برزک شهری است در ۵۰ کیلومتری کاشان و در دامنه شمالی کوه‌های کرکس که بهار و تابستانی معتدل و زمستانی سرد دارد.

برزک قطب اصلی پرورش گل محمدی در منطقه است و ۷۰ درصد از گل محمدی شهرستان کاشان از گلستان‌های این بخش برداشت می‌شود. اما برزک به رهاورد‌های دیگری هم مشهور است. قالی و گلیم، عرقیجات، گردو و بادام و البته شاتوت، میوه‌ای تابستانه که شیوه تکثیر و برداشت آن به عنوان باکیفیت‌ترین شاتوت کشور شماره ثبت ملی گرفته است.

گرم‌ترین روز‌های سال زمان برداشت شاتوت

کیفیت منحصر بفرد شاتوت برزک سبب شده بیشتر باغداران این بخش به پرورش این میوه روی بیاورند، به طوری که در همه کوچه باغ‌های برزک، درختان شاتوت به چشم می‌خورد. این را رضا مظلومی مدیر جهاد کشاورزی کاشان به خبرنگار ما گفت و اضافه کرد: ابتدای تیرتا پایان مرداد، فصل برداشت شاتوت در برزک کاشان است.

او ادامه داد: درخت شاتوت در پنج سال اول بار، کم بار می‌دهد، اما بعد از آن به باردهی دست کم ۱۰ تا ۲۰ کیلوگرم می‌رسد و درختان کهنسال حتی تا ۲۰۰ کیلوگرم محصول دارند.

مدیر جهاد کشاورزی کاشان با اشاره به اینکه شاتوت در ۴ تا ۶ مرحله برداشت می‌شود افزود: هر اصله درخت شاتوت پس از رسیدن به سن باروری اقتصادی، ۸۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم محصول دارد.

برداشت ۶۰۰ تن شاتوت از باغ‌های برزک

مظلومی وسعت باغ‌های شاتوت کاشان را ۸۰ هکتار اعلام و بیان کرد: بیش از ۶۵ هکتار این باغ‌ها در برزک قرار دارد.

او دلیل کیفیت برتر شاتوت برزک را وضع آب و هوایی منطقه و مهارت باغداران در رسیدگی به درختان و محصولاتشان دانست.

مدیرجهاد کشاورزی شهرستان کاشان متوسط برداشت شاتوت در هر هکتار در شرایط معمول را ۱۰ تن اعلام و اضافه کرد: به علل مختلف امسال برداشت محصول به ۶۰۰ تن کاهش یافت.

خشکسالی، سرمازدگی بهاره و ریزش گل‌ها عواملی است که مظلومی از آن‌ها به عنوان عوامل کاهش برداشت شاتوت برزک نسبت به شرایط معمول نام برد.

به گفته او، شاتوت کاشان و به ویژه برزک بازارپسند است و ۲۰ درصد آن، تازه خوری و بقیه آن برای فرآوری به اصفهان و استان‌های تهران، مازندران و قم ارسال می‌شود.

تک درختانی که باغ‌های پهناور شدند

زهره زارع صدری کارشناس باغبانی مدیریت جهاد کشاورزی کاشان شاتوت را از محصولات شاخص و تاثیرگذار در اقتصاد منطقه برزک دانست و در مورد کشت و تکثیر آن به خبرنگار ما گفت: شاتوت به روش‌های مختلف تکثیر می‌شود که معمول‌ترین روش آن از طریق پیوند روی پایه توت سفید است.

او یادآور شد: شاتوت در باغ‌های قدیمی منطقه به صورت تک درخت و در میان انواع درختان دیگر کاشته می‌شده، اما امروز شاهد احداث باغ‌های شاتوت در سطوح هکتاری هستیم.

زارع صدری افزود: باغداران با مشاهده افزایش درآمدزایی محصول شاتوت، به تکثیر نهال و کاشت آن در پهنه‌های وسیع روی آورده اند.

به گفته او شاتوت برزک از نظر کیفیت و کمیت برداشت در واحد سطح، رتبه اول را در منطقه و حتی کشور دارد.

شاتوت، میوه‌ای که شیوه برداشتش ثبت شده

تاکنون ۴۰ اثر از کاشان در فهرست میراث ناملموس فرهنگی کشور به ثبت رسیده که یکی از آن‌ها مهارت تکثیر و برداشت شاتوت برزک به عنوان با کیفیت‌ترین شاتوت کشور است که خرداد پارسال با شماره ۲۳۵۹ ثبت ملی شده است.

عباس تراب زاده مسئول تدوین پرونده‌های ثبتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در این زمینه گفت: یکی از نکات مهم در برتری کیفیت شاتوت برزک مهارت و دانشی است که در پیوند درخت شاتوت بکار گرفته می‌شود و آن را به توت سفید پیوند می‌زنند.

او افزود: شاتوت در باغ‌های برزک به سه روش لوله ای، اسکنه‌ای و نشاندن قلمه پیوند زده می‌شود.

به گفته این کارشناس میراث فرهنگی، شاتوت برزک به دلیل خاک مرغوب و آب گوارای این بخش طعم متفاوتی نسبت به شاتوت مناطق دیگر دارد و نتایج سنجش کیفیت اسانس محصول شاتوت باغ‌های سراسر کشور نشان می‌دهد، اسانس شاتوت برزک، دارای بهترین کیفیت است.

شیوه برداشت متمایز شاتوت

تراب زاده یکی از نکات مهم در برداشت شاتوت را شیوه متمایز برداشت آن از سایر میوه‌ها دانست و گفت: برای برداشت شاتوت نمی‌توان درخت را تکان داد، چون میوه به طور کلی از بین می‌رود.

او ادامه داد: از آنجا که شاتوت باید بدون هیچ ابزاری و به صورت دانه دانه و بدون برخورد دست با میوه برداشت شود، برداشت آن سختی زیادی دارد.

این کارشناس مردم شناسی اظهار کرد: شاتوت را برای برداشت با روش خاصی از ته میوه می‌چرخانند و می‌چینند تا به آن آسیبی نرسد.

شاتوت، نیازمند فرآوری صنعتی

مهدی باقری از باغداران برزک است که ۳ هکتار باغ شاتوت دارد. او می‌گوید: به طور متوسط هفت تن محصول از هر هکتار برداشت می‌کند.

به گفته این باغدار، فرآوری شاتوت موضوع مهمی است که در شهرستان کاشان نادیده گرفته شده و باغداران ناچارند محصولشان را برای تازه خوری به بازار برسانند و یا به دلالان بفروشند.

باقری ادامه داد: البته به تازگی یک واحد صنعتی برای فرآوری شاتوت و تبدیل آن به کنستانتره احداث شده است.

او معتقد است: راه اندازی واحد‌های صنعتی فرآوری شاتوت، به درآمد پایدار اهالی منطقه به ویژه باغداران کمک می‌کند.

راه اندازی واحد فرآوری صنعتی شاتوت در برزک

غلامرضا صباغیان از باغداران برزکی است که پنج هزار اصله نهال شاتوت دارد و به تازگی واحد فرآوری شاتوت احداث و خط کامل تولید و بسته بندی کنسانتره، شربت و نوشیدنی شاتوت را راه اندازی کرده است.

به گفته او این واحد ۱۵ نیروی کار دارد و با و با راه اندازی خط تولید جدید آن ۳۰ نفر به طور مستقیم و ۲ هزار نفر به طور غیر مستقیم مشغول به کار می‌شوند.

این باغدار برزکی که از مشاوره‌های کارشناسان جهاد کشاورزی راضی است می‌گوید: آفت شناسی، جلوگیری از سرمازدگی، معرفی و عرضه گونه‌های بهتر و پربارتر شاتوت هم مواردی است که از جهاد کشاورزی درخواست می‌کنیم در دستور کار قرار دهند.

صباغیان ادامه داد: با توجه به اینکه شاتوت از میوه‌های خاص به شمار می‌آید لازم است علاوه بر تازه خوری، زمینه صادرات آن و تولید کنسانتره، شربت و نوشیدنی نیز فراهم شود.

به گفته او، با توجه به اینکه کشور‌های همسایه موقعیت اقلیمی، دانش، مهارت و تجربه کشت و تکثیر شاتوت را ندارند حمایت از فرآوری صنعتی این محصول با ایجاد واحد‌های صنعتی و زیرساخت‌های لازم طرحی با ثمره اقتصادی مطلوب خواهد بود.

خرید تضمینی شاتوت، درخواست دیگر این باغدار برزکی از دولت است.

صباغیان افزود: اختصاص کود سازگار و مورد نیاز شاتوت و ایجاد امکان نگهداری آن در سردخانه در منطقه برزک بسیار ضروری است.

یک فنجان شاتوت، یک فنجان سلامت

علیرضا زارعی نسب کارشناس مسئول واحد بهبود تغذیه مرکز بهداشت کاشان در مورد خواص غذایی شاتوت گفت: شاتوت دارای فیبر زیاد، سرشار از ویتامین‌ها مانند C، K و مواد معدنی مثل منگنز و آنتی اکسیدان است که این ترکیبات به محافظت بدن در برابر بیماری‌ها کمک می‌کند.

او افزود: یک فنجان ۱۰۰ گرمی شاتوت ۶۲ کالری انرژی تولید و ۳۵ درصد از نیاز روزانه بدن به ویتامین C، شش درصد از نیاز روزانه به ویتامین‌های A و E و هفت درصد از نیاز روزانه به منیزیم و پتاسیم را تامین می‌کند.

کارشناس مسئول واحد بهبود تغذیه مرکز بهداشت کاشان، کمک به کاهش سطح کلسترول، تنظیم سطح قند خون، همچنین ضد التهاب و ضد باکتری بودن را از خواص شاتوت برشمرد و ادامه داد: مصرف این میوه، خطر ابتلا به سرطان و آلزایمر را کاهش می‌دهد و از تکثیر باکتری‌های عامل بیماری‌های لثه و حفره دهان جلوگیری می‌کند.

کشور چهارفصل ما با وجود همه بحران‌های ناشی از خشکسالی ظرفیت‌های متنوعی در تولید محصولات کشاورزی و باغی دارد که اگر برای ترویج آن‌ها بر اساس اقلیم، دانش و مهارت کشاورزان هر منطقه برنامه ریزی و زیرساخت‌های لازم برای آن‌ها فراهم شود، طعم گوارای اشتغالزایی و درآمدزایی این محصولات کام همه مردم را شیرین خواهد کرد.

گزارش از حرمت سادات متولی