یکی از نگرانی‌های افراد این است که بعد از فوت اختیارشان را بر دارایی و اموالی که در طول زندگی و حیات به دست آورده اند از دست می‌دهند. همه افراد مایلند بدانند که اموالشان چگونه در میان وراث تقسیم و تعیین تکلیف می‌شود.

اما این که هر فرد تا چه میزان از اموالش را می‌تواند وصیت کند، امر مهمی است که عدم توجه به آن می‌تواند سبب بروز اختلافات بسیاری در میان ورثه متوفی می‌شود، به همین دلیل است که در شرع و قانون، حد و میزانی برای وصیت تعیین شده است و در صورتی که بیشتر از آن باشد، ورثه متوفی این اختیار را دارند که وصیت بیشتر از حد مشخص شده را قبول و یا رد کنند؛ این نکته در همه انواع وصیت نامه باید رعایت شود.

اموال را تا چه میزان می‌توان وصیت کرد؟

بر اساس قانون مدنی هر فرد می‌تواند همه اموالش را وصیت کند اما این وصیت تا یک سوم مال (ثلث) آن نیازی به تنفیذ (رضایت و قبول) توسط ورثه متوفی ندارد و اگر وصیت بیشتر از یک سوم مال باشد، برای اینکه اجرا شود ورثه باید به آن رضایت داشته باشند و به اصطلاح آن را تنفیذ کنند، در صورتی که وصیت به نفع یکی از ورثه باشد، علاوه بر آنچه که به موجب وصیت به این شخص تعلق می‌گیرد، در ارث نیز سهیم خواهد بود و وصیت باعث محرومیت از ارث نخواهد شد.

مقصود از ثلث یا یک سوم مال، ثلث از دارایی خالص است که پس از پرداخت هزینه‌های کفن و دفن، حفظ و اداره تصفیه و تقسیم ترکه، مالیات و عوارض و دیون و واجبات مالی حاصل می‌شود که ملاک تعیین ثلث، به اعتبار دارایی وصیت کننده در زمان فوت او  است نه به اعتبار دارایی او حین وصیت.

به عبارتی چنانچه شخصی تا یک سوم اموالش را طی وصیت نامه، وصیت کرده باشد، پس از فوت او ابتدا باید یک سوم اموال و دارایی‌های بجا مانده از او یا به اصطلاح ترکه او را محاسبه کرد و دستیابی به ثلث ترکه متضمن طی کردن سه مرحله بعد از فوت وصیت کننده است که عبارتند از:

تعیین اموال: در ابتدا باید مشخص شود که اموال دقیق باقی مانده از متوفی چیست که این می‌تواند به تراضی میان وراث باشد یا در صورت بروز اختلاف میان وراث یا وجود محجور یا غایب میان وارثین از طریق دادخواست تحریر ترکه و رجوع به کارشناس با نظارت دادگاه صورت گیرد.

تقویم اموال: تقویم ترکه و اموال باقی مانده متوفی نیز می‌تواند به تراضی و توافق وراث انجام گیرد یا در صورت بروز اختلاف یا وجود غایب یا محجور میان وارثین با رجوع به کارشناس و با نظارت دادگستری.

کسر دیون ترکه: پس از تعیین اموال و تقویم آن‌ها باید دیون و بدهی‌های متوفی، همچنین هزینه کفن و دفن و حفظ و اداره تصفیه و تقسیم ترکه از آن کسر گردد و سپس ثلث و یک سوم از باقی مانده، محاسبه شود.

وصیت بیشتر از ثلث اموال

اگرچه وصیت کننده (موصی) می‌تواند تمام اموال و دارایی هایش را برای بعد از فوت وصیت کند اما این ورثه هستند که باید وصیت بیشتر از ثلث را قبول کنند. در واقع، زمانی که متوفی بیشتر از ثلث اموال خود را وصیت کرده باشد، ورثه می‌توانند این وصیت را قبول یا رد کنند که این امر برای رعایت حقوق ورثه است و اگر ورثه وصیت بیشتر از یک سوم مال را رد کنند تنها تا همان میزان یک سوم به وصیت عمل می‌شود؛ اما اگر قبول کنند وصیت اجرا خواهد شد.

اگر تعدادی از ورثه وصیت بیشتر از یک سوم مال را رد کنند، ولی تعدادی از ورثه آن را قبول کنند، در این صورت مقدار بیش از ثلث فقط از سهم الارث کسانی که آن را پذیرفته اند کسر خواهد شد؛ برای مثال در صورتی که دارایی متوفی معادل ۱۲۰ میلیون باشد، وصیت او تا میزان یک سوم یعنی ۴۰ میلیون نیازی به رضایت ورثه نخواهد داشت، اما اگر بیشتر از ثلث آن مثلا ۵۰ میلیون را وصیت کند، مقداری که بیشتر از یک سوم وصیت شده (۱۰ میلیون) سهم ورثه است و به نسبت سهم الارث قانونی میان آن‌ها تقسیم می‌شود و هرکدام از ورثه که بخواهند وصیت مازاد (۱۰ میلیون) را قبول کنند، در واقع از سهم الارث خودشان کم می‌شود تا به وصیت عمل شود.

لازم ذکر است به قاعده منع وصیت به بیش از یک سوم اموال، یک استثنا وجود دارد، با این توضیح که اگر فردی فاقد وارث باشد، مطابق قواعد مربوط به ترکه متوفی بدون وارث، حق خواهد داشت که به تمام اموال خود وصیت کند چرا که هدف از قاعده منع وصیت به بیش از یک سوم اموال، حفظ حقوق وراث بوده و در این مورد خاص، به دلیل نبودن ورثه، وصیت بر کل دارایی با مانعی مواجه نخواهد بود.