عصر روز جمعه است، در راه گزارش جدید هستم، هیچ ذهنیتی از مکانی که برای گزارش خواهیم رفت ندارم، در طول راه ضرب‌المثل «از ترس عقرب جراره به مار غاشیه پناه می‌برد» را در ذهنم مرور می‌کنم، به فکر فرو می‌روم، یعنی عقرب حتی از مار هم خطرناک‌تر است؟

چقدر هراس‌آور است، حتی فکر کردن به آن هم تن آدم را می‌لرزاند، سعی می‌کنم از این افکار بیرون بیایم و خودم را مشغول موضوع دیگری بکنم.

پس از طی مسیری باید وارد یک جاده فرعی شویم، در همان ابتدای جاده یک باغی که یک خانه باغ هم دارد، بلافاصله پس از رسیدن دو جوان به استقبالمان می‌آیند.

داخل خانه باغ می‌شویم، پس از راهنمایی میزبان وارد اتاقی می‌شویم که در آن جعبه‌های کوچکی کنار هم چیده شده و کنجکاوم که داخل جعبه‌ها چه چیزی است، یکی از همان میزبانان جوان در جعبه را باز می‌کند، ناگهان چند عقرب دُم‌های خود را بالا می‌آورند، عرق سردی روی پیشانی‌ام می‌نشیند، چند قدم عقب‌تر می‌روم و از میزبان می‌پرسم؛ همه این جعبه‌ها پر از عقرب است، جواب می‌دهد: بله! اینجا تقریبا هزار عقرب داریم که از گونه‌های مختلف هستند.

شاید در نگاه اول این موجودات ترسناک و نفرت‌انگیز باشند، اما رفتار‌های جالبی دارند و هر روز به یک نکته جدید از زندگی آن‌ها پی می‌بریم.

این‌ها صحبت رضا آق‌کندی است، کسی که به همراه دو نفر از هم دانشگاهی‌هایی خود به پرورش عقرب پرداخته و با آن امرار معاش می‌کند، مصاحبه را از همین جا شروع می‌کنم.

فلسفه وجود این تعداد عقرب در این اتاق چیست؟

خب، ببینید، من رضا آقکندی و محمد امین مرادی در رشته زیست شناسی جانوری و دیگر همکارم آقای فرزان در رشته علوم دامی مشغول به تحصیل هستیم و با توجه به مرتبط بودن آن با علائق خودم و از آنجا که برخی از گونه‌های عقرب در حال انقراض بودند، تصمیم گرفتیم که نسبت به پرورش آن‌ها اقدام کنیم.

یعنی صرفا علاقه و کنجکاوی و رشته تحصیلی‌تان باعث شد که به پرورش عقرب بپردازید؟

خیر، ما هدف اقتصادی هم از پرورش عقرب داریم و تاکنون هم درآمد از این محل راضی کننده بوده است.

ولی خب در این بین به نتایجی هم رسیدیم، اینکه برخلاف شایعه‌ای که می‌گوید خطرناک بودن عقرب به رنگ آن بستگی دارد، درست نیست و رنگ عقرب هیچ نقشی در غلظت سم یا خطرناک بودن آن ندارد.

شما چند نوع عقرب در اینجا پرورش می‌دهید؟

خب انواع مختلفی دارند، مثلا یک نوع عقرب سیاه داریم که «آندراکتونوس کراسیکودا» نام دارد.

این عقرب بیشتر در بیابان‌ها و مناطق خشک و نیمه خشک با بافت ماسه‌ای و سنگریزه‌ای یافت می‌شوند و بیشتر در شب فعالیت می‌کنند.

این نوع عقرب ۵۰ میلی‌متر طول دارد و به رنگ قهوه‌ای تیره و در مواردی سیاه رنگ است، محل گزش این عقرب بسیار دردناک است و معمولا محل گزش قرمز شده و متورم می‌شود و تا ۲۴ ساعت علاوه بر اختلال در سیستم عصبی روی کارکرد قلب تاثیر می‌گذارد.

نوع دیگر عقرب «مزوبوتوس اوپئوس» است که بین ۴۰ تا ۵۰ میلی‌متر است و رنگ قهوه‌ای یا سیاه دارد و اغلب در شکاف تخته سنگ‌ها مخفی می‌شود.

چنگال‌های آن‌ها بلند و باریک است و برای کشتن طعمه از نیش خود استفاده می‌کنند ومحل گزش معمولا با تورم، سوزش و درد شدید همراه است و موجب بی‌حسی و خارش در محل گزیدگی می‌شود.

نوع دیگر عقرب هم عقرب زرد حفار «هوتنتوتا سولسئی / سالسی» است که اندازه بدن این نوع عقرب بسیار بزرگ است و معمولا بین ۷۵ تا ۱۲۰ میلیمتراست و این کژدم در زمره کژدم‌های با اندازه بزرگ و خطرناک ایران است.

این عقرب مهاجم شب فعال در مناطق کوهستانی تا ارتفاع ۲ هزار متری دیده شده و اغلب در بین سنگ‌ها پنهان می‌شود.

«همی سکورپیوس لپتروس گاردیوم» نوع دیگر عقرب است که در اینجا پرورش می‌دهیم.

این نوع عقرب هم در حوالی استان خوزستان و هرمزگان یافت می‌شود و زهر این نوع کژدم می‌تواند یک انسان بالغ را به راحتی از پا در بیاورد.

رنگ آن توسی متمایل به کرم و رنگ ماده آن کرم متمایل به قهوه‌ای است و در مناطق جنوبی ایران این عقرب را به عقرب مرگ نیز می‌شناسند.

«هوتنتوتا زاگروسی» این گونه از خانواده بوتیده دارای اندازه‌ای متوسط هستند که طول بدن آن در حدود ۷۰ تا ۹۰ میلی‌متر است و این گونه در نواحی نیمه خشک تا مرطوب بوته‌ای و استپی زندگی می‌کند.

زهر این گونه عقرب از خانواده بوتید‌ها در حدی است که فرد مصدوم باید تحت مراقبت پزشکی قرار گیرد. گزارش‌هایی از افراد مصدوم نشان دهنده تأثیر سم بر سیستم تنفسی، قلبی و عروقی است.

این عقرب‌ها هرکدام یک رفتار مخصوص دارند، چطور توانستید همه آن‌ها را در یک محل پرورش دهید؟

خب ببینید ما در این محل یک نوع شبیه‌سازی برای آن‌ها کرده‌ایم که احساس کنند، همان محل زندگی‌شان است.

البته پیش آمده که به علت ناساز گاز بودن شرایط آب و هوایی با آن رفتاری که عقرب‌ها دارند، پیش بیاید و تلف شوند، ولی خب رفته رفته این سازگاری با محیط در آن‌ها ایجاد شده است.

این راهم اضافه کنم که ما با یک روش مصنوعی توانستیم دو بار در سال عقرب‌ها را بارور کنیم و از آن‌ها بچه بکشیم در حالی که به صورت طبیعی یک عقرب، فقط یک بار در سال باروری دارد و خوشبختانه این روش جواب داد و از ۱۵۰ عقرب به یک هزار نمونه رسیدیم.

شبیه‌سازی محل زندگی عقرب‌ها چطور شکل گرفت؟

خب ببینید، ما حتی به خاک محل زندگی عقرب‌ها هم توجه کردیم و در این محل علاوه بر ایجاد یک نوع کلونی برای شبیه‌سازی محل، ۵ یا ۶ نوع خاک هم تهیه کردیم و سازگار با نوع عقرب از آن‌ها استفاده کردیم.

همچنین ما با استفاده از اطلاعات محیطی و اجرای این اطلاعات محیطی به صورت مصنوعی در مزرعه پرورش عقرب؛ محل زندگی عقرب در طبیعت را به صورت مصنوعی در شرکت پرورش عقرب شبیه سازی کردیم.

هر عقرب در یک دوره باروری چند بچه به دنیا می‌آورد؟

هر عقرب در یک دوره باروری ۲۰ تا ۸۰ بچه به دنیا می‌آورد و یک سال طول می‎کشد که یک عقرب بچه بالغ شود.

مدت زمان باروری هر عقرب چند ماه است؟

در هر عقرب متفاوت است؛ ولی به صورت متوسط ۴ یا ۶ ماه طول می‌کشد و شیوه باروری در هر عقرب هم متفاوت است.

البته به صورت طبیعی، در روی شکم هر عقرب یک کشیدگی دیده می‌شود که این نشان از بارداری‌اش دارد.

پس از به دنیا آمدن نوزاد آن‌ها را چطور از مادر جدا می‌کنید؟

زایش عقرب‌ها در نوع خود جالب است، یعنی آن‌ها زنده‌زا هستند و اغلب از نیمه تابستان تا نیمه پاییز می‌زایند و در برخی از انواع عقرب‌ها، نوزادان از سر خارج می‌شوند و در برخی دیگر نوزادان از دم.

نوزادان پس از تولد خود را به سطح پشتی بدن مادر می‌رسانند و تا زمان نخستین پوست‌اندازی نوزادان بر پشت عقرب مادر جابجا می‌شوند. در این مدت زمانی اغلب، به علت گرسنگی و نبود غذا عقرب مادر از چند نوزاد خود به عنوان غذا استفاده می‌کندو بالعکس تغذیه بچه‌ها از مادرشان.

یعنی مادر فرزندان خود را می‌خورد؟

بله این طبیعت برخی از عقرب‌هاست، یعنی اگر بچه عقرب‌ها به موقع از مادر جدا نشوند، مادر به علت گرسنگی مجبور به تغذیه از آن‌ها خواهد شد.

البته گا‌ها عصبی شدن و شرایط سخت هم موجب مرگ عقرب‌ها می‌شود، هرچند عقرب‌ها همانند جانوران دیگر در برابر هر شرایط سختی تا لحظه مرگ مقاومت می‌کنند، اما با سخت شدن شرایط می‌میرند؛ اما اگر به مرگ طبیعی عمر کنند، عمر متوسط آن‌ها بیش از ۵ سال است.

بزرگترین نوع عقرب کدام است؟

بزرگترین نوع عقرب، عقرب‌های زینتی است که بسیار گران قیمت هستند و با وزنشان سنجش می‌شوند، یعنی قیمت آن‌ها بر اساس گرم تقریبا ۲ میلیون تومان است.

یعنی خطری برای نگهدارنده آن‌ها ندارد؟

عقرب‌های زینتی بدون زهر هستند و اغلب افرادی که مجموعه‌دار هستند، این عقرب‌ها را نگهداری می‌کنند و نام این نوع عقرب‌ها عقرب امپراطور است.

البته این را هم بگویم که اگر رفتار عقرب را بشناسیم، نیش نمی‌زنند، چون تاکنون ما از این عقرب‌ها نیش نخورده‌ایم.

به زهر عقرب اشاره کردید، چرا زهر عقرب کشنده است؟ اصلا این زهر چگونه است؟

خب ببینید، زهر عقرب مایعی بی‌رنگ و شفاف است که خاصیت قلیایی تا خنثی دارد و در واقع نوعی پروتئین است و سم آن از عناصری مانند کربن، هیدروژن، ازت و گوگرد تشکیل شده است.

وقتی کسی دچار گزش عقرب می‌شود؛ احساس درد، سوزش و یا کرختی در ناحیه‌ی نیش‌زدگی می‌کند.

زهر اکثر عقرب‌های سمی باعث نابودی گلبول‌های قرمز خون می‌شود و در محل گزش نیز تغییر رنگ موضعی و تورم دردناک ایجاد می‌کند.

علاوه بر آسیب به گلبول‌های قرمز، زهر عقرب علائم عصبی نیز ایجاد می‌کند که شامل بی‌قراری، تشنج، راه رفتن نامتعادل، آبریزش از دهان، حساسیت شدید پوست به لمس، انقباضات ماهیچه‌ای، درد شکم و کاهش کارکرد سیستم تنفسی است که در اکثر موارد این علائم در عرض ۴۸ ساعت فروکش می‌کنند؛ و خاصیت زهر عقرب چیست و چه کاربردی دارد؟

خب زهر گونه‌های مختلف عقرب‌ها از اجزا متنوعی تشکیل شده است که هر کدام خواص متفاوتی دارند. بعضی از اجزای سمی این جانوران برای درمان بیماری‌هایی که ناشی از کارکرد نادرست سیستم ایمنی بدن است، نظیر موارد زیر مورد توجه قرار دارد.

همچنین زهر عقرب برای تولید آنتی سرم و دارو‌های ضد سرطان کابرد زیادی دارد.

اما ظاهرا همین سم یا زهر برای شما موجب درآمد شده است؟ چطور این مایع خطرناک برای شما درآمد زایی می‌کند؟

بله همینطور است، زهر عقرب در عین حال که خطرناک بوده، یک ماده بسیار گران‌قیمت در جهان است، یعنی هر گرم زهر خشک شده عقرب ۳۲۰ میلیون تومان و زهر مایع آن نیز ۱۲۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان به فروش می‌رسد.

خب دلیل این گرانی چیست؟

کاملا معلوم است. به این خاطر که کشیدن زهر این عقرب اصلا آسان نیست، برای تهیه این زهر باید عقرب‌ها را دانه به دانه و با دست زهر گیری کنند. هر عقرب deathstalker هم فقط دو میلی‌گرم زهر در هر بار زهر گیری دارد.

خودتان حساب و کتاب کنید و ببینید برای تهیه یک لیتر از این زهر چند عدد عقرب باید در پروسه‌ای خطرناک و سخت زهرگیری شوند؟!

هر چند ما یک فناوری دیگری انجام دادیم که از همه محصولات عقرب استفاده کنیم، یعنی با استفاده از تلفاتی که داشتیم، روغن‌کشی کردیم؛ و با ادغام روغن عقرب با ویتامین‌های جدید، توانستیم روغنی ایجاد کنیم که بدون روغن‌های پایه (زیتون و ذرت و ...) باشد که این نوع روغن برخلاف روغن‌های موجود در بازار ۱۰۰ درصد خالص است.

تولیدات شما یعنی زهرگیری از عقرب‌ها چقدر است؟

خب ببینید، این کار بسیار سخت است و زهر هم بسیار کم گرفته می‌شود، یعنی از حدود هر یک هزار عقرب حدود ۱۰ گرم زهر مایع و یک گرم زهر خشک می‌گیریم؛ و ما به خاطر ضربه نزدن به بازار کشور، به دلیل اینکه این زهر به صورت دارو‌هایی با قیمت بسیار بالا به کشور بر می‌گردد و ضربه زیادی به اقتصاد کشور وارد میکند که حتی به خارج از کشور نیز نفروخیتم و تاکنون از زهر عقرب هیچ بهره مالی نداشته‌ایم و فقط روغن عقرب را فروخته‌ایم.

البته در حوزه زهر عقرب چند سرمایه‌گذاری به ما پیشنهاد شد که یک شرکت از اوکراین بود و در داخل کشور نیز تعدادی پیشنهاد همکاری دادند و امیدواریم در آینده با آن‌ها همکاری داشته باشیم.

شما اشاره کردید که یک نوع کرم ترمیمی با روغن و زهر عقرب درست کردید؟ این اتفاق چطور رخ داد؟

بینید ما یک نوع کِرِم بر پایه روغن و زهر عقرب تولید کرده‌ایم که خاصیت ترمیمی دارد و برای تاثیرگذار بودن آن یک دوره ۶ ماهه را امتحان کردیم که جواب خود را پس داد.

علاوه بر این دارای خواص کاهش درد مفاصل و روماتیسم نیز است.

البته روغن را هم از مرگ و میر در مزرعه پرورش عقرب استخراج کردیم که تلاشی برای استفاده بهینه از تمام ظرفیت‌ها است.

یعنی فقط در حوزه تولیدات فعالیت دارید، یعنی هیچ وقت فکر نکردید که این علم را گسترش دهید؟

چرا اتفاقا چند دوره آموزش عقرب برگزار کردیم که استقبال خوبی از آن شد و علاوه بر این در نمایشگاه‌های پژوهش و فناوری شرکت کردیم و محصولاتمان را در آنجا به نمایش گذاشتیم.

همچنین در حال تهیه مقاله‌هایی در مورد پرورش عقرب در سطح جهانی هستیم که منبع بسیار معتبری برای کسانی که به این حوزه علاقه دارند، است.

قصد پرورش عقرب جدیدی را دارید؟

خب ببینید، گونه‌های زیادی از عقرب وجود دارد، اما باید شرایط زندگی آن‌ها ایجاد شود که بتوانید آن‌ها را پرورش دهید و ما هم قبل از پرورش هر نوع عقرب شرایط زندگی آن‌ها را فراهم می‌کنیم.

از عقرب‌ها صحبت کردیم، ولی از مشکلات و انتظارات خودتان نگفتید؟

خب ببینید، یکی از مشکلات ما داشتن یک محل بزرگتر و بهتر برای پرورش عقرب است و دیگر اینکه انتظار داریم دارو سازان همکاری لازم را داشته باشند، چون تاکنون برای کمک به اقتصاد ملی ما زهر عقرب را نفروخته‌ایم در حالی که شاید قیمت خارج از کشور بیشتر از ایران باشد.

همچنین انتظار داریم بتوانیم با شرکت‌های داروسازی در مورد ساخت کرم‌هایی بر پایه زهر و روغن عقرب گفتگو و همکاری داشته باشیم؛ و برنامه‌تان برای آینده چیست؟

برنامه ما تحصیل در این رشته تا مقطع دکترا و گسترش کارمان به صورت شرکت تولید دارو با توجه به زهر عقرب همچنین تولید لوازم آرایشی بهداشتی بر پایه روغن عقرب است و حتی برنامه داریم که در پایانه نامه دکترا همین پرورش عقرب را ارائه دهیم.

منبع: فارس