چنگ‌اندازی مالچ پلاستیکی بر گلوی کشتزارهای خراسان رضوی
بحران کمبود منابع آب، کشور را به سمت شیوه‌های نوین کشاورزی برده است و رواج استفاده از مالچ پلاستیکی در برخی مناطق، از جمله کاشمر خراسان رضوی، از پیامد‌های ناگزیر آن است.
اقتصاد کاشمر از زمان‌های گذشته بر پایه کشاورزی بنا شده است و این شهرستان خراسان رضوی با ۲۰ هزار خانوار بهره‌بردار بخش کشاورزی، دارای ۱۲ هزار و ۷۰۰ هکتار کشتزار و ۳۲ هزار و ۴۰۰ هکتار باغ است و ۸۰ درصد مردم این سامان از طریق فعالیت در حوزه کشاورزی ارتزاق می‌کنند.
در سال‌های اخیر با توجه به خشکسالی‌های پیاپی، بحران کمبود منابع آبی و ضرورت رفتن به سمت استفاده از شیوه‌های نوین در بخش زراعت، استفاده از مالچ‌های پلاستیکی رواج یافته است، حال آنکه رها کردن مالچ در زمین‌های کشاورزی پس از دوره مصرف، از مهمترین عواملی است که خود منجر به از بین رفتن خاک و آسیب دیدن جدی بنیان تولید می‌شود.
مالچ، خطری برای سلامت جامعه
در سال‌های اخیر کشاورزان به مالچ پلاستیکی به دلیل مزایایی نظیر مقابله با رشد علف‌های هرز، کاهش میزان تبخیر آب، کاهش میزان فرسایش خاک، حفظ مواد مغذی خاک، بهبود کیفیت محصول و جلوگیری از فشردگی خاک اقبال زیادی نشان داده اند و این مزیت‌ها باعث شده که استفاده از مالچ پلاستیکی به عنوان یک فرصت تلقی شده و کشاورزان در اکثر مناطق از جمله در شهرستان کاشمر به استفاده از این ماده روی آورند.
اکنون بیش از ۶۰۰ هکتار از کشتزارهای شهرستان کاشمر با استفاده از مالچ پلاستیکی کشت می‌شود. در این منطقه، مالچ پلاستیکی با اهدافی نظیر استفاده بهینه از آب و سایر نهاده‌ها و زودرس نمودن محصولات کشاورزی و کاهش احتمال سرمازدگی در ابتدای فصل بهار انجام می‌شود.
معاون فنی و اجرایی جهاد کشاورزی کاشمر گفت: از مضرات استفاده از مالچ نیز آلودگی محیط زیست و خاک است، اما در صورتی که در آخر فصل جمع آوری شود این ضرر قابل جبران است.
احمدرضا محمودی مقدم گفت: توصیه ما این است که مالچ‌های پلاستیکی در انتهای فصل از سطح زمین جمع آوی شود که با توجه به هزینه بری این امر، کشاورزان چندان مایل به انجام آن نیستند و از سوی دیگر استفاده از مالچ‌هایی که بعد از مدتی قابلیت بازیافت داشته و به تخریب خاک منجر نمی‌شود، نیز به علت گرانی، رغبتی در کشاورزان برنمی انگیزد.
بیشتر بخوانید
اخطار جهاد کشاورزی تربت جام به جالیزکاران
او گفت: با توجه به مزایای زیاد این روش، هیچ اقدامی برای منصرف کردن کشاورزان در استفاده پرهیز از به کار بردن مالچ، جواب نمی‌دهد مگر این که کشت طالبی را در این منطقه به صفر رسانده و یا نوعی دیگر از مالچ را معرفی کنیم، زیرا اکنون ۱۰۰ درصد جالیز‌های طالبی شهرستان با استفاده از مالچ کشت می‌شود.
تعهد گرفتن از کشاورزان برای جمع آوری مالچ از مزارع
محمودی مقدم گفت: اقدامات فرهنگی زیادی با کمک سمن‌های زیست محیطی، اداره محیط زیست، جهاد کشاورزی و شهرداری انجام و بیش از ۱۰ جلسه آموزشی در خصوص مضرات استفاده از مالچ با حضور اعضای شورا و دهیاران در روستا‌هایی که کشت طالبی در آن رواج دارد، برگزار شده است و اثرات مخرب این امر بیان شده و به تک تک کشاورزانی که سال‌های گذشته مالچ پلاستیکی مورد استفاده را از سطح کشتزار‌ها جمع آوری نکردند، اخطاریه داده شده و از آن‌ها در خصوص پرهیز از تکرار این امر تعهد گرفته شده است.
معاون فنی و اجرایی جهاد کشاورزی کاشمر گفت: پارسال شهرداری ۱۰۰ نفر روز به کشاورزان کمک کرد و با گماردن کارگرانی به کشاورزان یاری کرد تا مالچ‌ها را از سطح مزارع جمع آوری کنند.
او گفت: نکته مهم این است که کشاورزان اثرات بد زیست محیطی این روش را درک نکرده اند و هزینه بر بودن آن باعث شده است که کشاورزان مستاجر عمدتا از جمع آوری مالچ از زمین‌های اجاره‌ای طفره بروند.
محمودی مقدم گفت: تلاش ما جمع آوری مالچ‌ها توسط کشاورزان است و این موضوع را رصد می‌کنیم، اما بهره برداران در این زمینه کمتر کمک می‌کنند.
معاون فنی و اجرایی جهاد کشاورزی کاشمر، بهترین زمان جمع آوری مالچ‌ها را پس از آخرین آبیاری دانست و گفت: با خشک شدن زمین و آسیب دیدن پلاستیک و چسبیده شدن به زمین جمع آوری آن سخت می‌شود و باعث زشت شدن چهره زمین و اثرات زیست محیطی نامطلوب برای مزرعه می‌شود حال آن که قبل از خشک شدن پلاستیک ها، می‌توان با به کارگیری ۲ کارگر روزانه آنرا از سطح یک هکتار زمین جمع کرد.
او گفت: ما با پیگیری موفق شدیم در سال‌های گذشته از محیط زیست برای کشاورزان متخلف اخطاریه بگیریم، اما بهترین راه فرهنگ سازی است تا کشاورزان خود را مسوول جمع آوی مالچ‌ها و جلوگیری از تخریب زمین و خاک بدانند.
مشکل عدم تعهد کشاورزان به جمع آوری مالچ‌ها
مسئول سمن زیست محیطی زادسرو ترشیز گفت: طی سه سال اخیر، هر سال جلساتی در فصل برداشت طالبی درخصوص جمع آوری مالچ‌ها در جهاد کشاورزی برگزار شده که امسال نیز از کشاورزان روستا‌های فرگ و رزق آباد، که بیشترین مصرف مالچ را در خصوص کشت طالبی دارند، دعوت شد و آن‌ها در جریان اثرات مخرب رهاسازی مالچ‌ها در زمین‌های کشاورزی قرار گرفتند.
فهیمه رئیس زاده گفت: استفاده از مالچ از تبخیر آب، فرسایش خاک و رویش علف‌های هرز جلوگیری کرده و رطوبت خاک را حفظ می‌کند، اما تنها مشکل این بخش عدم تعهد کشاورزان برای جمع آوری مالچ هاست که هنوز تعداد زیادی نسبت به وظیفه حفظ سرمایه زمین و خاک مسوولیت پذیر نیستند به ویژه مستاجران در زمین‌های اجاره‌ای در خصوص جمع آوری مالچ‌ها احساس مسوولیت ندارند.
او گفت: ما بنا به رسالت مان نسبت به بسترسازی فرهنگی برای جمع آوری مالچ‌ها همواره تلاش کرده و می‌کنیم.
اثرات نامطلوب رهاسازی پلاستیک‌ها در طبیعت
روش مالچ پاشی که به دلیل مزایای پیش گفته، به ویژه محدودیت‌های موجود در منابع آب، به عنوان یک فرصت در عملکرد بهتر اراضی کشاورزی و بازدهی اقتصادی بالاتر شناخته شده، رو به فزونی است و حال آنکه خطرات رهاسازی پلاستیک‌های فرسوده حاصل از این کار در محیط، اثرات نامطلوبی بر طبیعت و خطراتی از نظر سلامت محصول و ایمنی غذایی برای انسان دارد.
یک عضو هیات علمی مرکز آموزش عالی کاشمر و پژوهش‌گر و فعال محیط زیست در این خصوص گفت: دفع مالچ پلاستیکی یکی از مشکلات محیط‌زیستی است؛ چرا که در اغلب موارد، جمع آوری مالچ‌های پلاستیکی از سطح اراضی پس از برداشت محصول، هزینه بر و سخت است و برای کشاورزان صرفه اقتصادی ندارد، به نحوی که معمولا کشاورزان، به‌خصوص افرادی که زمین‌ها را برای دوره‌ی محدودی اجاره کرده‌اند، ترجیح می‌دهند این پلاستیک‌ها را به حال خود رها کرده و یا در خاک دفن سازند.
سمیه گلدوی گفت: این امر در درازمدت آسیب‌های جبران ناپذیری به مزارع و طبیعت وارد خواهد آورد، زیرا این پلاستیک‌ها که اغلب از جنس پلی‌اتیلن هستند به تدریج خرد و با خاک مخلوط می‌شوند و در نهایت، علاوه بر اثراتی که بر خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک دارند حتی امکان ورود به زنجیره‌های غذایی را نیز پیدا می‌کنند.
او گفت: ورود این میکروپلاستیک‌ها به زنجیره غذایی به عنوان تهدیدی برای سلامت اکوسیستم و خطری برای ایمنی غذایی بشر محسوب می‌شود. همچنین، مواد شیمیایی و نفتی که در این مالچ‌های پلاستیکی وجود دارد باعث کاهش چسبندگی ذرات خاک می‌شود.
این پژوهش‌گر و فعال محیط زیست گفت: این امر علاوه بر کاهش حاصلخیزی خاک و کاهش عملکرد اراضی، در درازمدت با تخریب ساختمان خاک و جدا شدن ذرات آن می‌تواند باعث بروز پدیده ریزگرد‌ها و حرکت این ذرات ریز تحت تاثیر باد شود که علاوه بر تخریب خاک، باعث آلودگی هوا و بروز مشکلات تنفسی برای افراد می‌شود.
او گفت: علاوه بر این، نگرانی‌هایی در خصوص میکروپلاستیک‌های باقی‌مانده در خاک وجود دارد که می‌تواند اثرات منفی بر اکولوژی خاک از جمله میکروارگانیسم‌های موجود در خاک و ماکروارگانیسم‌هایی نظیر کرم‌های خاکی داشته باشد.
عضو هیات علمی مرکز آموزش عالی کاشمر گفت: فناوری‌هایی برای بازیافت مالچ پلاستیکی استفاده شده و رزین‌های پلاستیکی قابل دوام برای استفاده مجدد در صنعت تولید پلاستیک وجود دارد. با این حال، این روش‌ها به دلیل آلودگی پلاستیک توسط مواد شیمیایی کشاورزی خیلی مؤثر نیستند.
او گفت: استفاده از مالچ پلاستیکی در مزارع باید با نظارت کامل و با شرط جمع‌آوری بقایای پلاستیک پس از برداشت محصول انجام شود.
او گفت: مرتکبان این تخلف حداقل به حبس تا یک سال محکوم خواهند شد که این مواد قانونی برای میکروپلاستیک‌های رها شده در محیط ناشی از عدم جمع‌آوری مالچ پلاستیکی پس از برداشت محصول که هم سلامت عمومی را تهدید کرده و هم در درازمدت اثرات منفی بر خاک اراضی کشاورزی دارد، نیز صدق می‌کند. بنابراین، به منظور حفاظت از منابع آب و خاک و بهداشت عمومی، لازم است اراضی کشاورزی پس از برداشت محصول از بقایای پلاستیک پاکسازی شوند.
او گفت: بهتر است مالچ‌های زیست تخریب‌پذیر، جایگزین مالچ‌های پلاستیکی پلی‌اتیلنی معمول که توسط کشاورزان استفاده می‌شود، گردند.
به گفته او پلیمر‌های زیست تخریب پذیر پلیمر‌هایی هستند که می‌توانند توسط جامعه میکروبی طبیعی در یک سیستم محیطی تجزیه شوند. این نوع مالچ‌ها جایگزین پایدارتری برای پلاستیک‌های معمولی مورد استفاده هستند که با ارائه همان مزایای مالچ‌های پلاستیکی، مشکل انباشت پلاستیک در خاک را نیز می‌توانند حل کنند.
منبع؛ ایرنا
