قلم‌زنی هنر تزئینات آثار فلزی است که از دیرباز در ایران رایج بوده و از ۵ هزار سال پیش ایرانیان با ساخت اشیای مسی و شیوه استفاده از آن‌ها آشنا بوده‌اند و آثار خود را قلم‌زنی می‌کردند و دلیل این ادعا اشیایی ا‌ست که مربوط به هزاران سال پیش است.

پایداری فلز در شرایط مختلف باعث حفظ مدارک و پیشینه قلم‌زنی شده است.

شهرستان طبس در خراسان جنوبی یکی از پایگاه‌های مهم قلم زنی است و هنرمندان و صنعتگرانی در این حوزه مشغول به فعالیت هستند.

جای گرفتن ظروف مسی در فهرست میراث ملی

 رشته قلم زنی جزو رشته‌های بومی استان علی الخصوص شهرستان طبس است.

شاهوردی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشری و صنایع دستی خراسان جنوبی گفت: قلم زنی در شهرستان طبس شاید به اندازه گذشته رونق نداشته باشد، اما در حال حاضر نیز زنده و پویا بوده و قریب به ۱۰۰ صنعتگر در این شهرستان مشغول به تولید هستند و مهارت مس گری (مس چکشی) شهرستان طبس به شماره ۱۴۵۴ در تاریخ ۲۸ ابان سال ۱۳۹۷ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ثبت شده است.

او افزود: آثار تولید شده در این حوزه عمدتا مسی بوده و وسایلی همچون دیگ، پارچ و لیوان را شامل می‌شود.

شاهوردی بیان کرد: پیشینه این هنر در ایران به ۵ هزار سال پیش می‌رسد. صنعت مس گری در اصفهان، کاشان و کرمان رواج داشته و در دوران اسلامی، در سایر شهر‌ها نیز رونق داشته است.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی عنوان کرد: رونق این هنر صنعت در شهر‌های مذکور به گونه‌ای است که در قدیم، بازار‌هایی با عنوان بازار مسگر‌ها وجود داشته است و در برخی شهر‌ها همچنان پابرجا است.

او گفت: مسگری هنری است که در آن صنعتگر با ابزارهایی، چون چکش و سندان روی مس ظریف کاری انجام می‌دهد.

سینی، دیگ، مجمعه و پارچ و لیوان از جمله محصولاتی است که در این حوزه تولید می‌شود.

وقتی صنعتگر به مزد واقعی اش نمی رسد

قیمت گذاری ناعادلانه و پایین بودن قیمت محصولات مهمترین مشکلی است که هنرمندان و صنعتگران با آن رو به رو هستند و نیاز است تا ساماندهی این هنر صنعت انجام شود تا صنعتگران از گرفتاری‌ها رها شوند.

شاهوردی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشری و صنایع دستی خراسان جنوبی گفت: با توجه به افزایش قیمت مس تولید و درآمد صنعتگران شاغل در این رشته دچار بحران شده است چرا که با رکود بازار استقبال مشتریان کاهش یافته است و تنها اندک درآمدی نصیب صنعتگران می‌شود.

او افزود: در حوزه قیمت شاهد چند قیمتی بودن تولیدات در بازار بوده و از سویی ورود کالا‌های چینی و تایلندی به بازار این رشته آسیب جدی وارد کرده است.

بیشتر بخوانید

• نقش و نگار قلم بر پیکره فلز/ تولید ۸ هزار قطعه محصول قلم زنی در سال
• کاهش ۵۰ درصدی صادرات صنایع دستی خراسان جنوبی
• آیینه عبرت خلق شده از ضربه چکش بر روی قلم+ فیلم

شاهوردی تصریح کرد: این معضل مشتریان را در انتخاب محصولات داخلی و خارجی دو دل کرده و نمی‌توانند از قیمت واقعی محصول مطلع شوند تا به جیب آن‌ها ضرری وارد نشود.

در این بین هستند صنعتگرانی که جانب انصاف را رعایت کرده و محصولات خود را به قیمت واقعی به فروش می‌رسانند و به سودجویی فکر نمی‌کنند.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشری و صنایع دستی خراسان جنوبی اظهار کرد: چنان چه متقاضیان فعالیت در این حوزه برای دریافت تسهیلات درخواست دهند، تسهیلات مستقل و پشیبان به آن‌ها اعطا شده و به بانک عامل معرفی می‌شوند.

قلم زنی از کودکی

شهرستان طبس یکی از قطب های تولید محصولات مسی و محل رونق هنر قلم زنی است و صنعتگران زیادی در این حوزه مشغول به فعالیت هستند.

خوسفیان یکی از صنعتگران این رشته است که با او گفتگو کردیم.

خوسفیان گفت: از ۹ سالگی در کنارم پدرم مشغول به کار قلم زنی  مشغول هستم.

او افزود: وسایل تولید شده با استفاده از این هنر صنعت را می‌توان در طیف گسترده‌ای تقسیم بندی کرده و در دو نوع سطحی و حجمی معرفی کرد.

خوسفیان سینی‌ها را جزو اشیای سطحی عنوان کرد و ادامه داد: شکلات خوری و قندان نیز از جمله اشیای حجمی است که با استفاده از قلم زنی تولید می‌شود.

محصولاتمان با قیمت پایین به فروش می رسد

با وجود اینکه قلم زنی هم قدمت دارد و هم صنعتگران در این حوزه فعال اند، اما قیمت گذاری محصولات عادلانه صورت نمی‌گیرد و صنعتگران به سود واقعی خود نمی‌رسند.

خوسفیان صنعتگر حوزه قلم زنی در خصوص قیمت گذاری محصولات گفت: قیمت بر اساس سه معیار اندازه محصول، ضخامت ورق کار شده و ظرافت و دقت تعیین می‌شود.

او بیان کرد: قلم زنی که در طبس رواج دارد، ارزش واقعی خود را پیدا نکرده است و مجبور هستیم محصولاتمان را با قیمتی پایین‌تر از حد معمول به فروش برسانیم.

خوسفیان اظهار کرد: اگر بخواهیم قیمت گذاری واقعی را انجام دهیم، تمامی کارهایمان روی دستمان می‌مانند و به فروش نخواهند رسید.

این صنعتگر گفت: محصولاتی از ترکیه وارد کشور می‌شود، اما این محصولات مسی نیستند و به هیچ عنوان نمی‌توان آن‌ها را با محصولات ایرانی مقایسه کرد.

جذب مشتری دغدغه قلم زنان

جذب و یافتن مشتری مهمترین خواسته صنعتگران حوزه قلم زنی است، زیرا این امر سبب رونق هر چه بیشتر این هنر صنعت می‌شود.

خوسفیان صنعتگر شهرستان طبس گفت: اولین و فعال‌ترین واحد تولیدی قلم زنی را با ۷ هنرجو در طبس در اختیار دارم.

او افزود: چون سبک قلم زنی ما مختص طبس است، عمده مشتریان ما هم از طبس هستند و همشهریان، این محصولات را به نقاط دیگر کشور هم می‌برند.

خوسفیان تصریح کرد: بخشی از محصولاتمان به هلند و نیویورک آمریکا رفته است که ارسال این محصولات نیز از سوی شهروندان طبس بوده است.

این صنعتگر گفت: مهمترین مشکلی که در حوزه قلم زنی وجود دارد، نبود کانال ارتباطی با مشتریان است و اگر بتوان این مشکل را برطرف کرد، قیمت گذاری‌ها نیز عادلانه خواهد شد و دستمزد هنرجو نیز به او پرداخت خواهد شد.

حمایت شوند رونق می گیرند

خراسان جنوبی مهد فرهنگ و هنر است و هنر‌های زیادی از این استان کویری در فهرست میراث ملی ایران و فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

یکی از این هنر‌ها که در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است، قلم زنی است و شهرستان طبس در خراسان جنوبی، یکی از قطب‌های این هنر صنعت به شمار می‌رود.

قلم زنی طبس در کشور منحصر به فرد است و صنعتگران این حوزه مشغول به فعالیت هستند، اما از مشکلات موجود نیز گلایه دارند.

از جمله مشکلات این هنر صنعت، پایین بودن قیمت محصولات تولیدی است و هنرجویان این رشته را دلسرد کرده است، اما اگر حمایت‌های لازم از صنعتگران و هنرمندان صورت گیرد، بسیاری از مشکلات حل خواهد شد.

باید این نکته را مدنظر داشت که حمایت از تولیدکنندگان به بقای هنر‌های قدیمی منجر می‌شود و میراث فرهنگی کشور را حفظ خواهد کرد.

گزارش از زهرا رضایی