هرچقدر از علاقه مردم به غذا‌های بخارپز در آسیای شرقی و جنوب شرقی می‌گویند می توان از پرطرفداری غذا‌هایی چرب در کشور خودمان گفت، غذا‌هایی که هرچه بیشتر روغن داشته باشد می‌گویند بیشتر جا افتاده است!

مثلا قرمه سبزی اگر یک وجب روغن داشته باشد یعنی آشپزش ماهر بوده یا برنجی که چرب‌تر باشد خوش خوراک‌تر است! غذا‌هایی که باعث شده فارغ از اضافه وزن و مشکلات قلبی عروقی سرانه مصرف روغن در کشور ۹ کیلوگرم از میانگین جهانی بیشتر باشد یعنی هر ایرانی به طور متوسط در سال ۲۱ کیلوگرم روغن مصرف می‌کند، روغنی که با حذف یارانه دولتی مدتی کمیاب بود و حالا گران!

بخشی از دلایل گرانی روغن برمی گردد به نیاز کشور برای واردات این محصول، ۹۰ درصد مواد اولیه مورد نیاز تولید روغن‌های خوراکی کشور با واردات تأمین می‌شود و متاسفانه دولت تا مدت‌ها با تخصیص دلار ۴۲۰۰ تومانی به واردات روغن خام و دانه‌های روغنی، امکان کاهش وابستگی به واردات را از بین برد.

حالا با حذف ارز ترجیحی یکی از راه‌های کم کردن میزان وابستگی به واردات روغن و نهاده‌های دامی توسعه کشت دانه‌های روغنی از جمله سویا و ترغیب کشاورزان به کاشت آن است.

کار از شما پول و امکانات از ما

کشاورزانی که سال‌ها زمینشان زیر کشت محصول خاص رفته و بدون استرس هر سال کشت خودش را تجدید می‌کنند نمی توانند ریسک کشت محصول جدید را بپذیرد، محصولی که تجربه‌ای در کاشت آن ندارد و با آفت و همزیستش نیز آشنا نیستند، اما کشت قراردادی می‌تواند حاشیه امنی برای کشاورزان باشد.

کشت قراردادی توافقی بین شرکت خریدار محصول با کشاورز است، خریدار که معمولا شرکت‌ها و صنایع غذایی هستند موظف به تعیین الگوی کشت، تامین نهاده‌های تولید با قیمت مناسب، آموزش کشاورزان و در انتها خرید تضمینی محصول می‌شوند تا کشاورز دغدغه‌ای در مراحل کاشت، داشت، برداشت و فروش نداشته باشد.

راهی منطقه دشت ناز ساری می‌شوم جایی که می‌گویند امسال کشت قراردادی سویا انجام شده است، دشتی وسیع و تسطیح شده که امسال بعد از برداشت گندم از برخی زمین‌ها سویا روییده است، آن هم با روش کشت قراردادی.

کشاورزان مشغول سرکشی زمینهایشان و وجین علف‌های هرزی هستند که گوشه و کنار زمین روییده است، می‌گویند امسال با شرکت کشت و صنعت شمال قرارداد بسته اند و سویا کاشته اند.

حاج علی احمدی ۶۰ سال است که کشاورزی می‌کند می‌گوید: سویا پارسال مشتری نداشت و، چون محلی برای نگهداری سویا نیز نداشتم مجبور شدم محصولم را به شهرستان‌های مختلف ببرم تا شاید فرجی شود، اما مشتری پیدا نشد و محصول خوراک دام‌ها شد.


کشاورز دیگری که برای سمپاشی زمین ۵ هکتار از زمینش آمده، می‌گوید: تا پارسال امکان کشت کامل در این زمین را نداشتم، چون باید پول نهاده‌ها را همان ابتدای فصل کشت پرداخت می‌کردم و چون پول زیادی در بساط نبود مجبور شدم نصف زمین را کشت کنم.

او که امسال برای دومین سال با کشت و صنعت شمال قرارداد کشت سویا بسته می‌گوید: شرکت نهاده و کود و سم و بذر به او تحویل داده و قرار است بعد از برداشت محصول به قیمت تضمینی از او خریداری کند به همین دلیل امسال همه ۵ هکتار زمین را زیر کشت سویا بردم.

جمع کشاورزان بر سر مزرعه جمع است و بساط درد و دلشان گرم، یکی از آن‌ها می‌گفت کارشناسان امسال چند مرحله از زمین بازدید کردند و مشاوره‌های لازم برای بهتر شدن محصول را داده اند حاج علی احمدی هم که تنها دغدغه اش فروش محصول پس از برداشت بود خوشحال است و می‌گوید: طبق قرارداد پس از رسیدن دانه سویا، محصولمان را از ما بی دردسر می‌خرند و بی دردسر هم پولش را می‌دهند.

واسطه‌ها حذف می شوند

دلال و واسطه همیشه جز جداناشدنی از زنجیره تولید تا مصرف محصول هستند و هر چه تعداد حلقه‌های این زنجیر بیشتر شود به تناسب آن تولید کننده و مصرف کننده هم ضرر می‌کنند، اما باید چه کرد تا حلقه‌های این زنجیر پاره شوند؟

فرهنگ آسا مدیر زراعت شرکت مجری این طرح از مزیت‌های کشت قراردادی می‌گوید و اینکه زنجیره‌ تولید تا مصرف با کشت قراردادی دانه‌های روغنی به نفع کشاورز، مردم و کارخانجات روغن کشی کوتاه می‌شود.

از کشت قراردادی سویا با ۴۳۰ کشاورز مازندرانی خبر می‌دهد و می‌گوید کشت قراردادی سویا برای دومین سال متوالی در ۸۴۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی مازندران انجام شده و محصولی که از این زمین‌ها برداشت می‌شود ۵ درصد تولید سویا کشور است.


مجری این طرح می‌گوید: امسال ۲۰۰۰ تن سویا از زمین‌های مازندران برداشت می‌شود که می‌توان بیش از ۴۰۰ تن روغن از آن تولید کرد و مابقی برای خوراک دام به کنجاله تبدیل می‌شود.

فرهنگ آسا ادامه می‌دهد در این طرح نهاده‌های مورد نیاز کشاورزان برای زراعت سویا از جمله بذر، کود‌های شیمیایی با بیمه محصول توسط شرکت در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد و تا زمان برداشت محصول نیز چندین بازدید میدانی از زمین‌ها صورت می‌گیرد و کارشناسان به کشاورزان مشاوره می‌دهند.

به او می‌گویم بزرگترین دغدغه کشاورزان فروش محصولشان است که می‌گوید در این طرح جایی برای نگرانی وجود ندارد، چون محصول کشاورز را تضمینی حتی با نرخی بالاتر از نرخ‌های مصوب خریداری می‌کنند تا کشاورزان در زمان برداشت دغدغه‌ای برای فروش محصول نداشته باشند.

مدیر زراعت شرکت می‌گوید: سویا‌ها پس از خرید مستقیما به روغن تبدیل می‌شود تا نقش واسطه‌ها به صفر برسد.

سویا‌های جایزه دار

تشویق همیشه سبب تغییر می‌شود حالا فکر کنید این تغییر، تغییری در الگوی کشت باشد، پس باید چیزی کشاورز را مشتاق کند به رها کردن کشت آبا و اجدادی و روی آوردن به کاری جدید.

ساداتی مقدم مسئول جهادکشاورزی کوهدشت شهرستان میاندورود گفت: طرح قراردادی کشت سویا در استان، در زمین‌های کشاورزی فاقد آب اجرا می‌شود که علاوه بر صرفه جویی در مصرف آب، مشارکت در خودکفایی تولید روغن و کنجاله سویا را به دنبال دارد.

او می‌گوید: دولت برای حمایت از کشت دانه‌های روغنی و افزایش تولید روغن در داخل ر برای کشت هر هکتار سویا ۳ میلیون تومان تسهیلات به کشاورزان پرداخت می‌کند و در صورت افزایش برداشت تا ۶ میلیون تومان هم افزایش می‌یابد.


ساداتی مقدم ادامه می‌دهد مقرر شده برای کشاورزانی که کشت قراردادی سویا انجام می‌دهند یارانه و بسته‌های حمایتی نیز درنظر گرفته شود، اما هنوز جزییات آن مشخص نشده و پس از تصویب نهایی توسط دولت حتما به سویاکاران ابلاغ خواهد شد.

نسخه شفابخش یک گیاه برای خودکفایی در تامین روغن و نهاده دامی

دانه سویا به دلیل استفاده در صنایع روغنکشی و پرورش دام و طیور یکی از با اهمیت‌ترین دانه‌های روغنی است که تقریبا ۵۵ درصد از تولید کل دانه‌های روغنی را در جهان به خود اختصاص داده است.

کنجاله سویا نیز یکی از مهم‌ترین منابع تغذیه دام و طیور است، محصولی که از دانه سویا استحصال می‌شود و به دلیل دارا بودن سطح بالایی از پروتئین منجر به بهبود وزن‌گیری و هضم غذا در ماکیان و دام می‌شود.

با توسعه بخش دامپروری در کشور مصرف این محصول نیز اهمیت دوچندانی پیدا کرد به همین دلیل طرح خوداتکایی دانه‌های روغنی توسط وزرات جهاد کشاورزی به منظور کاهش وابستگی به واردات سویا و فرآورده‌های آن از سال ۱۳۹۴ در کشور آغاز و مقرر شده بود با اجرای این برنامه ۱۰ ساله، ۷۰ درصد نیاز کشور به دانه‌های روغنی از داخل تامین شود، اما این پیش بینی‌ها محقق نشد حالا دولت برای رسیدن به این هدف طرح جدید کشت قراردادی را آغاز کرده است.


محمد مهدی دارابی کارشناس اقتصاد کشاورزی است و می‌گوید: در بازه زمانی سال‌های ۹۳ تا ۹۶، بیش از ۹۲ درصد سویای کشور از طریق واردات تامین می‌شد و تخصیص ارز ارزان به وارد کنندگان نیز باعث شده بود تولید این محصول در کشور برای کشاروز به صرفه نباشد.

او می‌گوید: دولت در آن سال‌ها برای تامین روغن و کنجاله مورد نیاز کشور مجوز واردات دانه، روغن و حتی کنجاله سویا را برای واردکنندگان صادر می‌کرد و حدود ۹۰ درصد کنجاله سویای کشور هر سال وارد می‌شد و بیش از ۲ میلیارد دلار ارز هم از کشور خارج.

دارابی می‌گوید: واردات دانه و روغن و کنجاله سویا با ارز ترجیحی و پایین بودن قیمت خرید تضمینی دانه‌های روغنی سبب کاهش رغبت کشاورزان به کشت این محصول شده بود و متاسفانه این چرخه تا چند سال قبل هم ادامه داشت.

این کارشناس اقتصادی گفت: راهکار اصلی برای کاهش وابستگی به روغن و کنجاله سویا فقط با افزایش تولید داخلی امکان پذیر است و خرید تضمینی محصول با قیمت مناسب، تامین بذر مناسب، آموزش کشاورزان، افزایش فناوری در تولید دانه‌های روغنی، پرداخت به موقع مطالبات کشاورزان می‌تواند کشور را به سمت خودکفایی در تولید دانه‌های روغنی پیش ببرد همین اتفاقی که امسال در کشت قراردادی سویا و دانه‌های روغنی انجام شد فقط باید کمی صبر کرد تا نتایج آن را دید شاید سه یا چهار سال دیگر خبر‌های خوبی از خودکفایی در تامین روغن خوراکی و نهاده دامی بشنویم آن هم فقط با کشت سویا.

گزارش از هدیه سعیدی فر