در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان مطرح شد؛
پدیده ریزگردها؛ مهمترین خسارات محیط زیستی ناشی از اقدام انسانی
پژوهشگر حوزه مدیریت سلامت در بلایا و فوریتها گفت: عراق، مهمترین کانون همسایه ایجاد گرد و خاک در ایران است.
آرزو دهقانی گفت: در گزارش جهانی خطر در مجمع جهانی اقتصاد در سال جاری، علل و روند ریسک‌ها در ۵ دسته اقتصادی، محیط زیستی، ژئوپولیتیک، اجتماعی و تکنولوژیک را تحلیل و پیش بینی‌های خود از شدت و دامنه ریسک‌ها پیش بینی می شوند.
او گفت: بر اساس مطالعات و پیش بینی‌های مجمع جهانی اقتصاد، ١٠ خطر اول جهانی در ۱۰ سال آینده عبارتند از ١- ناکامی اقدامات در زمینه تغییر اقلیم ٢- تغییرات شدید آب و هوایی ٣- از بین رفتن تنوع زیستی ٤- فرسایش انسجام اجتماعی ٥- بحران‌های معیشتی ٦- بیماری مسری ٧- خسارات محیط زیستی ناشی از اقدام انسانی ٨- بحران‌های منابع طبیعی ٩- بحران بدهی مالی کشورها ١٠- رویارویی‌های زمینی- اقتصادی.
پژوهشگر حوزه مدیریت سلامت در بلایا و فوریتها گفت: یکی از مهمترین خسارات محیط زیستی ناشی از اقدام انسانی پدیده ریزگردها یا گرد و خاک است. پدیده ای که سال ها است شهرهای غربی، جنوب غربی و جنوب شرقی را درگیر کرده است و امروز ۱۳ استان کشور درگیر آن هستند.
دهقانی گفت: ایران روی کمربند خشک کره زمین قرار گرفته است . بیش از ۳۰ درصد از مساحت آن را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می‌دهند و به سبب شرایط اقلیمی و جغرافیایی، مستعد رخداد پدیده گرد و غبار است. خشکسالی، کاهش شدید پوشش گیاهی، ناپایداری جوی در صحراهای همجوار و انتقال افقی و قائم ذرات گرد و خاک و تشدید آن به دلیل دخل و تصرف های بی رویه موجب اثرات سوء بر زیست بوم ،سلامتی، بهداشت، تولید، حمل و نقل، گردشگری ،تشدید آلودگی ها، افزایش مهاجرت و ... شده است.
دانشجوی دکترای تخصصی سلامت در بلایا و فوریت ها گفت: علاوه بر کم بارشی مستمر سال های اخیر که منجر به خشکسالی شده است، مهار نادرست و غیر اصولی آب های سطحی، برداشت بی رویه آب های زیر زمینی، انحراف سلیقه ای مسیر رودخانه ها و تغییر کاربری زمین به صورت غیر اصولی از میزان رطوبت خاک کاسته و منجر به سست شدن دانه های خاک شده و به دنبال وزش بادهای شدید و حرکت صعودی هوا، انتقال ذرات گرد و خاک و تعلیق آن در سطوح مختلف انجام می شود.
دهقانی گفت: ریزگردها در کشور دو منشاء داخلی و خارجی دارند. مهمترین همسایه کانون ایجاد ریزگرد در کشور به ویژه سمت غرب و جنوب غربی کشور، عراق است که عواملی همچون جنگ و ناامنی و مناقشات منطقه ای، عدم توجه و اولویت دولت عراق به مسئله ریزگرد، خشکسالی، بهره برداری نامناسب از منابع طبیعی و سد سازی ترکیه بر روی رودخانه های دجله و فرات از جمله منشاهای پدیده ریزگرد در غرب و جنوب غربی ایران هستند. کشور سوریه به دلیل وجود اقلیم خشک و همچنین وجود بیابان ، خشکسالی، جنگ ،تنش و خرابی در آن و قرار گرفتن در مسیر بادهای اصلی به سمت عراق و ایران به عنوان کانون منشاء خارجی ریزگرد در کشور است.
او گفت: از کانون های عمده ریزگرد در شرق و جنوب شرق کشور منطقه سیستان و بلوچستان حد واسط سه کشور افغانستان، پاکستان و ایران است. ماهیت خشک اقلیمی منطقه ، محرومیت و خشکسالی های متعدد ، ناامنی ، تنش و بحران جنگ آب در منطقه و سیاست های آبی افغانستان از عوامل اصلی ایجاد تشکیل کانون ریزگرد در منطقه هستند.
دهقانی گفت: منشاء داخلی ریزگردها نیز شامل کویر مرکزی ایران و دشت لوت است. خشک شدن تالاب های جازموریان و هور العظیم نیز در سال های اخیر در روند افزایشی گرد و غبار در جنوب کشور موثر بوده اند.
دانشجوی دکترای تخصصی سلامت در بلایا و فوریت ها گفت: پدیده گردوغبار تقریبا تمام جنبه‌های بهداشتی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به طور کلی طوفان‌های ریزگرد می‌توانند منجر به تعطیلی مدارس، لغو پروازها، اختلال در عملکرد نیروگاه‌های برق، کاهش منابع آب، اختلال در سیگنال‌های تلویزیونی و از همه مهم‌تر به خطر افتادن سلامت شهروندان و افزایش مراجعات آن‌ها به مراکز درمانی به دلیل مشکلات تنفسی، پوستی، قلبی عروقی و موارد دیگر شوند.
او گفت: این پدیده منجر به آسیب به محیط زیست شده و بر میزان زادآوری و کوچ پرندگان، شرایط زیستگاهی حیات وحش، کاهش میزان رویش‌های علفی و همچنین کاهش تنوع گیاهی در کنار موارد کلان‌تری نظیر میزان تشکیل و خصوصیات ابر، میزان نزولات جوی و تغییرات درجه حرارت هوا اثرگذار است. گرد و غبار، با کاهش کیفیت آب از طریق ورود فلزات سنگین و سمی به آن در کنار نازل کردن کیفیت و سلامت هوا، بر روند رشد گیاهان و موجودات خشک زی و آب زی تاثیر منفی و مخرب داشته و شرایط رویشگاهی آن‌ها و سایر موجودات محیط را با تنگناهای متعددی روبه رو می کند. همین تغییر در کیفیت آب و هوا ناشی از ریزگردها و گرد و غبار باعث بروز بیماری های گوارشی و عفونی می شود.
سالانه در دنیا ۱۳ میلیون به دلیل تغییرات اقلیم فوت می کنند
دهقانی گفت: این جا این سوال مطرح می‌شود که آیا ریزگردها و این پدیده گرد و غبار قابل مدیریت است؟
پدیده ریزگرد در بسیاری از کشورها اتفاق افتاده است؛ به عنوان مثال در ۱۹۳۰ در آمریکا این پدیده به وقوع پیوست و اغلب ایالت‌ها را درگیر کرد.
در این راستا برنامه حفاظت از خاک در سال ۱۹۳۵ در این کشورها اجرا شد. این برنامه شامل چمن کاری‌های گسترده، چرخه سه ساله کشت گندم و سایر غلات مقاوم در برابر خشکسالی، شخم زمین بدون کاشت محصول، شخم زنی در امتداد خطوط تراز، کرت بندی، کاشت خطی گیاهان، کاشت درختان و محدودیت برداشت آب سطحی بود که به سرعت نتیجه داد.
دانشجوی دکترای تخصصی سلامت در بلایا و فوریتها گفت: کنترل و مقابله با ریزگردها، فرآیندی زمان‌بر و نیازمند برنامه‌ریزی‌های جامع و کلان است. شاید بتوان گفت بهترین راه برای کنترل طوفان‌های گرد و غبار و ریزگرد، تثبیت خاک‌ها و به حداقل رساندن پدیده فرسایش خاکی است. برای این کار روش‌های مختلفی وجود دارد.
دهقانی گفت: استفاده از گیاهان شامل گیاهان بوته‌ای، درختچه‌ای و درخت‌ها یکی از مهمترین روش‌های تثبیت خاک است که سازگاری بسیار بالایی نیز با محیط زیست دارند. استفاده از حصارها، کمربند‌های حفاظتی و پوشش‌های گیاهی و درختان بادشکن و همچنین حصار‌های منحرف کننده از موارد دیگری هستند که با کاهش سرعت و یا انحراف باد‌ها از مکان‌هایی که دارای بافت سست خاکی هستند، از وقوع گرد و غبار جلوگیری می‌کنند.
دانشجوی دکترای تخصصی سلامت در بلایا و فوریتها گفت: از دیگر راهکار‌های قابل اجرا برای مدیریت گرد و غبار و ریزگردها شامل بررسی ویژگی‌های اقلیمی منطقه و بررسی شدت و دوره تناوب خشکسالی و اثرات طولانی مدت و اقلیمی ریزگرد، ساخت دیوار بادشکن و ایجاد دیوار‌های درختی در مسیر وزش باد، ایجاد شبکه دیده بانی سامانه‌ها و تقویت سامانه هشدار سریع، تقویت سامانه‌های پیش بینی زمان وقوع پدیده گرد و غبار و حمایت از جنگل کاری در پهنه دامنه‌ای زاگرس و البرز است.
او گفت: برای مدیریت پدیده گرد و غبار در حوزه سلامت باید از استراتژی‌های سازگارانه استفاده شود. در صورت عدم استفاده از اقدامات و استراتژی‌های سازگاری، تقاضای بیشتر جهت دریافت خدمات درمانی به دنبال اثرات این تغییرات بر سلامت و افزایش بار بیماری ایجاد خواهد شد. اقدامات سازگاری، در واقع انجام یک استراتژی پیشگیرانه است که اثرات منفی بهداشتی ناشی از گرد و غبار را با روشی مقرون به صرفه به حداقل برساند و در عین حال به رفع آن کمک کند.
دهقانی گفت: استفاده از راهکار‌های بومی شده سازگاری باید به عنوان یک استراتژی ضروری و اولویت کاری مدیران و سیاستگذاران حوزه سلامت و سایر حوزه‌های مرتبط باشد. تمرکز بر درک خطر پدیده گرد و غبار، آموزش و توانمندسازی افراد جامعه و تبیین راهکار‌های سازگاری ملی، منطقه‌ای و محلی، می‌تواند میزان آسیب پذیری مردم در حوزه سلامت را کاهش دهد. تقویت زیرساخت‌های حوزه سلامت، توانمندسازی ارائه دهندگان خدمات سلامت، استفاده از فناوری‌های نوین در حوزه هشدار اولیه، ارزیابی پدیده و ارائه خدمات، بارکاری و مالی ناشی از تاثیرات سلامت را کاهش داده و منجر به سازگاری مجموعه سلامت خواهد شد.
او گفت: تنفس گرد و خاک معلق در هوا، سلامت افراد به ویژه بیماران تنفسی و قلبی را تهدید می‌کند. از همین رو لازم است تا حد امکان از خروج غیر ضروری از منزل و تردد بی‌مورد در معابر شهری خودداری شود. در صورت وجود بیماری قلبی، تنفسی و ابتلاء به آسم، در فضای باز فعالیت نکنید و تا حد امکان از حضور در سطح شهر خودداری کنید. کودکان و سالمندان نیز از حضور در سطح شهر خودداری کنند. در صورت لزوم خروج از منزل یا محل کار، حتماً از ماسک مناسب جهت جلوگیری از تنفس هوای آلوده استفاده کنید. مصرف شیر، ماست کم‌چرب، میوه و سبزیجات تازه و مایعات را برای دفع سموم از بدن افزایش دهید. از پیاده روی و روزش در فضای باز خودداری کنید.
