

با این اقدامات، تفاهم نامه طرح پتروپالایشگاه شهید سلیمانی را که می‌توان نخستین پروژه در حوزه تلفیق پالایش و پتروشیمی در کشور قلمداد کرد، به امضا رسید. هدف از احداث آن، افزون بر عبور کشور از پالایشگاه‌سازی و حرکت به سمت پتروپالایشگاه‌ها، ایجاد ارزش افزوده و جلوگیری از خام‌فروشی در جهت هم‌سویی با نگاه دولت و پیش‌بینی سند تحول می‌باشد.

این طرح را می‌توان به عنوان نخستین اقدام دولت سیزدهم برای جلوگیری از بحران کمبود بنزین در آینده نزدیک در نظر گرفت. اما این پالایشگاه ۳۰۰ هزار بشکه‌ای، علاوه بر بر تأمین مصرف روزافزون داخلی بنزین و جلوگیری از واردات آن، سبب جلوگیری از خام‌فروشی در کشور می‌شود و افزون بر آن با تولید فرآورده‌های سبک سوختی و پتروشیمیایی، نقش مهمی در ایجاد ارزش افزوده محصولات پایین‌دستی صنعت نفت ایفا می‌کند.

ترکیب فرآورده‌های تولیدی در پتروپالایشگاه شهید سلیمانی با ظرفیت پالایش روزانه ۳۰۰ هزار بشکه نفت خام سنگین، ۶۵ درصد سوخت و ۳۵ درصد محصولات شیمیایی خواهد بود و قرار است این طرح پس از گذشت پنج سال از زمان اجرا تکمیل شود.

همچنین تفاهم‌نامه و مشارکت‌نامه تامین مالی و ساخت پالایشگاه مروارید مکران در بندر جاسک به ظرفیت ۳۰۰ هزار بشکه در روز با سرمایه‌گذاری ۶.۷ میلیارد دلاری نیز به امضا رسید. هر دو این طرح‌ها از تسهیلات تنفس خوراک صندوق توسعه بهره‌مند خواهند شد که در جهت کمک به اقتصاد این طرح‌ها و کوتاه‌تر کردن دوره بازگشت سرمایه آن‌ها دارد.

با اجرای طرح‌های پتروپالایشگاهی در کشور علاوه بر جلوگیری از خام‌فروشی و ایجاد ارزش‌افزوده محصولات پایین‌دستی صنعت نفت، همچنین عبور از پالایشگاه‌سازی و حرکت به سمت احداث پتروپالایشگاه، استمرار حضور کشورمان در بازار‌های جهانی، تنوع در سبد محصولات نفتی، تامین نیاز داخلی کشور با توجه به افزایش روزافزون مصرف سوخت در کشور، تلفیق صنعت پالایش و پتروشیمی و به حداقل رسیدن چالش‌های موجود درهر دو بخش و جلوگیری از بحران کمبود بنزین و واردات بنزین محقق خواهد شد.

از سوی دیگر با ایجاد این واحدها، تغییر آرایش خطوط لوله کشور و توسعه صنعت انتقال، توسعه انبار‌ها و ذخایر و دیگر تاسیسات جانبی مورد نیاز ذخیره و انتقال و صادرات فرآورده در کشور و سازگاری بیشتر صنعت پالایش نفت با محیط زیست نیز به محقق می‌شود.

همچنین طرح احداث پتروپالایشگاه لاوان به ظرفیت ۱۵۰ هزار بشکه از جمله طرح‌های پیش‌بینی شده با خوراک نفت خام است.

براین اساس خوراک این پتروپالایشگاه نفت خام بوده که در فاز اولیه و در مرحله نخست محصولات نفتی و در فاز دوم محصولات و فرآورده‌های پتروشیمی تولید خواهد شد.

هدف از ساخت پتروپالایشگاه لاوان تکمیل زنجیره‌های ارزش، توقف خام‌فروشی، ایجاد اشتغال، توسعه پایدار، جلوگیری از خروج ارز، استفاده حداکثری از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های داخلی و کسب بازار‌های هدف در اقتصاد بین‌المللی است. همچنین واحد ایزومریزاسیون پالایشگاه لاوان با استفاده از توان داخلی و شرکت‌های دانش بنیان با هدف افزایش یک میلیون لیتر تولید روزانه بنزین یورو ۴ و رشد ۵۰ درصدی در تولید راه‌اندازی شده است.

گفتنی است، احداث پالایشگاه ۱۸۰ هزار بشکه‎ای خوزستان نیز در دستور کار قرار گرفته است.

سوخت‌رسانی مویرگی با توسعه خطوط انتقال

با توجه به آنکه اغلب پالایشگاه‌های کشور که وظیفه تولید فرآورده‌های نفتی را بر عهده دارند در جنوب کشور واقع شده، توسعه خطوط انتقال با هدف سوخت‌رسانی مستمر و جلوگیری از احتمال حبس گاز ضروری است.

از همین رو در دولت سیزدهم، قرارداد ساخت ۲ خط لوله راهبردی تابش و پارس در دستور کار قرار گرفت.

اواخر دیماه سال ۱۴۰۰ یک تفاهمنامه بین شرکت ملی پالایش و پخش و بانک ملت برای احداث خط لوله انتقال فرآورده‌های نفتی رفسنجان - مشهد تابش (تامین بازار انرژی شرق) به طول ۹۷۸ کیلومتر منعقد شد.

استقرار این کریدور اقتصادی باتوجه به اینکه ۵۰ درصد سوخت مصرفی در نیمه شمالی کشور مصرف از طریق خط لوله ری تأمین می‌شود می‎تواند شبکه سوخت را از تک بعدی بودن خارج کند.

از جمله اهداف این پروژه می‌توان به انتقال فرآورده با ظرفیت ۱۵۰ هزار بشکه در روز، تامین پایدار سوخت موردنیاز شرق و شمال شرق کشور (استان‌های خراسان جنوبی، رضوی و شمالی)، کوتاه شدن مسیر انتقال فرآورده، کاهش مصرف سوخت و کاهش هزینه‌های حمل، تسهیل صادرات فرآورده به کشور‌های همجوار، استفاده از خط لوله به عنوان جایگزین حمل و نقل جاده‌ای، اشاره کرد.

همچنین امضای تفاهمنامه خط لوله پارس با هدف تامین کسری و توزیع بهینه سوخت مورد نیاز استان فارس، کاهش تردد نفتکش‌های جاده‌ای، افزایش حجم ذخیره سازی فرآورده‌های نفتی این استان و ... به امضاء رسید. این طرح ظرفیت انتقال روزانه ۷۳ هزار بشکه فرآورده را از هرمزگان به استان فارس را مهیا خواهد کرد.

این خط لوله راهبردی به طول ۴۰۰ کیلومتر با قطر ۱۴ اینچ در مسیر شهرستان‌های مهرآران و فسا ساخته می‌شود و سپس به شیراز می‌رسد، در طول مسیر این خط لوله ۲ تلمبه‌خانه، یک پایانه و یک انبار نفت جدید به ظرفیت ۸۰ میلیون لیتر در فسا ساخته خواهد شد.

افزایش ۲۳ درصدی توزیع سوخت در یکسال گذشته

با این حال و با توجه به زیرساخت‌های موجود، در یک سال گذشته، افزایش ۲۳ درصدی تامین و توزیع سوخت وجابجایی ۱۳۵ میلیارد لیترفرآوده‌های نفتی در شعاع ۵۰۰ کیلومتردر کشور محقق شد.

از سوی دیگر ثبت رکورد انتقال ۱۲۸ میلیارد لیترنفت خام و فرآورده‌های نفتی، تثبیت و افزایش ذخایر استراتژیک سوخت کشور، تامین خوراک ۹۵ نیروگاه تولید برق و انرژی در جهت جلوگیری از خاموشی‌های گسترده در کشور به میزان ۱۸ میلیارد و ۶۰۰ میلیون لیتر و ارسال سوخت به صنایع بزرگ به میزان ۵ میلیارد و ۳۰۰میلیون لیتر نیز در یکسالگی دولت سیزدهم انجام شده است.

خنثی‌سازی توطئه بنزینی

تمام این اقدامات در حالی انجام شد که دولت سیزدهم در ماه‌های ابتدایی روی کار آمدن با توطئه بنزینی دشمن رو به رو بود. دراین اثنا و در آبان ماه سال گذشته طی دسیسه‌ای که معاندان و دشمنان قسم خورده جمهوری اسلامی آن را طراحی کرده بودند برای صنعت پالایش و پخش یک اختلال گسترده در سامانه هوشمند سوخت ایجاد کرد که دراین امر با اطلاع‌رسانی دقیق و به‌موقع و حضور مدیران ارشد صنعت و دست اندرکاران شرکت ملی پالایش و پخش و پخش فرآورده‎های نفتی و بسیج تمامی کارکنان و نیرو‌های متخصص، این معضل در حداقل زمان ممکن و تحت شرایط فورسماژور پیش آمده از ایجاد یک فاجعه و بحران در امر سوخت‌رسانی جلوگیری شد.

بدین ترتیب با اعزام و استقرار نیرو‌های متخصص و همکاری مردم و حضور بی وقفه مدیران، یک عملیات دفاع بزرگ سایبری ۴ هزار نفره در سطح کشور اجرایی شد.

دراین فرآیند نیرو‌های فنی و متخصص داخلی برای بازگرداندن سامانه و بررسی عمق صدمه‌ای که بر سامانه وارد آمده بود، تلاش و بررسی را آغاز کردند و مشخص شد همه نازل‌ها در ۵۴ هزار نقطه از دست رفته است، بنابراین تصمیم گرفته شد تک به تک، با لپتاپ در محل حاضر و عملیات بازگرداندن از طریق نصب دوباره نرم‌افزار اجرایی شود که در کمترین زمان ممکن این عملیات انجام و سوخترسانی به شرایط عادی بازگشت.

حتی دولت سیزدهم برای جبران اختلال پیش آمده، سهمیه بنزین مجزایی را در نظر گرفت.

تحویل ۱۸.۶ میلیارد لیتر سوخت مایع به نیروگاه‌ها در سال ۱۴۰۰

با این حال هیچ گاه در کشور در هیچ کدام از بخش‌ها، کمبود سوخت اتفاق نیافتاد. صنعت پالایش و پخش در فصل سرد سال، تعهدات جدیدی را علاوه بر تامین سوخت روزانه صنایع و بخش خانگی و جایگاه‌های عرضه سوخت متحمل می‎شود. کمبود گاز در نیروگاه‌ها طی دو سال گذشته دوصنعت برق و گاز را با بحرانی جدی روبرو کرده بود. در این بین با ارسال روزانه حدود ۳۷ میلیون لیتر سوخت مایع به نیروگاه‌های کشور، در۶ ماهه نخست سال ۱۴۰۰ منجر به عدم خاموشی گسترده در کشور شد. براساس آمار موجود در سال ۱۴۰۰، حدود ۱۸میلیارد و ۶۰۰میلیون لیتر سوخت مایع به نیروگاه‌های کشور تحویل داده شده است.

همچنین در فرآیند تامین و توزیع سوخت به بازار‌های داخلی نیز آمار گویای این است که از نیمه دوم سال ۱۴۰۰ تا تیرماه ۱۴۰۱ بیش از ۶۱ میلیارد لیتر سوخت شامل گازوئیل و بنزین به جایگاه‌های عرضه سوخت در سراسر کشور ارسال شده است.

لازم به ذکر است که صنعت پالایش در دولت سیزدهم رشد ۶ درصدی پالایش نفت خام و میعانات گازی و افزایش ۲۳ درصدی تامین و توزیع سوخت خودرو‌ها نسبت به سال گذشته را تجربه کرده است. همچنین ۸۰ درصد از تعهدات خود را نسبت به تحویل وکیوم باتوم تهاتری به شرکت‌های قیرساز عملیاتی کرده است.

برنامه‌ریزی بلندمدت برای توسعه سوخت سبز CNG در سبد خودرو‌ها

بانگاهی به الگوی مصرف بنزین می‎توان دریافت که یک جهش قابل توجه در مصرف بنزین رقم خواهد خورد به گونه‌ای که طی سال ۱۴۰۵ به ۱۱۷ میلیون لیتر در روز، در سال ۱۴۱۰ به ۱۳۴ میلیون لیتر در روز و در افق سال ۱۴۲۰ به بیش از ۱۵۳ میلیون لیتر در روز خواهد رسید.

در حال حاضر نیز آنگونه که وزیر نفت اعلام کرده، تولید بنزین ازمصرف پیشی گرفته است.

از این رو مدیریت بهینه مصرف سوخت برای جلوگیری از بحران پیش رو در صدر برنامه‌های اجرایی قرار گرفته است. یکی از بهترین اقدامات در این زمینه، تنوع بخشی به سبد سوخت در کنار بهینه‌سازی مصرف است.

با توجه به گسترش شبکه گاز تا دورترین روستا‌های کشور، سی ان جی می‌تواند مهمترین جایگزین بنزین و گازوئیل باشد.

از همین رو، در این فرآیند از جمله اقداماتی که انجام شد در بخش تبدیل کارگاهی، یک قرارداد با گروه صنعتی ایران خودرو به منظور تولید ۴۵ هزار خودروی دوگانه‌سوز اعم از تاکسی و وانت در آذرماه سال ۱۴۰۰ به ارزش ۲۰ میلیون دلار منعقد شد تا ضمن مدیریت مصرف بنزین صرفه‌جویی ارزی قابل توجهی را رقم بزند.

این درحالی است که بر اساس مصوبه شورای اقتصاد، مقرر شد یک میلیون و ۲۰۶ هزار خودرو مجهز به سیستم دوگانه‌سوز شوند که براساس آمار موجود از تیرماه سال گذشته تا تیرماه سال جاری بالغ بر ۱۰۰هزار خودروی عمومی با تسهیلات رایگان دوگانه‌سوز شده‌اند.

باتوجه به اهمیت روند دستیابی به پتانسیل‌های پیدا و نهان صنعت سی ان جی، دولت سیزدهم تمرکز ویژه‌ای را برای رشد این صنعت داشته است.

به همین منظور مراسم رونمایی از اجرای طرح بهنگام سازی فروش در بخش هوشمندسازی سی ان جی در سال جاری برگزار شد. از جمله اهداف این طرح می‌توان به: عدالت در توزیع یارانه‌های بخش حمل و نقل-زیرساخت کارآمد، انعطاف پذیری، سیاست پذیری-کاهش چشمگیر هزینه‌ها، افزایش شفافیت و فساد ستیزی- افزایش درآمد دولت از محل تحدید قاچاق و انحراف فرآورده‌ها-چابک سازی و کوچک سازی دولت در راستای اصل ۴۴ قانون اساسی-مدیریت توزیع و اعمال سیاست‌های تشویقی و امکان توسعه طرح‌های ملی اشاره کرد.

نوسازی ۵۰۰ نفتکش سوخت جاده‌پیما

نوسازی ناوگان حمل و نقل جاده‌ای تفاهمنامه نوسازی ۵۰۰ نفتکش سوخت جاده‌پیما بین بانک ملت و تجارت، شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران و شرکت‌های دنیای ماموت و رخش خودرو دیزل با حضور معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران به امضا رسید.

گفتنی است در مرحله اول نوسازی ناوگان از مجموع ۴ هزار دستگاه، ۵۰۰ دستگاه نوسازی می‌شود.

با اجرایی شدن این تفاهم‌نامه، بانک ملت متعهد شد برای نوسازی ۵۰۰ کشنده تا ۱۷ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان تسهیلات پرداخت کند.

هم‌اکنون حدود ۶۵ درصد فرآورده موردنیاز بخش نیروگاهی با نفتکش ارسال و حمل می‌شود و حدود ۱۴ هزار و ۸۰۰ نفتکش در زنجیره توزیع فرآورده فعالیت می‌کنند که نوسازی این ناوگان، نقش مهمی در تسهیل و به‌روزرسانی فرآیند‌های این عملیات، افزایش ضریب ایمنی و استاندارد‌های زیست‌محیطی ایفا خواهد کرد.

پیشگیری از حبس فرآورده‌های نفتی در جنوب کشور

نباید از نظر دورداشت که با برشمردن ظرفیت پالایشگاه‌های موجود و تعریف طرح‌های جدید، ظرفیت پالایشی هرمزگان از لحاظ استراتژیک به بیش از یک میلیون بشکه می‌رسد که ضرورت دارد ذخیره‌سازی فرآورده‌ها به موازات آن افزایش یابد و زیرساخت‌های جدیدی در بخش ظرفیت‌های دریایی، صادرات و اسکله ایجاد شود.

دراین راستا تفاهم‌نامه مالی طرح احداث مخزنگاه شهید نادر مهدوی در استان هرمزگان روستای جمال آباد بندرعباس در ششم اردیبهشت‌ماه سال جاری با حضور وزیر نفت بین شرکت ملی پالایش و پخش فرآرده‌های نفتی ایران و بانک ملی امضا شد.

توسعه انبار‌های ذخیره‌سازی فرآورده‌های نفتی با توجه به برنامه احداث پتروپالایشگاه شهید سلیمانی و پالایشگاه مهر خلیج فارس افزون بر پالایشگاه‌های موجود، افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی راهبردی کشور، ایجاد بزرگ‌ترین مرکز ذخیره‌سازی فرآورده‌های نفتی در سواحل جنوب کشور و تکمیل زنجیره صادرات دریایی و زمینی فرآورده‌های نفتی از جمله اهداف طرح ذخیره‌سازی فرآورده‌های نفتی شهید نادر مهدوی به حساب می‌آید.

با امضای این تفاهم‌نامه کشور شاهد افزایش ۶۰۰ میلیون لیتری ظرفیت ذخیره‌سازی فرآورده‌های نفتی در جنوب این مرز و بوم خواهدبود.

در خصوص فعالیت برون‌مرزی صنعت پالایش باید به صدور خدمات فنی و مهندسی به پالایشگاه‌های فراسرزمینی، انعقاد قرارداد ۱۱۰ میلیون یورویی بازسازی و راه اندازی پالایشگاه ۱۴۰ هزار بشکه‌ای ونزوئلا، امضای تفاهمنامه مطالعات فنی و مهندسی احداث پالایشگاه‌های جدید و توسعه پالایشگاه‌های موجود در کشور‌های حوزه کارائیب اشاره کرد.

باز شدن پای شرکت‌های دانش بنیان در توزیع سوخت کشور

در سال جاری همچنین شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی و پنج شرکت دانش‌بنیان، تفاهم‌نامه‌های مختلفی در زمینه فناوری‌های موردنیاز این شرکت امضا کردند.

این تفاهم‌نامه‌ها ۲۹ تیرماه بین شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی با ۵ شرکت دانش‌بنیان درباره هوشمندسازی جایگاه‌های عرضه سی‌ان‌جی، روباتیک و ساخت روبات‌های آتش‌نشان، تجهیزات سامانه هوشمند سوخت، تولید برج‌های نور و پرژکتور‌های فوق‌کم‌مصرف و دیگر تجهیزات سامانه هوشمند سوخت امضا شد.

همچنین با حمایت شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران از شرکت‌های دانش بنیان در سالی که از سوی مقام معظم رهبری (مدظله العالی) به سال تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین نام گذاری شده است، تلاش‌های گسترده‌ای جهت بومی‌سازی کاتالیست‌های مورد استفاده در صنعت پالایش توسط شرکت‌های دانش بنیان داخلی صورت پذیرفت به نحوی که برای نخستین بار کاتالیست واحد‌های RCD و RFCC پالایشگاه‌های آبادان و امام خمینی (ره) شازند توسط یک شرکت داخلی دانش‌بنیان تولید و با تولید این کاتالیست‌ها در داخل کشور، از خروج ارز به میزان قابل توجهی جلوگیری بعمل می‌آید

آغاز صادرات دریایی گاز مایع از پایانه شهید باهنر

پتانسیل صادراتی گاز مایع شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ۲۰۰۰ تن در روز است که تاکنون به دلیل محدودیت‌های مقاصد صادرات زمینی و عدم تمهیدات صادرات دریایی و توسعه زیرساخت‌های لازم در دوره‌های گذشته امکان تحقق اهداف صادراتی میسر نبوده است.

در دولت سیزدهم با تلاش و پیگیری مستمر، اخیراً امکان صادرات دریایی گاز مایع در پایانه شهید باهنر بندرعباس و جلوگیری از هدر رفته حدود ۳۶۵ میلیون دلار منابع ارزی در سال محقق شده است.

منبع: ایرنا