حسین بهاروند گفت: قصه سلول‌های بنیادین در ایران از پژوهشگاه رویان آغاز شد. رویان به ۲ معناست؛ یکی به مرحله‌ای از دوران قبل از سه ماهگی جنینی گفته می‌شود و دیگری به معنای همیشه روینده است. پژوهشکده رویان وابسته به جهاد دانشگاهی در سال ۱۳۷۰ توسط زنده یاد دکتر سعید کاظمی آشتیانی به همراه تعدادی از همکاران راه‌اندازی شد.

او گفت: پژوهشکده رویان خانه‌ای امانتی بود که برای تحقیق از نمازخانه‌اش که در حدود ۲۰ متر مربع بود استفاده می‌کردیم. دکتر کاظمی رئیس سابق پژوهشگاه رویان که انسان بسیار متشرعی بود؛ پیشنهاد داد نمازخانه رویان تبدیل به آزمایشگاه شده و هر کسی می‌خواهد نماز بخواند به اتاق وی برود. تا سال ۸۶ یعنی ۱۶ سال که ما در آن ساختمان بودیم، این اتفاق افتاد و تحقیقات رویان از نمازخانه رویان آغاز و رفته رفته رشد کرد.

به گفته رئیس پژوهشکده در حال حاضر رویان دارای سه پژوهشکده است؛ پژوهشکده علوم تولیدی که قدیمی‌ترین مرکز ناباروری بود و پژوهشکده سلول‌های بنیادی که در تهران است و پژوهشکده زیست‌فناوری در اصفهان. با توجه به شروع سرطان در شمال کشور رویان سعی کرد در آنجا نیز پایگاه ایجاد کند که در حال حاضر  مجموعه‌ای وابسته به پژوهشگاه سلول‌های بنیادی را در مازندران راه‌اندازی شده است.

برای رسیدن به کاربرد علم باید ریشه عمیقی در تولید علم و ترجمان آن داشته باشیم

بهاروند گفت: این نگاه که ما در مکان‌های مختلف می‌توانیم پژوهشگاه داشته باشیم، نگاهی است که در جهان شبیه آن داریم مانند موسسات ماکس‌پلانک در شهر‌های مختلف آلمان. ما خیلی علاقه‌مند بودیم در شیراز نیز موسساتی در رابطه با مباحث پیوند داشته باشیم، چون مازندران پیوند خیلی قوی است، اما به خاطر مسائل اقتصادی در حال حاضر اقدامی انجام ندادیم. اگر بخواهیم درخت تناوری در کاربرد علم داشته باشیم باید ریشه عمیقی در تولید علم و ترجمان علم داشته باشیم. معتقدم تقسیم‌بندی علوم به علوم‌پایه و کاربردی معتقدیم یک غلط مصطلح است. یک چیز بیشتر وجود ندارد و آن علم است اگر علم داشته باشیم کاربرد علم هم داریم.

او گفت: در رویان انرژی را صرف تولید و ترجمان علم در سطوح جانوری و سپس انسانی و در نهایت کاربرد علم کرده‌ایم. خیلی وقت‌ها وقتی با مسئولین صحبت می‌کنیم فقط کاربرد علم را می‌خواهند، به عنوان مثال ماشین را می‌خواهند. برای اینکه به ماشین برسیم باید سرمایه گذاری کنیم برای ساخت موتور و موارد دیگر و همیشه می‌خواهیم نتیجه که همان کاربرد علم است را داشته باشیم و این موضوع را اغلب فراموش می‌کنیم.

می‌توان نگاه رویان را به مباحث بنیادی علم عمیق توصیف کرد

وی نگاه رویان را به مباحث بنیادی علم عمیق توصیف کرد و گفت: اول تولید علم و سپس آن را در جای دیگری به کار ببرید. زمانی که شما ریشه داشته باشید می‌توانید آن را جابه‌جا کنید و راحت در جای دیگری آن را به کار برید. مرزبندی در علوم غلط مصطلحی است که در حال حاضر در سطح جهانی انجام می‌شود، اما مرز‌های علم در حال برداشته شدن است.

رئیس پژوهشکده سلول‌های بنیادی گفت: به عنوان مثال علوم، پزشکی، مهندسی یا خود زیست شناسی که در حال حاضر حدود ۴۰ عنوان دارد و به عقیده من همه یک علم است. زمانی که بالاتر می‌رویم شاید نگاه‌مان کمی فرق کند، اما ما از همان لیسانس رشته‌ها را جدا می‌کنیم. اما در کل، دنیا مرز بین علوم را برداشته و در رویان نیز همین اتفاق افتاده است، به عنوان مثال ما در رویان پزشکان و مهندسانی داریم که در کنار هم برای افزایش سلامت جامعه با هم برای تولید، ترجمان علم و کاربرد آن فعالیت می‌کنند.

وی گفت: سلول‌های بنیادی را به چند دسته تقسیم می‌کنیم، سلول بنیادی سلولی است که ۲ مشخصه داشته باشد؛ یک تقسیم نامحدود و دوم تولید انواع دیگر سلول‌ها که براساس منشا از منابع مختلف به دست می‌آید و اسامی مختلف می‌گیرد و در نتیجه پتانسیل‌های مختلف دارد. هر سلول بنیادی شبیه سلول بنیادی دیگر نیست، سلول بنیادی مو با سلول بنیادی واقع در مغز استخوان متفاوت است.

یک تقسیم سلول اضافی تعادل بدن را به هم می‌زند

بهاروند گفت: در بافت‌های مختلف بدن برای اینکه پایایی داشته باشیم مانند یک استخر که از یک سمت آب وارد و از سمت دیگر خارج می‌شود، ولی مقدار آب ثابت می‌ماند و تازه است در واقع سلول‌های بنیادی بدن ما تقسیم می‌شوند و سلول‌های پیر می‌میرند؛ در نتیجه کبد، روده و بقیه قسمت‌های بدن همیشه همین اندازه و بسیار کنترل شده است و اگر سلول‌ها فقط یک تقسیم اضافه انجام دهند تعادل بدن به هم می‌خورد.

وی گفت:این سلول‌های بنیادی که در هر بافتی یافت می‌شوند، سلول‌های بنیادی بافتی نام دارند سلول بنیادی که در مغز یافت می‌شود، سلول بنیادی عصبی نام دارد. گاهی بعضی از سلول‌های مغزی می‌میرند و سلول‌های دیگر جایگزین می‌شوند و بعد از مدتی می‌بینیم که برخی از خصوصیات فردی برمی‌گردد. هر ۷ روز از مغز سر تا نوک پا همه پوست عوض می‌شود.

به گفته رئیس پژوهشکده سلول‌های بنیادی،هر ۵ روز از حلق تا مخرج، سنگفرش لوله گوارش عوض می‌شود که این اتفاق توسط سلول‌های بنیادی آن قسمت می‌افتد، مشکلی که وجود دارد این است که تعداد این سلول‌های بنیادی بافتی کم است. بیشترین تعداد سلول‌های بنیادی بافتی در مغز استخوان است. این سلول‌ها قابلیت تمایز و تکثیر کمی دارند. به عنوان مثال سلول‌های بنیادی واقع در مغز استخوان می‌توانند سلول‌های خونی، برخی سلول‌های غضروفی و سلول‌های چربی را بسازند، اما نمی‌تواند یک فرد را بسازند.

وی گفت: دسته دیگر از سلول‌های بنیادی از جنین رویان به دست می‌آید که به آن سلول بنیادی رویانی گفته می‌شود. دسته دیگر از سلول‌های بنیادی از باز برنامه‌ریزی به دست می‌آید؛ فرض کنید می‌خواهید رایانه را فرمت و به تنظیمات کارخانه بازگردانید، در دنیای زیست شناسی نیز ما همین کار را انجام می‌دهیم.

بهاروند گفت: ما می‌توانیم یک سلول فرد را با دستکاری ژنتیکی ساده بگیریم، کشت دهیم، تمام اطلاعاتش را پاک کنیم، به دوران جنینی برگردانیم و به اصطلاح فرمت کنیم یعنی سلولی بسازیم که شبیه سلول بنیادی رویانی است، که تا به حال ۲ نفر توانسته‌اند جایزه نوبل را برای این کار دریافت کنند. زمانی که شما سلول بنیادی رویانی داشته باشید می‌توانید هر سلولی که بخواهید بسازید، به عنوان مثال سلول‌های عضله قلب یا سلول‌های عصبی که در محیط آزمایشگاهی ساخته شده است را می‌توانید روی آن آزمایش کنید.

وی گفت: وقتی سلول بنیادی داشته باشیم اگر علمش را داشته باشیم می‌توانیم هر سلولی داشته باشیم به ویژه اگر سلول بنیادین پرتوان رویانی باشد حتی می‌توانید یک فرد را بسازید که در در دنیای انسانی به دلیل اخلاق این کار را نمی‌توان انجام داد، اما در دنیای جانوری آن را می‌توان انجام داد؛ به عنوان مثال ما نه تنها موش می‌سازیم که موش رنگی مثلا سبز ساخته‌ایم.

وی  گفت: دانش سلول بنیادی علمی است که به دنبال ترمیم، تعویض یا نظایر این‌هاست. انواع علوم در پزشکی بازساختی کاربرد دارد و بین‌رشته‌ای است. برای مثال چشمی که در ناحیه سلول‌های بنیادی قرنیه دچار آسیب شده، لک و پیس موضعی که با اولین محصول سلولی دارویی کشور درمان قابل توجهی شد و وزارت بهداشت تایید کرده است یا بازسازی فک و قانقاریا. وقتی علم را داشته باشیم به سادگی می‌توانید افراد را نجات دهید.

بهاروند گفت: درمان کمردرد و دیسک بین مهره‌ای وارد فاز کارآزمایی بالینی شده است. استحاله ماکولا که امیدواریم هر چه زودتر مجوز بگیریم، بهبود تقریبی پارکینسون که جواز کمیته اخلاق را برای پیوند در فاز انسانی به دست آورده‌ایم. در خصوص مهندسی بافت این مثال قابل تبیین است که چسبندگی رحم مانع بارداری می‌شود در سطح جهانی چسبی که ضد چسبندگی است داخل رحم می‌گذارند که دو لایه رحم روی هم نیفتد. همکاران ما توانستند این چسب را بسازند و در اختیار یکی از کارخانه‌های دارویی کشور قرار دادند که ما امیدواریم این محصول به زودی به بازار بیاید و مشکلات بیماران را حل کند.

رئیس پژوهشکده سلول‌های بنیادی پژوهشگاه رویان در ادامه بحث کاربرد علم گفت: برخی شرکت‌ها مثل «سل تک فارمد» که یک کارخانه سلول است یا «بن یاخته‌های رویان» برای ذخیره خون بندناف که برای درمان برخی سرطان‌ها مانند سرطان خون خیلی خوب پاسخ می‌دهد.

وی گفت: تولید علم و ریشه برای اینکه به کار برد برسیم باید علم را به قید بکشیم و این کار فقط با نوشتن ممکن می‌شود در نتیجه آن چه کار می‌کنیم را در قالب مقالات می‌نویسیم. در سطح جهانی باید خود را به نقد بگذاریم. در سال ۲۰۲۱ پژوهشگاه سلول‌های بنیادین تنها ۱۴۰۰ مقاله داشته است که از این تعداد ۲۰هزار ارجاع و چاپ کتب در عرصه بین‌المللی یا زبان فارسی داشته‌ایم.