بر اساس اسناد تاریخی، حدود سه قرن پس از واقعه کربلا، ایرانیان برگزاری مراسم سوگ و عزای شهادت حضرت سیدالشهدا علیه السلام را آغاز کردند. مجالسی که تا امروز و حتی در دوران سرکوب‌های رضاخانی شاید پنهانی و در خفا برگزار شد، اما تعطیل نشد.

قرن هاست محرم که می‌رسد در هر منطقه و در میان هر قومی به شیوه و سنتی، محبان اهل بیت علیهم السلام به سوگواری می‌پردازند؛ این آیین‌ها با همه تفاوت‌ها و تشابهاتشان فصل مشترکی دارند و آن عشق بانیان مراسم و شرکت کنندگان در آن به حضرت ثارالله است.

برخی از این آیین‌ها امروز به سنت‌های فرهنگی تبدیل و نامشان در فهرست میراث ناملموس ثبت شده و برخی از رونق افتاده و تغییر شکل داده، اما بار دیگر احیا شده؛ از جمله چهارپایه خوانی که آن را بیشتر سنت سوگواری بازاریان می‌دانند.

ثبت ۵۷ آیین عاشورایی به نام اصفهان در فهرست میراث ملی

فهیمه نقاش زرگر کارشناس ثبت آثار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان در گفتگو به خبرنگار ما گفت: تاکنون ۵۷ مورد از آیین‌های عاشورایی مردم استان اصفهان، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

به گفته او، با توجه به تنوع آیین‌های عاشورایی اصفهانی ها، مستندنگاری تعدادی دیگر از این آیین‌ها همچنان ادامه دارد.

کارشناس ثبت آثار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان افزود: حدود ۱۰ پرونده مربوط به آیین‌های عاشورایی که امسال مستند نگاری شده، در اولین همایش میراث ناملموس کشور که در مهرماه برگزار می‌شود مطرح و بررسی خواهد شد.

نقاش زرگر هدف از ثبت این آیین‌ها را معرفی آن‌ها به نسل‌های بعد عنوان کرد و ادامه داد: از جمله آیین‌هایی که در فهرست میراث معنوی به ثبت ملی رسیده می‌توان به زار خاک روستای تاریخی قورتان، خیمه سوزی و خیل عرب نوش آباد، مراسم نخل گردانی و جقجقه زنی ابیانه، مراسم ششم امام حسین در برزک کاشان، تعزیه‌های نطنز، خوانسار، نجف آباد، خمینی شهر و برخوار، آداب سنت نذری ماه محرم سادات دهه دار نشلج، پامنبری خوانی زواره، چاووش عزای ماه محرم کاشان، آیین شاق شاقو لنجان، علم گردانی مندرجان و سنت نذری تاسوعا و عاشورا روستا‌های اراضی باغملک مبارکه اشاره کرد.

او اضافه کرد: باتوجه به اینکه آداب و رسوم شهر‌ها و روستا‌ها بیشتر توسط نهاد‌های فعال و انجمن‌های مردم نهاد به میراث فرهنگی معرفی می‌شود، اگر مکاتبه‌ای در خصوص ثبت ملی چهارپایه خوانی وصول شود، در این زمینه نیز، پیگیری خواهیم کرد.

چهارپایه خوانی، سوگواری ساده و بدون تکلف عزاداران حسینی

حسن جعفری کارشناس تشکل‌های دینی اداره کل تبلیغات اسلامی استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: قدمت چهارپایه خوانی به ۹۰۰ سال پیش بر می‌گردد که هنوز خبری از بلندگو نبود و مراسم عزاداری همه جا به شکل سنتی برگزار می‌شد.

او ادامه داد: در گذشته که خبری از بلندگو، میکروفن، باند و صدای استریو نبود، مداح برای این‌که صدایش به عزاداران بیشتری برسد، روی چهارپایه‌ای می‎رفته و روضه‌خوانی و مداحی می‌کرده.

کارشناس تشکل‌های دینی اداره کل تبلیغات اسلامی استان اصفهان افزود: این گونه ساده، خالصانه و بی تکلف عزاداری شایسته احیا و ترویج است و این اداره کل از چهارپایه خوانی در مراسم روضه خوانی محلات و استفاده از ظرفیت مبلغان و مداحان حمایت می‌کند.

احیای سنت چهارپایه خوانی با حضور نوجوانان

شهاب شکل آبادی از بانیان احیای سنت چهارپایه خوانی است. او برای احیای این شیوه سنتی روضه خوانی به سراغ نوجوانان رفته تا نسل جدید را با آن پیوند دهد.

این فعال فرهنگی درباره جزییات آیین سنتی چهارپایه خوانی می‌گوید: در این آیین سنتی هیئت‌ها در قالب دسته‌های سینه زنی در بازار توقف می‌کردند، روضه‌خوان بالای چهارپایه می‌رفت و جمعیت به ۲ بخش قبل و بعد از چهارپایه تقسیم می‌شد و هر گروه بخشی از نوحه را می‌خواندند.

به گفته شکل آبادی، تا همین چند سال پیش، پیرغلامانی درهیئت‌های بنی فاطمه و حضرت ابالفضل و دیگر هیئت‌های قدیمی اصفهان در بازارتاریخی شهر چهارپایه خوانی می‌کردند.

او که مدتی است برای احیای چهارپایه خوانی در اصفهان تلاش می‌کند تاکید کرد: اهمیت آیین چهارپایه خوانی در این است که شیوه عزاداری سنتی محسوب می‌شود و این شیوه عزاداری باید احیا و ترویج شود.

این فعال فرهنگی یادآور شد:، چون چهارپایه خوانی را بیشتر عزاداری سنتی بازاری‌ها می‌شناسند، باید گفت مخاطب آن بازاریان و همه مردم حاضر در تیمچه‌ها و گذر‌ها بوده اند و امروز هم مخاطب آن همه مردم می‌توانند باشند.

شکل آبادی  افزود: در دوران همه گیری کرونا از فرصت استفاده و تعدادی از گروه‌های سرود نوجوانان را به گروه‌های نوحه خوانی تبدیل کردیم، نوحه‌های قدیمی را با حضور بچه‌ها بازخوانی و ضبط و بین مردم اجرا می‌کردیم تا عزاداری تعطیل نشود.

به گفته او  چهارپایه خوانی سنتی بود که در دوران کرونا احیا و با استقبال مردم مواجه شد و تلاش می کنیم به ترویج بیشتر این سنت سوگواری ساده و پرمخاطب کمک کنیم.

عزاداری‌ها هرقدر ساده‌تر و خالصانه‌تر باشد بیشتر به دل می‌نشیند و مخاطب بیشتری را با خود همراه می‌کند و چهارپایه خوانی از همین دست عزاداری‌های ساده است که جمع زیادی را مخاطب خود قرار می‌دهد و دلهایشان را سوگوار و چشمانشان را اشکبار شهادت سالار شهیدان می‌کند. سنتی که به نظر می‌رسد کرونا سبب احیایش شد حالا با حضور نوجوانان و جوانان حفظ می‌شود و گسترش می‌یابد.

گزارش از معصومه اکبری