نهم ذی الحجه، روز عَرَفه است و امام حسین (ع) پس از مراسم حج، به سمت کربلا حرکت کردند و از اینرو، «دعای امام حسین در روز عرفه»، یکی از مهم‌ترین اعمال این روز پرفضیلت است که پس از نماز ظهر و عصر خوانده می‌شود.

در برخی از روایات، درخصوص نامگذاری این روز به عرفه نقل شده است: «هنگامی که جبرئیل، مناسک را به حضرت ابراهیم (ع) یاد می‌داد، وقتی به عرفه رسید به ایشان گفت «عرفت؟» یعنی «فهمیدی؟» و ایشان پاسخ دادند: «آری». به همین دلیل، این روز به نام عرفه خوانده شد و همچنین گفته شده است سبب آن، این است که مردم از این جایگاه به گناه خود اعتراف می‌کنند و برخی دیگر، علت آن را تحمل و صبر و رنجی می‌دانند که برای رسیدن به آن باید متحمل شد چراکه یکی از معانی «عرف» صبر و شکیبایی و تحمل است.

در کتاب «صحیح مسلم»، از پیامبر اکرم (ص) روایت شده است: «ما مِن یَومٍ أکثَرَ أن یُعتِقَ اللَّهُ فِیهِ عَبدَاً مِنَ النّارِ مِن یَومِ عَرَفَهَ» «خداوند در هیچ روزی به اندازه روز عرفه، بندگان را از آتش دوزخ نمی‏ رهاند.»
حضرت آیت الله سید عبدالله فاطمی نیا، از علمای وارسته شیعه، در خصوص اعمال روز عرفه فرموده اند: «روز عرفه، روز بسیار بزرگی است. خیلی از اولیاء و بزرگان را زیارت کردم که به این روز چشم می‌دوختند. طبق روایت، هر کس در ماه مبارک رمضان آمرزیده نشده باشد، اگر عرفه را درک کند و به راز و نیاز و استغفار بپردازد، آمرزیده می‌شود و در این روز، مسیر زندگی باید تغییر کند و عرفه یک راه عجیبی است.

اعمال روز عرفه را به هر مقدار که نشاط دارید، انجام دهید. دعا خواندن به این نحو که انسان دائما ببیند چه مقدار از دعا باقی مانده است و انتظار تمام شدن آن را بکِشد و خسته و بی نشاط شود، اثر چندانی ندارد!

در مضامین و معانی بلند دعای شریف و عظیم عرفه تامل بفرمایید و هدف این است که معرفت پیدا کنیم، گاهی تامل در یک جمله‌ی دعا می‌تواند مسیر زندگی انسان را تغییر دهد. متاسفانه، بعضی از مقدس‌ها فقط به دنبال کسب ثواب هستند! بار‌ها دعای عرفه را به قصد ثواب می‌خواند ولی یک مرتبه درمضامین عالیه‌ی آن تامل نمی‌کند!
عزیز من همه‌ی دین که کسب ثواب نیست! اگر دعارا با معرفت وتامل بخوانیم، ثواب هم در پی آن می‌آید.»

ایشان با اشاره به حدیثی از امام جعفرصادق (ع)، درمورد منزلت روز عرفه نقل کرده اند: «مَن لَم یُغفَرْ لَهُ فی شهرِ رمضانَ لَم یُغفَرْ لَهُ إلى مِثلِهِ مِن قابِلٍ إلاّ أن یَشهَدَ عَرَفَةَ» «کسى که در ماه رمضان آمرزیده نشود، تا رمضان آینده آمرزیده نگردد مگر آن که در عرفه حاضر شود.»

استاد بزرگی داشتم که اهل تشرف بودند و من از ایشان پرسیدم: «آقا! اگر کسی توفیق حضور در عرفات را نداشت، روز عرفه هم مغفرت شامل حال او می‌شود؟ فرمودند: حتما می‌شود.
شما کتاب مفاتیح الجنان را نگاه کنید که مرحوم محدث قمی رضوان الله علیه با تفسیر نوشته اند و دو رکعت نماز زیر آسمان خوانده شود و من به خواهران بزرگوار گفته ام که ممکن است به دلیل آپارتمان نشینی، آسمانی در خانه تان نداشته باشید. بنابراین، اگر این نماز را زیر سقف منزلشان هم بخوانند ایرادی ندارد و اگر هم کسی توانست این دو رکعت نماز را زیر آسمان بخواند حتما این کار را انجام دهد که مثل نماز صبح است و نیتش نماز عرفه است و ان شاءالله، پس از آن، یا دعا مستجاب می‌شود و یا به حسابمان ریخته می‌شود.»
آیت الله جوادی آملی، از دیگر علمای فرزانه فرموده اند که دعای عرفه به منزلۀ اذن ورود به حرم توحید است و آن را به منزلۀ اذن دخول حرم الهی دانسته و تاکید کرده اند: در عرفه، یک مراسم رسمی است به نام دعای عرفه که این دعا باید بیرون دروازه مکه و حرم باشد و کسانی که مهمانان خدای سبحان‌اند مهمان حرم‌اند و مهمان کعبه‌اند؛ لذا از قبل باید بیرون بروند و ناله و و ضجّه کنند تا تطهیر شوند و اجازه ورود بگیرند؛  کسی که می‌خواهد به مشهدی از مشاهد مشرفه برود اول اذن دخول دارد و ما نیز اگر بخواهیم متقرب الی الله شویم باید این دعا را داشته باشیم و این دعا به منزله اذن دخول حرم توحید است. بنابراین، کسی که وارد سرزمین احرام شد و عمره بست و عمره‌اش تمام شد،  اگر بخواهد حاجی راستین و واقعی شود باید از حرم بیرون برود و در جریان عرفات، خارج از منطقه حرم و از حرم بیرون است و وقتی آن جا ماند و ناله کرد و آن دعای معروف را خواند، آن‌گاه واجد شرط ورود به حرم می‌شود.